Nói đến làng cổ ở Hà Nội, không thể bỏ qua Đường Lâm (Sơn Tây), nhưng ít ai biết rằng, Thủ đô còn có một ngôi làng biệt thự cổ hơn 500 tuổi độc đáo với nét kiến trúc Việt – Pháp.

Đó chính là làng Cựu (xã Vân Từ, huyện Phú Xuyên, Hà Nội).

Dọc theo dòng Nhuệ giang, bất cứ ai vào làng Cựu đều như lạc vào một ngôi làng nào lạ lẫm lắm.

Sở dĩ có cảm giác ấy là bởi ngôi làng này có một kiến trúc làng và kiến trúc nhà đẹp và vô cùng độc đáo.

Ở làng Cựu, những ngôi nhà hiện đại gần như không có, những ngôi nhà cấp bốn kiểu mẫu thời bao cấp cũng khó tìm thấy.

Tất cả những ngôi nhà ở đây cứ nửa ta nửa tây, nửa tráng lệ nửa bình dân, nửa hào hoa phố xá nửa bình dân quê mùa.

Tất cả những sự pha trộn ấy hiển hiện rõ rệt nửa lạ nửa quen khiến người lạ không khỏi thắc mắc lẫn những thán phục.

Những cánh cổng nhà xưa cũ quay ra mặt đường đều không quá cao, cũng không quá thấp.

Hoa văn, họa tiết trên đó cũng không quá tây mà cũng không hẳn là của người Việt.

Hỏi ra mới biết, đó là thứ pha trộn hài hòa giữa kiến trúc Gô-tích Pháp và Việt cổ.

Chúng được pha trộn khéo léo đến tài tình.

Đi từ đầu đến cuối làng, mỗi con ngõ nhỏ sâu hun hút là mỗi bí mật của kiến trúc. Đường trong ngõ cứ gọi là đá hộp xanh bóng nhẵn, phẳng lì.

Có những căn biệt thự lối ngõ thênh thang lát đá tảng xanh, hai tòa nhà ở hai bên nối với nhau bằng cầu bê tông uốn lượn, cổng được trang trí sơn thủy hữu tình, mang dáng dấp của một doanh nhân thời trước.

Ngõ nhỏ thôi nhưng không bí như những nơi khác, mà ngược lại rất thoáng và mát bởi những ô văng cửa sổ nhà bên thò ra đủ cao để che đi cái nắng.

Độc đáo nhất phải kể đến Cổng làng Cựu- nhân chứng lịch sử về sự bề thế của làng. Đây cũng là công trình được các nhà nghiên cứu đánh giá là cổng làng đẹp nhất Việt Nam. Cổng được quét ve vàng từ xưa, nay đã bạc màu, có chỗ loen đen theo mảng, nhìn từ xa giống như một cuốn sách khổng lồ đầy tri thức. Nó giống như một cổng trường thành không phải để ngăn mà để hút mọi người vào bên trong.

Sở dĩ làng Cựu có cổng và những ngôi nhà biệt thự đặc biệt như ngày này là vì hơn 100 năm trước, một nửa làng bị cháy thành tro.

Người dân đói khổ bỏ làng lên Hà Nội làm thuê rồi phát đạt với nghề may áo com-lê và váy đầm cho Tây.

Có tiền, họ mời thợ về xây cổng làng và những ngôi biệt thự tinh tế.

Lãnh đạo thôn Cựu cho hay, làng Cựu cổ kính đã có cách đây trên 500 năm. Làng vốn thờ một vị tướng nhà Trần. Vị tướng này không phải quan văn, cũng không phải quan võ mà là tướng dạy hổ. Sinh nghề, tử nghiệp nên vị tướng ấy cuối cùng bị chính con hổ mà mình đang dạy cắn chết. Chỗ hổ tha xác về là mộ vị tướng xấu số ấy.

Hiện, cả làng Cựu còn 37 ngôi biệt thự cổ với nét kiến trúc kết hợp Đông – Tây. Trong đó, có chừng 15 ngôi nhà trong tình trạng bỏ thì thương, vương thì tội. Làng biệt thự nhiều lần đứng trước lối rẽ, nhưng kỳ lạ thay, tất cả vẫn giữa được hầu như nguyên vẹn giá trị. Đến với làng Cựu, chắc chắn, du khách sẽ được tìm hiểu nhiều điều về con người Việt cổ đồng bằng Bắc Bộ.