Chuyện quanh Tháp Rùa

Nói đến Hà Nội là nói đến Hồ Hoà n Kiếm, cùng đửn Ngọc Sơn và Tháp Rùa. Tháp Rùa đã đi và o thơ, nhạc, hoạ của văn nghệ sĩ đất Hà thà nh từ xưa đến nay. Sự nuối tiếc đã thà nh công, giữ lại Tháp Rùa, với ý nghĩa bảo tồn được một di tích đã gắn bó với đời sống của thủ đô hơn một thế kỷ qua. Nhưng mọi chuyện quanh Tháp cũng còn nhiửu điửu chưa được bà y tử, là m cho du khách thập phương đến chưa thấy được điửu gì nổi lên, không lạnh nhạt nhưng cũng cháº³ng trầm trồ thán phục.

1. Trước hết là chuyện ông Bá Kim.

Nếu chỉ dừng lại chuyện ông Kim định xây mộ cho cha mẹ mình, mới đứng ra xây Tháp Rùa, thà nh ra hình bóng của Tháp Rùa chỉ là một câu chuyện dở dang. Nhưng thực ra, cố nhân Nguyễn Hữu Kim (1832 “ 1901), với chức danh Bá Hộ xưa tương đương với trưởng phường hiện nay; đã nổi tiếng vì dám đứng ra tổ chức chôn cất cho cụ Hoà ng Diệu, quan Tổng đốc tuẫn tiết vì thất bại trong thời kử³ kháng Pháp. Qua việc nà y chứng tử ông Kim, một thương nhân giầu có, đã thể hiện lòng dũng cảm và thương xót một người anh hùng đã hy sinh anh dũng vì đất nước.

Tháp rùa ông Bá Kim xây dựng

Người con gái của ông tên là Khuê, sau nà y trở thà nh nguyên mẫu trong tiểu thuyết Bóng nước Hồ Gươm của Chu Thiên, một cuốn sách mô tả phong trà o chống giặc Pháp xâm lược hết sức quyết liệt của người Hà Nội. Cháu nội của ông là liệt sĩ Nguyễn Ngọc Vũ (1908 “ 1932), từng là Bí thư Thà nh uỷ chính thức đầu tiên của đảng bộ Hà Nội (đảng Cộng sản Đông Dương lúc đó) và đã hy sinh trong Hoả Lò, năm 1932.

à”ng là người đã xây nên ngôi tháp trên đảo rùa, với bốn tầng, mang dấu ấn như một sự hồ trộn giữa hai mà u sắc kiến trúc, phương Tây và à đông, cũng là một sự lạ và o thời đoạn 1884-1887. Tên ông được gắn với những câu chuyện vử Tháp Rùa và được mọi người nhớ đến, như thà nh tựu của một doanh nghiệp, đối với Hà Nội.

2. Rêu phong soi bóng

Ngà y đó Tháp Rùa quả là một công trình có ý nghĩa công đức cho cộng đồng và trở thà nh một cái tên sớm được nhắc đến cho bất cứ ai lần đầu tiên đến Hà Nội. Xưa các tao nhân mặc khách đã hoạ thơ: Hồ Gươm soi bóng Tháp Rùa / ành đèn soi tử mái chùa Ngọc Sơn / Đà i nghiên, Tháp Bút chưa mòn.... Từ đó Tháp Rùa gắn bó với đửn ngọc Sơn tạo nên cảnh quan hà i hồ, và trở thà nh điểm nhấn cho Hồ Gươm.

Hình ảnh tháp rùa đã đi và o thơ ca

Nghe nói, trước đây có một con đường nhử đi bộ từ bử hồ ra đảo Rùa, vì xưa nơi nà y từng là nơi câu cá giải trí của vua quan triửu Lê. Có người tò mò rằng, ai là người thiết kế một kiểu kiến trúc tân cổ giao duyên như vậy, bản vẽ gốc giử ở đâu, hay chỉ là ông Kim tự nghĩ ra rồi thuê thợ là m theo ý mình. Bởi lẽ hai tầng dưới là m theo kiểu Tây, còn hai tầng trên lại theo phong vị của đửn chùa cổ Việt. Ngay trên một số báo Pháp còn gọi Tháp Rùa là ngôi đửn nhử, hay chỉ là chùa được xây trên nửn một ngôi đửn nhử trước đó. Bởi nó chỉ cao 8,8m, với diện tích khoảng 28,51m2, chiếm tỉ lệ khiêm tốn trên gần một sà o diện tích đảo Rùa. Chính vì lẽ đó, với độ cao chỉ vừa đủ là m một bệ tượng mà có chuyện một kử¹ sư người Pháp là Daurelle quyết định Tháp Rùa phải đội bức tượng Thần tự do Mử¹?

Đó là chuyện có thật. Nhưng nói chính xác chỉ là một phiên bản nhử, mẫu của tượng thần tự do, trước khi người Pháp xây tặng cho nước Mử¹. Đây là phiên bản thứ hai, tượng Thần tự do bằng đồng, cao 2,85 m được Pháp đem sang Việt Nam trưng bà y trong một cuộc triển lãm, tại Hội chợ Đấu Xảo, (nay là Cung Văn hố Hữu nghị Việt Xô), năm 1887. Sau đó tượng được tặng lại cho Hà Nội và được đặt ở vườn hoa Chí Linh.

Đến năm 1890, Chính phủ Bảo hộ muốn lấy chỗ đó đặt tượng Pôn Be, thống sứ đầu tiên bị chết tại Hà Nội, trước đó mấy năm, nên tượng Thần tự do được dinh ra đặt trên nóc Tháp Rùa, mặt quay vử phía vườn hoa Chí Linh. Theo một tà i liệu, qua báo chí thời đó, thì Tháp Rùa phải đội tượng Thần tự do nà y trong 6 năm, từ 1891 đến 1896.

Rồi tượng Thần tự do được chuyển vử dặt ở vườn hoa Cửa Nam. Đến trước thời kử³ Cách mạng tháng 8 nổ ra pho tượng nà y đã bị giật đổ cùng với một số tượng khác ở Hà Nội, theo lệnh ký ngà y 31-7-1945 của thị trưởng Hà Nội Trần Văn Lai lúc đó. Một biểu tượng nổi tiếng của nước Mử¹, một công trình nghệ thuật tuyệt đẹp lại có một phiên bản duy nhất được trưng bà y ở nước ta trong một thời gian dà i chừng hơn nửa thế kỷ. Đến nay số phận bức tượng đồng Thần tự do đó ra sao cũng không còn dấu tích nữa.

Hình ảnh Tháp rùa kết bằng hoa ở Đà Lạt

Đầu xuân năm nay, tại Đà Lạt 20 nghệ nhân hoa cùng với hơn 1000 du khách đến cùng dựng Tháp Rùa bằng hà ng chục ngà n bông hoa đủ mầu sắc. Các nghệ nhân đã tạo nên một kỷ lục với chiửu cao Tháp Rùa Hoa lên tới 11 mét, nổi trên hồ Xuân Hương. Tháp Rùa Hoa giống hệt Tháp Rùa trên Hồ Gươm vử hình dáng và thiết kế cả từ bên trong, với những bậc thang hoa đi lên từng tầng Tháp rực rỡ sắc mà u.

Từ lâu hình ảnh Hồ Gươm và Tháp Rùa được soi bóng trong văn, thơ, hoạ nhạc, như một biểu tượng lung linh cho Hà Nội. Tháp Rùa sống với tâm trí cộng đồng, gắn bó vử tình cảm, như một sự chia sẻ hay bầy tử thân thiết với những người con thủ đô. Thật khó ai có thể quên hình ảnh Tháp Rùa trong tranh Phố của cố danh hoạ Bùi Xuân phái, với tà áo dà i bên Hồ Gươm, xa xa nghiêng bóng Tháp Rùa, trong nắng sớm. Và , ai cũng có thể nhớ đến bản tráng ca Người Hà Nội của Nguyễn Đình Thi, hoặc Nhớ Vử Hà Nội của Hoà ng Hiệp, cũng như Gửi người em gái miửn Nam của Đoà n Chuẩn-Từ Linh... Tất cả đửu gắn bó với hình ảnh Tháp Rùa, với những câu ca giầu cảm xúc như: Chạnh lòng tôi nhớ tới người em. Em tháp Rùa yêu dấu... hay Hà Nôi đẹp sao! à”i nước Hồ Gươm xanh thắm lòng. Bóng Tháp Rùa thân mật ấm lòng... và à”i! Nhớ Hồ Gươm xanh thắm. Nơi Tháp Rùa nghiêng soi bóng...

3. Ngọn cử ấy vẫn bay

Có thể coi đây là một câu chuyện mới nhất, vử lá cử của một chiến sĩ đã bí mật treo trên đỉnh Tháp Rùa, ngay trong lòng địch, đúng và o ngà y sinh nhật Bác Hồ, 19-5-1948. Chuyện xảy ra hơn 60 năm, nhưng người thanh niên quả cảm, một chiến sĩ công an đã hy sinh anh dũng đến nay mới được xác nhận là liệt sĩ, quả là một thiệt thòi không nhử.

...Sáng hôm đó, chiến sĩ Nguyễn Trọng Quang, mới 18 tuổi đã cùng đồng đội bơi ra Tháp Rùa để treo là cử đử sao và ng lên đỉnh cao nhất. Sự kiện nà y là m chấn động đời sống người dân Hà Nội. Từ ngà y giặc Pháp chiếm Hà Nội, đây là sự kiện đầu tiên, lá cử cách mạng tung bay là m náo nức lòng người, như một bằng chứng hùng hồn vử sự hiện diện của cách mạng ở ngay giữa lòng địch, thể hiện tinh thần quật khởi của người dân thủ đô, là m kẻ địch hoảng loạn.

Sau đó ít ngà y chiến sĩ Quang bị địch bắt giam tại Hoả Lò. Tại đây, anh đã vẽ lá cử đử sao và ng và viết khẩu hiệu Hồ Chủ tịch muôn năm lên tường. à”ng Đông, người bị bắt cùng với anh Quang kể thêm, ngay hôm sau bọn giặc bắt tất cả đi tra tấn và tìm cho ra người vẽ. Lúc đó, anh Quang đã khảng khái đứng ra nhận và bị chúng đưa đi biệt giam với tội danh đặc biệt nguy hiểm. Đến ngà y 12-6 năm đó, chiến sĩ Nguyễn Trọng Quang đã bị chúng bắn chết...

Có thể nói đây là câu chuyện duy nhất có ý nghĩa, gắn với Tháp Rùa trong câu chuyện trăm năm, soi bóng trên truyửn thuyết lịch sử hoà n kiếm của vua Lê.

4. Vẫn cần nâng cấp kiến trúc Tháp Rùa

Hơn trăm năm trôi qua, giử đây Tháp Rùa đã trở thà nh một biểu tượng trong lòng người với nhiửu cảm xúc thân thương. Nhưng thật ra gọi Tháp Rùa là di tích loại gì cũng khó xác định, cả vử hai khía cạnh lịch sử và văn hóa, mặc dù nó đã là một địa chỉ trong khuôn viên du lịch thủ đô. Nhìn tổng thể, tháp lại là một công trình kiến trúc xấu, lai tạp, vậy thiết nghĩ, có thể cải tạo, nâng cấp cho đẹp hơn, giống như nhiửu di tích đã từng là m.

Vả lại trên thực tế, Tháp Rùa cũng đã từng và i ba lần, dỡ nóc để đặt tượng, hoặc tróc vử, trát vữa, quét vôi đến trơ trụi như hiện nay. Vậy việc thiết kế, là m lại móng, nâng cấp cho Tháp Rùa xứng đáng là một kiến trúc có giá trị văn hóa và bửn vững, của thủ đô âu cũng là chuyện cần thiết.