Hầu hết ngõ nhử phố cổ đửu được tận dụng để mưu sinh.
Ngõ thi sĩ
Phố Khâm Thiên có một con ngõ đi và o thơ Trần Huyửn Trân:
Có người vử khép song thưa/Để rêu ngõ trúc tương tư lá và ng
Nhà bạn tôi ở giữa ngõ Cống Trắng từ bao đời nay, cái ngõ lưu truyửn câu chuyện vử chà ng thi sĩ sống trong cơ cực lầm lũi nhưng có tấm lòng nhân hậu, yêu thương cả lỡ lầm của cô kử¹ nữ lầu xanh. Chà ng nhận đỡ đầu cho cái thai hoang trong bụng cô kử¹ nữ, đặt tên cho đứa bé là Trần Huyửn Trân và lấy luôn tên ấy là m bút danh của mình.
Tôi cũng từng nghe câu chuyện vử tình bạn xúc động giữa Trần Huyửn Trân, Nguyễn Bính cùng Thâm Tâm lập thà nh hội Tam anh. Một thời gian dà i, Trần Huyửn Trân lay lắt sống đằng sau phố Khâm Thiên, giữa bè rau muống của mẹ mà đà m đạo thi ca với bạn thơ. Rồi ông kéo cả Nguyễn Bính với Thâm Tâm vử ở cùng. Rất nhiửu tác phẩm của các ông đử viết ở gác Sơn Nam và đầm Liên Hoa.
Ngõ Hà Nội
Tôi tìm đến phố Khâm Thiên, nơi có ngõ Cống Trắng cùng ngõ Sơn Nam từng là nơi ở, góc sáng tác của hội Tam anh ngà y nà o. Khi tôi hửi vử đầm Liên Hoa thì chỉ nhận được cái lắc đầu, lớp người đến, lớp người đi không còn ai nhớ. Chỉ khi gặp ông Thanh Bảo, 82 tuổi, ông từ của đửn Lê Trung Hưng, tôi mới biết đầm Liên Hoa thơ mộng ấy là cái hồ toà n rau muống. Ngà y xưa, mẹ của Trần Huyửn Trân mưu sinh bằng nghử hái rau muống đem bán, bà dựng lửu tranh gần hồ và Trần Huyửn Trân theo mẹ vử sống ở đây. Hồ rau muống ấy bây giử không còn, trên diện tích đất hồ xưa (rộng hơn 500m2 từ Cống Trắng đến Kim Liên) là nhà cao cửa rộng san sát nhau.
Ngõ Cống Trắng bây giử khác xa thời Trần Huyửn Trân ở đó. Không còn nữa cái cống to lớn giống như một chiếc cầu được sơn mà u trắng với hà ng lan can dà i bảo vệ lũ trẻ đùa nghịch, câu cá không bị ngã xuống nước.
Và i năm gần đây ngõ Cống Trắng đã được mở rộng. Đầu ngõ Cống Trắng giao với phố Khâm Thiên là nơi bà y bán hà ng ăn sáng, bún phở, cháo miến. Mặt tiửn Cống Trắng giống với hầu hết những con phố ở Hà Nội được tận dụng là m chỗ bán hà ng, tiệm may nhử, tiệm gội đầu...
Con ngõ số 6 phố Nguyễn Trường Tộ. Thời gian đã là m cho nó trở nên rêu phong, cổ kính hơn
Thân phận ngõ
Nếu nói vử hình thái góc khuất đô thị, vừa mang chiửu sâu tâm linh lại vừa ồn ã đời thường thì ngõ Phất Lộc là đặc trưng nhất. Ngõ Phất Lộc từng đi và o tranh của họa sĩ Bùi Xuân Phái với những ngôi nhà cổ phủ rêu phong, kiến trúc cao thấp, thò thụt. Và còn là Phất Lộc ba gác, Phất Lộc bún đậu.
Mấy năm gần đây người ta thi nhau đến ngõ Phất Lộc để ăn bún đậu. Bún đậu cô Hương nổi tiếng Hà thà nh đã 20 năm nay. Quán đông, chủ quán tận dụng diện tích mặt ngõ chưa đầy 2m để dựng bà n ghế, xe cộ, chỉ chừa lối nhử dà nh cho một người. Hà ng bún đậu chỉ bán từ trưa đến xế chiửu là nghỉ, nhường phần sinh động cho những quán trà đá - trung tâm phát thanh ngõ. Những đà i phát thanh nà y thường là nơi tụ tập của người lao động, dân anh chị hoặc dân lô đử ngồi tà o lao, ngóng kết quả.
Ngà y xưa Phất Lộc là con ngõ chở người. Người đà n bà tên Hiửn bán trà đá kể: Từ thời Pháp, ngõ nà y tập trung toà n dân kéo xe tay (phu xe), sau nà y là dân ba gác, xích lô, xe ôm.... Chẳng biết lời người đà n bà đúng đến đâu nhưng bây giử những người theo nghử xe ôm ở Phất Lộc rất đông. Ở góc đường Nguyễn Hữu Huân, người xe ôm nà o cũng là dân Phất Lộc.
Từ lâu tôi đã nghe chuyện vử những đời sống trong diện tích nhử cỡ... mét vuông. Và o Phất Lộc, tôi đến thăm nhà số 34. Căn nhà cỡ 200 tuổi, cái vẻ cổ của nó khiến nhiửu người phải chạnh lòng. Khoảng sân chật hẹp, phía trên giăng quần áo, phía dưới người phụ nữ đang lúi húi nấu cơm. Ở một góc sân khác, bà cụ thản nhiên đi vệ sinh (vì chỗ vệ sinh chung rất xa và tối...). Ngôi nhà nà y trước kia thuộc vử một ông chủ người Tà u nhưng rồi chiến tranh loạn lạc, người từ khắp nơi đổ vử kiếm một chỗ là m người Hà Nội. Ngôi nhà giống như miếng bánh, hơn 200m2 chia cho 12 hộ, có những hộ tam đại đồng đường, tứ đại đồng đường...
Con ngõ nhiửu thân phận như thế nhưng cũng có những khoảnh khắc yên bình. Là lúc đứng từ chuồng cọp hay từ căn gác nhử nà o đó nhìn xuống thấy mấy bà nội trợ đang lúi húi nấu cơm, mùi xà o nấu, khói bếp bay. Cũng có khi là lúc nằm ngửa mặt trên ghế da đê mê vì bọt thuốc cạo - bác Hùng sống ở ngõ chia sẻ.
Riêng ở phố Lãn à”ng có những con ngõ rất khác với phố khác của Hà Nội: hầu hết các ngõ đửu là ngõ sinh đôi
Ngõ cộng sinh
Hà ng Hương là một con ngõ nhử và ngắn. Một đầu chạy sang phố Lý Nam Đế, một đầu nối và o phố Phùng Hưng những đêm thu thơm nồng hoa sữa. Và o ngõ phải đi qua cổng tò vò bằng đá. Cổng tò vò ấy là một trong 129 khoang đá kiểu hình vòm là m đường dẫn từ ga Hà ng Cử lên đến cầu Long Biên. Theo thời gian, những khoang đá nà y bị xuống cấp, người ta bịt kín chỉ còn lại ngõ Hà ng Hương và lối và o phố Nguyễn Thiệp.
Dân nhậu Hà Nội hay gọi ngõ Hà ng Hương là ngõ khói, ám chỉ là n khói từ việc nướng xiên chả chó. Thi thoảng tụ tập cùng đám bạn ở Hà ng Hương tôi vui miệng hửi chủ quán tại sao gọi là ngõ khói? Chủ quán đưa tay chỉ và o là n khói từ bếp than hồng xèo xèo mỡ chảy... Thì đúng là khói! Nhưng mãi lâu sau tôi cũng tìm được câu trả lời. Ngõ Hà ng Hương ngà y xưa tập trung rất nhiửu người là ng Đông Lỗ, Kim Động, Hưng Yên là m hương thẻ và hương sạ (khác với phố Hà ng Hương, nay là Hà ng Cháo có nghử là m hương đen). Gọi ngõ khói xuất phát từ khói hương. Chẳng biết nghử là m hương đã rơi và o dĩ vãng từ bao giử, khi tôi hửi không ai còn nhớ tới.
Không giống như ngõ Hà ng Hà nh, Cấm Chỉ thà nh phố ẩm thực với đặc sản ba miửn. Hà ng Hương cũng ẩm thực nhưng dân dã hơn với đặc sản... thịt chó. Và khác với trà o lưu cạnh tranh thấy hay thì theo, ngõ Hà ng Hương có kiểu buôn bán khác, kiểu cộng sinh rất đặc biệt mà không ngõ, phố buôn bán nà o có được. Trung tâm ngõ là quán thịt chó và cũng là hạt nhân của đời sống mưu sinh trong ngõ nà y. Bố mẹ mở hà ng thịt chó, gia đình chục người con phân công mỗi người một vị trí trong tập đoà n ấy.
Con trai chuyên đồ nhậu, con gái chuyên bia hơi... Và người trong ngõ cũng có kiểu phân công một cách tự nhiên tựa như vệ tinh xung quanh tập đoà n thịt chó kia. Cùng là đồ nhậu nhưng mỗi nhà lại có những món riêng, không đụng hà ng từ mực nướng, nem chua đến rượu, trà đá... Mỗi nhà có một mặt hà ng, đáp ứng đầy đủ nhu cầu của thực khách. Bạn tôi nhà ở trong ngõ luôn tự hà o vử đời sống cộng sinh đầy tình cảm nà y.
.png "Hà Nội kỷ niệm 10 năm Nghi lễ và trò chơi kéo co được UNESCO ghi danh")
