Xây dựng dưới triửu Nguyễn, bắt đầu từ năm 1805 đến 1812 thì xong, Cột cử Hà Nội nay là công trình còn nguyên vẹn và hoà nh tráng nhất trong quần thể di tích Hoà ng thà nh Thăng Long. Hiện tại, Cột cử Hà Nội là di tích lịch sử, văn hóa do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Nội quản lý, nhưng vì nằm trong khuôn viên của Bảo tà ng LSQSVN nên công việc trông nom hằng ngà y được giao cho đơn vị nà y. Cột cử Hà Nội ngà y nay nằm bên đường Điện Biên Phủ, với những cây xà cừ cổ thụ mọc xung quanh và dưới chân là một vườn nhãn um tùm. Nhưng trong một bức ảnh được chụp và o năm 1890 bởi Louis Sadoul, một sĩ quan quân y Pháp, khu vực vườn hoa Tượng đà i Lênin dưới chân cột cử ngà y nay còn là hồ Voi vì là nơi tắm voi của triửu đình nhà Nguyễn. Còn các rặng cây cổ thụ ngà y nay khi đó còn chưa được trồng. Trong ảnh, còn có thể thấy quân Pháp đã dựng doanh trại bán kiên cố trên các vòng thà nh của Cột cử để đóng quân. Cũng trong thời kử³ nà y, Cột cử Hà Nội còn được quân Pháp dùng để là m đà i quan sát. Trong cuộc chiến tranh phá hoại của Mử¹, Cột cử cũng là đà i quan sát của bộ đội phòng không Hà Nội. Khi đó, từ đỉnh cột cử có thể nhìn thấy cả Hà Nội và vùng ngoại ô. Năm 1945, sau khi Cách mạng Tháng Tám thà nh công, lá cử đử sao và ng lần đầu tiên được treo lên Cột cử Hà Nội. Đến năm 1954, một lần nữa lá quốc kử³ lại tung bay trên đỉnh kử³ đà i lịch sử.
Du khách nước ngoà i đang chụp ảnh Cột cử
Theo các nhân viên bảo vệ hiện vật của Bảo tà ng LSQSVN, hầu hết khách tham quan Bảo tà ng đửu có nhu cầu lên thăm Cột cử, và o những ngà y lễ như 1.5, 2.9, 22.12, khách tham quan phải xếp hà ng. Cô Đỗ Thị Hạnh, một nhân viên bảo tà ng cho hay, có những người từ miửn Nam ra, họ nói những câu như là tôi mơ ước cả đời mới được ra Hà Nội, hãy cho tôi lên để khi vử được tự hà o khoe với con cháu, vậy nên không thể từ chối được. Lại có người thăm xong, nói với nhân viên bảo tà ng các cô là sống thọ lắm, vì đang trông giữ một di tích rất thiêng liêng. Điửu đặc biệt là giữa những ngà y nóng nhất của Hà Nội, nhiệt độ bên trong của Cột cử luôn mát mẻ như có máy lạnh. Kết cấu các cửa lên xuống của Cột cử cũng khoa học đến mức mưa lớn đến đâu nước cũng không chảy và o trong lòng tháp.
Cột cử Hà Nội năm 1890. Ảnh: Louis_Sadoul
Một hình ảnh rất ấn tượng đối với du khách mỗi khi đi qua Cột cử Hà Nội là lá cử đử sao và ng luôn tung bay trong gió. Trung tá Nguyễn Hữu Thanh, người phụ trách công tác bảo vệ của Bảo tà ng LSQSVN cho biết, từ năm 1986, theo chỉ đạo của cấp trên, lá cử được treo thường trực trên đỉnh cột. Trước đó thì chỉ treo và o ngà y lễ. Bất kể lúc nà o cử bị bạc mà u, rách là chúng tôi phải thay. Có hôm và o lúc 4-5 giử sáng, các cụ lão thà nh cách mạng tập thể dục đi qua, thấy cử bị gió là m rách liửn thông báo, chúng tôi phải thay ngay, trung tá Thanh cho biết. Trung bình khoảng 2-3 tuần phải thay một lá cử, mỗi năm, khoảng gần 20 lá cử được thay. Trên đỉnh tháp gạch là một cột thép cao 12 mét nữa, trung tá Thanh chính là người thay cử bằng cách kéo một sợi cáp lụa theo ròng rọc để cử lên được đỉnh cột.
Cầu thang bên trong cột cử
Đó là lá cử có kích thước 4m x 6m mét, diện tích 24 m2, được may bởi cơ sở thêu may cử 67 Hà ng Trống, Q. Hoà n Kiếm. à”ng Trần Quang Minh, phụ trách kử¹ thuật của cơ sở nà y cho biết, cử được may bằng vải phi bóng sản xuất trong nước. Để có thể chống chọi được với gió mạnh trên cao, các đường may cần đến 3 lần chỉ, góc cử chần hình quả trám. Vì lá cử quá lớn, nên công nhân khi may xong phần nửn đử, thì phải trải ra một sà n nhà rộng để khoét hình sao và ng trước khi may thêm. Lưu truyửn ở Bảo tà ng LSQSVN , có câu chuyện Tổng thống Venezuela, ông Hugo Chavez khi đến Hà Nội để dự một sự kiện, khi đi qua Cột cử bỗng yêu cầu dừng xe và ngử ý muốn và o thăm. Vị tổng thống đáng kính đã trèo lên tận đỉnh và khi xuống đòi viết lưu niệm.
Theo trung tá Thanh, khi đi qua đường Điện Biên Phủ, ông Hugo Chavez đã tử ra cảm kích trước công trình đặc biệt nà y nên đã đòi và o thăm bằng được. Cột cử Hà Nội xây từ năm 1805 đến 1812, trong triửu vua Gia Long, trên phần đất phía Nam của Hoà ng thà nh Thăng Long. Cột cử có hình dạng khối vuông với ba bậc thang, khối thứ nhất dà i mỗi chiửu 42,5 m, cao 3,1 m, có hai cầu thang. Tầng hai mỗi chiửu dà i 27 m, cao 3,7 m. có bốn cửa, cửa phía đông có hai chữ nghênh húc nghĩa là đón nắng ban mai; cửa phía tây có hai chữ hồi quang nghĩa là ánh sáng phản chiếu; cửa phía nam có hai chữ hướng minh, nghĩa là nhìn vử phía ánh sáng. Tầng ba mỗi chiửu 12,8 m, cao 5,1 m. Phần thân cột cao 12,8 m, có dạng bát giác, có 54 bậc cầu thang đi trong lòng cột dẫn lên đỉnh. Có 39 cửa lấy sáng hình hoa thị và 6 cửa hình rẻ quạt. Đỉnh của cột cử cũng có hình bát giác, có tám cửa sổ dùng là m đà i quan sát. Tổng chiửu cao của phần xây dựng của Cột cử Hà Nội là 33,4 m. Nếu tính cả phần cột thép để treo cử là hơn 40 m.
