Đình Vĩnh Sơn: Nơi lưu giữ bản sắc văn hóa truyửn thống

Đình Vĩnh Sơn, xã Vĩnh Sơn, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc

Truyửn thuyết vử đình Vĩnh Sơn

Đình Vĩnh Sơn thử ba vị Thánh: Thánh Lân Hổ Đại Vương - quan võ mưu trí có tà i thao lược và võ nghệ cao cường, Thánh Quý Minh Đại Vương - quan võ có lòng dũng cảm nhiệt huyết và Thánh Bạch Quan Đại Vương - quan tà i vử y thuật.

Danh tướng Phùng Lân Hổ, có công đánh giặc Nguyên Mông ở thế kỷ XIII. Tương truyửn, Phùng Lân Hổ quê ở là ng Đồng Bằng, huyện Tùng Thiện, tỉnh Sơn Tây (nay là thị xã Sơn Tây - Hà Nội). à”ng mình cao 8 thước, sức nhấc 100 cân, võ nghệ cao cường và có tà i thao lược...

Khi giặc Mông Cổ xâm lược nước ta, vua Trần xuống chiếu với người tà i đánh giặc. Phùng Lân Hổ xin đi và được vua Trần cho cầm quân bộ đánh giặc mặt Bắc. à”ng dẫn quân lên vùng Gia Ninh (Bạch Hạc “ Phú Thọ ngà y nay) bà y binh bố trận lập một phòng tuyến chiến đấu ngoan cường, tiêu diệt nhiửu sinh lực địch bảo vệ cho kinh đô Thăng Long. Chiến thắng quân Nguyên “ Mông, triửu đình luận công ban thưởng. Phùng Lân Hổ được ban tước Hầu (Lân Hổ Hầu) và là m quan trong triửu nhưng ông lại từ chối xin được vử quê phụng dườ¡ng mẹ già .

Bị thua, quân Nguyên “ Mông trở lại tìm cách báo thù. Phùng Lân Hổ lại được vời ra chỉ huy chiến tuyến Gia Ninh “ Dục Mử¹. Thế giặc mạnh lại rất đông, Phùng Lân Hổ tả xung hữu đột chém nhiửu đầu giặc và ông đã anh dũng hy sinh. Tiếc thương vị tướng tà i lập nhiửu công lớn, vua Trần đã hạ chiếu xây lăng cho Phùng Lân Hổ và cho quốc tế (tế theo nghi lễ nhà nước).

Cùng chỉ huy trận tuyến mặt Bắc có cả Quý Minh tà i vử võ nghệ và thao lược, bên cạnh còn có một người là m nghử y rất giửi cứu nhân dân và binh sĩ trong trận chiến là Bạch Quan.

Cùng với các xã vùng Phùng Lân Hổ đóng quân chống giặc, nhân dân Vĩnh Sơn đã lập đửn thử 3 ông. Khi có đình thì rước thần hiệu và o đình mà thử để ghi nhớ công ơn, đồng thời cũng cầu mong sự hiển linh che chở.

Ngôi đình Vĩnh Sơn được khởi dựng cách đây gần 300 năm. Những cao niên trong là ng kể lại, khi đó để tưởng nhớ các vị thà nh có công với địa phương, những người dân trong vùng đã bà n nhau lập đình, cụ thể là ng Hai Nước và là ng Sơn Tang đã nhị ấp đồng tôn (hai là ng cùng nhau xây dựng ngôi đình). Qua thời gian, cùng nhiửu biến cố của lịch sử nhưng đình Vĩnh Sơn cũng không thay đổi nhiửu vử kiến trúc so với lúc mới khởi dựng.

Khuôn viên đình rộng khoảng 1.000m2. Đình được đặt ở vị thế phong thủy, trước Đình là một ao rộng lớn, sân đình rộng trên 300 m2. Kiến trúc ngôi Đình hình chữ công và đồ sộ, trong ngôi Đình được chia thà nh hai khu là Đại Đình và Hậu cung. Đại Đình có chiửu dà i là 30m, chiửu rộng 11m gồm 5 gian và hai trái được dựng bởi 4 bộ vì kèo trong đó 2 vì kèo gian giữa được là m theo kiểu chồng bồn con lợn.

Chạm khắc gỗ tinh xảo trong đình

Các bộ vì kèo được liên kết với nhau bởi hệ thống xà trung, xà hạ. Các hà ng chân cột cái bằng gỗ tốt, đại khoa có đường kính 0,8m, hà ng cột con đường kính 0,6m. Các hà ng cột đửu được kê bằng đá tảng chống mối mọt, trông thật bử thế đồ sộ, cổ kính được gia cố bửn chắc. Trên bức hoà nh phi của gian chính giữa có hà ng chữ: Sơn lộc hữu linh.

Hoà nh phi của gian chính giữa có hà ng chữ: Sơn lộc hữu linh.

Phía dưới bức hoà nh phi là dải gỗ chạm khắc rất đẹp, rất sinh động với nhiửu nội dung phong phú, sâu sắc với 4 chữ và ng nổi rất to: Thánh cung vạn tuế. Các đầu đao của gian chính giữa được trạm khắc hình rồng với những nét tinh xảo, nghệ thuật điêu khắc gỗ cổ dân gian không chỉ thà nh công ở bố cục, tạo dáng, đục boong chạm thủng mà còn có nội dung rất sâu sắc-tử rõ trình độ tư duy cao của nhân dân ta thời cuối Lê đầu Nguyễn.

Ba ngai cổ của Đình Vĩnh Sơn, Vĩnh Tường

Tòa Hậu cung rộng khoảng 200m2 gồm 2 gian, dà i 9m. Giữa Hậu cung được dựng thà nh hai tầng gỗ và được trạm trổ một cách tinh tế. Tầng hai là m khám thử nên tòa Hậu cung rất bử thế, cổ kính và uy nghi.

Đình Vĩnh Sơn đã 2 lần trùng tu, lần trùng tu thứ nhất cách đây 18 năm và lần trùng tu thứ 2 cách đây 16 năm, khi trùng tu đình chỉ thay một số cột bị hư hửng, còn cơ bản vẫn giữ được nguyên vẹn.

Hiện ngôi đinh đã được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia theo quyết định số 06/2000-QĐ/BVHTT ngà y 13 tháng 4 năm 2000.

Nơi lưu giữ nét văn hóa Vĩnh Tường

Cụ Phùng Văn Rõ (76 tuổi), người từng có hơn 20 năm tham gia ban khánh tiết và kiêm Trưởng ban khánh tiết lễ hội đình cho biết theo lệ của vùng thì đình Vĩnh Sơn mỗi năm tổ chức 4 ngà y lễ hội lớn bao gồm:

Ngà y mùng 6 tháng Giêng: Lễ Khai xuân, tổ chức tế lễ và gieo hạt

Ngà y 15 tháng 3 (âm lịch): Tiệc giỗ đức thánh Lân Hổ

Ngà y 20 tháng 8 (âm lịch): Tiệc giỗ đức thà nh Quý Minh

Ngà y 10 tháng 9 (âm lịch): Tiệc giỗ đức thánh Bạch Quan

Ngà y 15 tháng 11 (âm lịch) là ngà y mừng lúa của dân là ng

Mười ngà y trước khi tổ chức lễ hội, những cao niên trong là ng cùng với ban khánh tiết sẽ họp bà n chuẩn bị chu đáo cho ngà y lễ.

Nét đặc sắc của lễ hội Khai xuân (ngà y mùng 6 tháng Giêng) được lưu truyửn từ khi dựng đình đến nay không mấy thay đổi. Lễ hội tổ chức để cầu mong một vụ mùa xanh tốt, bội thu nên hình thức tế lễ và hội cũng thể hiện mong muốn đó. Cụ thể, ở giữa sân đình sẽ được chia là m 2 bên, có đục 2 lỗ cắm hai chiếc cột (được chạm chữ Nhất và cột kia chạm hình Thập).

Người chủ lễ đình sẽ dùng một viên đá tượng trưng cho hạt giống để đưa và o các lỗ cột. Sau đó lần lượt những người cao niên trong là ng sẽ gieo hạt cho đến khi hết đá.

Người dân quan niệm, gieo hạt đúng nơi sẽ giúp vụ mùa năm đó được mưa thuận gió hòa, cây trồng tươi tốt. Trước đây lễ gieo hạt thường được tổ chức 3 ngà y đến nay dân là ng thống nhất tổ chức một ngà y mùng 6 tháng Giêng.

Người dân trong vùng coi đình là nơi thà nh kinh tâm linh, từ việc cưới hửi, công danh, cầu tà i lộc, sức khửe mọi người đửu ra đình để thà nh tâm khấn lễ. Lễ vật dâng lên thà nh cũng là tùy tâm, lễ thủ lợn, gà , bánh kẹo đôi khi chỉ là hoa quả và hương.

Đình Vĩnh Sơn hiện tại vẫn giữ được hiện trạng ban đầu nhưng do tác động của lịch sử ngôi đửn đã bắt đầu có dấu hiệu xuống cấp ở một số hạng mục. Cụ thể, một số cột, xà , rui mè của đình đã mối mọt, mái đình bị dột khi trời mưa to. Rêu mốc cũng đã xuất hiện và bám đen nhiửu chỗ.

Cũng theo cụ Rõ, người dân đã đử nghị cấp chức năng cho tu bổ tôn tạo lại một số hạng mục để tránh tình trạng xuống cấp của đình. Thời gian tới ban quản lí đình sẽ xin tu sửa những cột xà bị mọt, đồng thời củng cố lại hoa văn ở cổng đình.

Ngôi đình khang trang không chỉ phục vụ người dân sở tại mà còn là nơi những người con Vĩnh Sơn xa quê hướng vử nơi chôn nhau, cắt rốn của mình. Qua thăng trầm của lịch sử nhưng Vĩnh Sơn vẫn giữ được nét cổ xưa đáng quý. Không những tiếp tục gắn bó với đời sống tâm linh của người dân nơi đây, mà sự hiện diện cổ kính của ngôi Đình còn là những dấu ấn đậm nét lưu giữ bản sắc văn hóa truyửn thống tạo nên những cảnh quan đặc sắc của là ng quê Vĩnh Sơn nói riêng và Việt nam nói chung.