Vụ cháy Nhà thờ Đức Bà Paris và lời tiên tri ám ảnh trước 200 năm của Victor Hugo

Chiều 15-4, trước sự chứng kiến của hàng vạn người thất thần trên những con đường dọc thủ đô Paris, hàng triệu người nín thở theo dõi qua truyền thông khắp thế giới và mặc cho nỗ lực không mệt mỏi của hơn 400 lính cứu hoả quả cảm, ngọn tháp nhọn biểu tượng của Nhà thờ Đức Bà Paris đã đổ sập xuống vì hoả hoạn, chôn vùi theo nó nhiều dấu ấn của một toà thánh nổi tiếng nhất thế giới, một công trình mang tính biểu tượng của nước Pháp.

Khoảnh khắc tháp nhọn của Nhà thờ Đức Bà đổ sập. Ảnh: EPA

Đêm cùng ngày, ngọn lửa được kiểm soát, song nó cũng đã kịp làm sập thêm một mảng lớn mái vòm chính của nhà thờ và thiêu đốt nhiều cổ vật vô giá.

Từ khắp thế giới, nước Pháp đã nhận được muôn vàn lời sẻ chia, động viên và thậm chí cả những lời hứa giúp đỡ. Có thể nói, hiếm khi nào một đám cháy không gây thiệt hại về người nhưng lại khiến cả thế giới bàng hoàng và tiếc nuối như vụ hoả hoạn vừa xảy ra ở Nhà thờ Đức Bà Paris.

Tuyệt tác bên bờ sông Seine

Ngược lại lịch sử, vào giai đoạn giữa thế kỷ 12, khi thủ đô Paris nổi lên như một trung tâm quyền lực của nước Pháp và rộng hơn là của cả châu Âu dưới thời vua Louis VII (1120-1180), vị vua này đã nuôi khát vọng sở hữu một công trình tôn giáo xứng tầm với địa vị của Paris và mang ý nghĩa biểu tượng về sức mạnh kinh tế, chính trị và tri thức.

Giữa năm 1163, ý tưởng này chính thức được hiện thực hoá. Sau nhiều ngày đêm tính toán, Vua Louis VII quyết định chọn địa điểm xây dựng nhà thờ tại Île de la Cité, một trong hai cù lao nổi trên sông Seine chảy ngang thủ đô. Để nhường không gian cho công trình vĩ đại, nhà vua thậm chí quyết định phá huỷ một đại giáo đường hàng trăm năm tuổi.

Hình ảnh tráng lệ của Nhà thờ Đức Bà Paris trước thời điểm bị hỏa hoạn. Ảnh: ITN

Dưới sự chứng kiến của Giáo hoàng Alexander III, lễ đặt viên đá đầu tiên khởi công Nhà thờ Đức Bà có chiều dài 130 m, rộng 48 m diễn ra cùng năm đó. Tuy nhiên, Vua Louis VII đã không được chứng kiến khoảnh khắc nhà thờ khánh thành, bởi nước Pháp phải mất tới gần 200 năm mới hoàn tất công trình vĩ đại vào năm 1345.

Khi hoàn thành, Nhà thờ Đức Bà Paris được coi là viên ngọc quý nhất châu Âu của kiến trúc Gothic thời Trung cổ, song được pha trộn bởi những nét tinh tuý nhất từ các nền văn minh khắp nhân loại. Khu lễ đường của nhà thờ khi đó có thể chứa cùng lúc 6.000 người.

Phần khung nhà thờ được xây dựng từ những phiến đá quý, trong khi các cấu trúc từ cổng vào đến từng hạng mục phía trong đều được tiến hành tỉ mỉ, chứa đựng đầy tâm huyết của những người thợ lành nghề nhất.

Cấu trúc nổi bật của nhà thờ chính là các kết cấu mái vòm cong hình xương cá đối xứng hai bên cùng những mái trần cao vút với những ô cửa kính sắc màu. Phía ngoài nhà thờ nổi bật ở tháp gỗ cao gần 100m ở chính giữa cùng những mái vòm xương cá và các máng nước mặt quỷ nổi tiếng. Phần chính của nhà thờ là hai tòa tháp ở hướng về phía Tây, cao 69 m. Tòa tháp phía Bắc có tổng cộng 387 bậc thang và cho phép du khách viếng thăm. Tòa tháp còn lại nằm về phía Nam là nơi đặt 10 chuông lễ.

Một bức tượng trên thành tường Nhà thờ Đức Bà. Ảnh: ITN

Xung quanh nỗ lực dựng lên trình vĩ đại này cũng có những câu chuyện khiến người ta từ "lạnh người" vì khó tin đến ngả mũ thán phục bởi những kỹ năng vượt trên lịch sử của những người góp công xây dựng nhà thờ. Cuối thế kỷ 13, khi công trình Nhà thờ Đức Bà sắp hoàn thành, Paris chợt nhận ra nhà thờ cần một cánh cửa xứng tầm. Nhưng tìm đâu ra một người thợ có đủ năng lực chế tạo một khung sắt cỡ lớn? Sau khi lùng sục khắp nơi, cuối cùng, họ đã tìm được một người thợ rèn trẻ có tên Biscornet.

Biscornet không hề lưỡng lự mà lập tức chấp nhận lời đề nghị rèn cổng cho đại công trình. Sau nhiều tháng miệt mài bên những lò lửa khổng lồ, Biscornet đã hoàn thành kiệt tác của riêng ông. Khi Biscornet mang những cánh cổng đến công trường, người ta đã sửng sốt bởi không ai có thể tin một người thợ, dù lành nghề như Biscornet, lại có thể rèn ra những tác phẩm đẹp đến vậy.

Những hoạ tiết kim loại đẹp đến không tưởng do người thợ thủ công làm ra ở thế kỷ 13. Ảnh: INT

Nhiều người thậm chí đã nói rằng Biscornet hẳn đã bán linh hồn cho quỷ Satan để đổi lấy tác phẩm nghệ thuật để đời. Ngày nay, không ai rõ thực hư câu chuyện cách đây nhiều thế kỷ, nhưng các chuyên gia về kim loại cũng đều công nhận những cánh cửa Nhà thờ Đức Bà chính là tuyệt tác "có một không hai" từ sắt.

Hơn 8 thế kỷ cùng thăng trầm nước Pháp

Hơn 850 năm qua, Nhà thờ Đức Bà là nơi chứng kiến những sự kiện lịch sử quan trọng, trong đó phải kể tới lễ đăng quang của vua Henry VI của nước Anh đăng quang trở thành vua nước Pháp năm 1431, theo đó mở ra có hội lập lại hoà bình lâu dài giữa Pháp và Anh sau Chiến tranh Trăm Năm.

Năm 1537, nhà thờ là nơi vua xứ Scotland James V làm lễ cưới với công chúa Madeleine, vốn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hoà bình giữa Anh, Pháp và Scotland.

Tượng thánh Joan  of Arc trong Nhà thờ Đức Bà Paris.

Trong giai đoạn Cách mạng Pháp đầu thế kỷ 19, Nhà thờ Đức Bà bị hư hại nặng nề và một nửa kiến trúc bên trong thánh đường chỉ còn là phế tích.

Địa danh này cũng chứng kiến ngày Napoléon lên ngôi Hoàng đế nước Pháp vào năm 1804. Hơn một thế kỷ sau, năm 1909, đây là nơi Giáo hoàng Pius X đã phong chân phước cho Joan of Arc, nữ anh hùng người Pháp trong cuộc Chiến tranh Trăm Năm giữa Pháp và Anh.

Tuy nhiên, vào năm 1844, nhà vua Pháp Louis Phileppe quyết định tiến hành đại trung tu nhà thờ dưới bàn tay của kiến trúc sư lừng danh gốc Áo Eugene Viollet-le-Duc. Trong vòng 2 thập niên, toàn bộ nhà thờ hồi sinh. Các cửa sổ hoa hồng nổi tiếng được phục hồi. Các ngọn tháp ban đầu đã được trang trí thậm chí còn tỉ mỉ, công phu hơn trước.

Đến thế kỷ 20, nhà thờ là nơi chứng kiến những cuộc chiến tranh tàn khốc nhất lịch sử nhân loại. Có những thời điểm, thủ đô Paris thậm chí đã bị kẻ địch chiếm đóng, tàn phá. Trong những năm loạn lạc, không ít lần có những kẻ muốn kéo đổ Nhà thờ Đức Bà Paris, nhưng may thay, ý tưởng đó chưa từng được tiến hành.

Tờ Guardian mới đây đăng tải câu chuyện cho hay, khi Thế chiến II vào giai đoạn ác liệt nhất, khi Paris nằm trọn trong vòng kiềm toả của Đức Quốc Xã, một vị tướng Đức có tên Dietrich von Choltitz đã không tuân mệnh Adolf Hitler đòi phá hủy Paris vì "đầu hàng" vẻ đẹp của công trình được gọi là trái tim của nước Pháp.

Một chiếc xe tăng ở gần Nhà thờ Đức Bà vào năm 1944. Ảnh: ITN

Choltitz được cho là đã mạo hiểm mạng sống của bản thân để ngăn chặn chiến dịch "san bằng Paris" của Adolf Hitler.

Sau những biến cố lịch sử, Nhà thờ Đức Bà Paris từ nhiều thập niên gần đây trở thành nơi mà nó vốn được xây dựng lên: nơi hành hương và cầu nguyện của nhiều thế hệ người Công giáo khắp châu Âu.

Dù Công giáo không còn giữ vai trò to lớn ở nước Pháp, Nhà thờ Đức Bà vẫn luôn được xem là "trái tim không bao giờ ngừng đập" của giáo hội Công giáo Pháp khi mở cửa mỗi ngày cho người dân đến cầu nguyện. Ở thủ đô Paris, Nhà thờ Đức Bà Paris có lẽ chỉ xếp sau Tháp Eiffel về độ thu hút, khi có tới 13 triệu khách tới thăm địa danh này hàng năm.

Bên cạnh giá trị kiến trúc, công trình 856 năm tuổi lưu giữ nhiều báu vật vô giá, trong đó có những thánh tích thiêng liêng của người Công giáo như Đinh Thánh và Mão gai trên đầu Chúa. Trong đám cháy tối 15-4, những người lính cứu hoả quả cảm của Pháp đã kịp đưa ra ngoài những thánh tích thiêng liêng này.

Mão gai- thánh tích vô giá được cứu ra ngoài Nhà thờ Đức Bà trước khi đổ sập. Ảnh: INT

Tuy nhiên, báo Guardian nói rằng, nhiều thánh tích và cổ vật vô giá khác như khu lưu giữ xương, răng và tóc của Thánh Denis và Thánh Genevieve, hai vị thánh bảo hộ cho Paris, đã không thể cứu ra ngoài. Để xác định thiệt hại cụ thể khác, người Pháp có lẽ sẽ mất nhiều tuần để tìm kiếm và tính toán.

Lời tiên tri từ Victor Hugo

Với thế giới, Nhà thờ Đức Bà Paris được xem là một trong những tượng đài tôn giáo, văn hoá lâu đời nhất và nằm trong danh sách các thánh đường thiêng liêng nhất của châu Âu. Còn với người Pháp, nhà thờ có tuổi đời hơn 850 năm này thậm chí được tôn sùng là trái tim của nơi họ sống bởi những giá trị không thể phủ nhận về cả tôn giáo, kiến trúc và văn hoá.

Từ nhiều thế kỷ, Nhà thờ Đức Bà luôn là một trong những biểu tượng cho tinh thần văn hóa Pháp. Nhiều người nói rằng ngọn lửa đã thiêu rụi đi phần nào Nhà thờ Đức Bà ở thủ đô Paris, nhưng không thể khiến Nhà thờ Đức Bà biến mất trong các tác phẩm văn học nghệ thuật bất hủ.

Marcel Proust, nhà văn nổi tiếng đầu thế kỷ 20 với tác phẩm "Đi tìm thời gian đã mất" để lại ấn tượng mạnh cho bất kì độc giả nào với những dòng miêu tả vẻ hùng vĩ của Nhà thờ Đức Bà Paris, theo QZ.com.

Trong cuốn sách viết về Marcel Proust xuất bản năm 2014, nữ nhà văn Mary Bergman tiết lộ một đêm, ông Proust từng đứng lặng yên suốt hai giờ đồng hồ trước cổng vòm St. Anne ở mặt tiền nhà thờ chỉ để chiêm ngưỡng vẻ đẹp tuyệt mĩ của công trình nổi tiếng.

Đại văn hào Victor Hugo. Ảnh: ITN

Không chỉ mê hoặc những người con của nước Pháp, Nhà thờ Đức Bà cũng khiến những nhà văn trên khắp thế giới phải ngả mũ trước vẻ đẹp.  Sigmund Freud - nhà văn, nhà triết học có ảnh hưởng lớn của Đức - bị công trình quyến rũ ngay từ lần đầu đến Paris năm 1885. "Tôi chưa bao giờ thấy điều gì trang nghiêm và mộng mị đến vậy", Sigmund Freud nói.

Tuy nhiên, tác phẩm đồ sộ nhất về Nhà thờ Đức Bà chắc chắn không ngoài "Thằng gù Nhà thờ Đức Bà" của đại văn hào Victor Hugo. Trong tác phẩm của mình, ông miêu tả nhà thờ như một chứng nhân lịch sử, vượt qua thời gian và những biến cố, nơi số phận các nhân vật gắn chặt chẽ với nhau và với nhà thờ.

Tờ Euro News cho hay, vụ cháy vừa xảy ra ở Nhà thờ Đức Bà Paris cũng gợi liên tưởng đến một chi tiết trong tác phẩm của Hugo. Công trình kiến trúc nổi tiếng Paris từng bốc cháy tương tự như vậy trên những trang văn của ông:

“Mọi cặp mắt đổ dồn về phía đỉnh nhà thờ. Những gì chúng nhìn thấy thật ghê gớm. Ngay tại phòng trưng bày cao nhất, cao hơn cả cửa sổ hình hoa hồng, một ngọn lửa lớn bốc lên ngay giữa hai tháp chuông với những ngọn lửa cuồn cuộn, lửa hỗn loạn và giận dữ...

Bên dưới ngọn lửa này, bên dưới hành lang tối tăm hai máng nước như hai con quái vật không ngừng phun ra trận mưa bạc bỏng rẫy…”.

Tuy nhiên, đây không phải là một đám cháy thực sự. Đoạn văn chỉ là cách Hugo mô tả việc "thằng gù" Quasimodo dùng chiêu đánh lạc hướng những tên ăn mày, những tên cướp tấn công nhà thờ.

Dù vậy, với những ai đã chứng kiến và đang theo dõi những diễn biến của vụ cháy, đây vẫn là một đoạn văn gây ám ảnh. Victo Hugo dường như đã linh cảm về biến cố xảy ra với nhà thờ Đức Bà cách đây gần 200 năm.

Theo Reuters, tác phẩm "Thằng gù ở Nhà thờ Đức Bà" thành công vang dội, với những trang mô tả về sự sập xệ, xuống cấp sau năm tháng của công trình vĩ đại, đã phần nào khiến giới chức Pháp đẩy dự án cải tạo nhà thờ, để nó có thể tồn tại được tới ngày nay. Victor Hugo chưa từng nói ông viết tác phẩm bất hủ trên để kêu gọi cứu nhà thờ, song, trên thực tế, ông từng bày tỏ lo sợ trong lời tựa cuốn tiểu thuyết rằng “sự chia rẽ đến từ mọi phía, từ bên trong lẫn bên ngoài. Nhà thờ sẽ sớm biến mất khỏi trái đất”.

Đoàn kết sau thảm kịch

Nước Pháp đã mở cuộc điều tra để tìm ra người chịu trách nhiệm cho thảm kịch cháy Nhà thờ Đức Bà. Tuy nhiên, đó lại không phải là điều mà người Pháp bàn tán nhiều nhất lúc này. Thứ khiến cả nước Pháp nghĩ tới, là làm cách nào để phục dựng lại Nhà thờ Đức Bà một cách nhanh nhất. 

Từ Điện Elysee, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cũng tuyên bố sẽ xây dựng lại Nhà thờ Đức Bà Paris "bởi đó là những gì người Pháp mong đợi". Dọc những con phố Paris, bóng người mặc "Áo gile vàng" biểu tình được cho là sẽ không còn xuất hiện trong những ngày tới nữa, thay vào đó là những đoàn người tuần hành ủng hộ việc xây dựng lại nhà thờ.

Người Pháp cầu nguyện bên ngoài Nhà thờ Đức Bà. Ảnh: Reuters

Ngay buổi sáng đầu tiên thức dậy sau thảm kịch, hàng chục tổ chức văn hoá, xã hội của Pháp đã đứng ra vận động quỹ để xây dựng lại nhà thờ. Stephane Bern, đại diện của chính phủ Pháp về di sản tối 16-4 (giờ địa phương) nói rằng họ đã nhận được cam kết quyên góp tới gần 800 triệu USD. Con số này có thể nhân lên nhiều lần trong vài ngày tới.

Tuy nhiên, người ta vẫn lo ngại, vì cấu trúc của nhà thờ quá phức tạp, Pháp có thể mất tới "hàng thập kỷ" mới có thể hoàn tất công việc khó khăn này. "Thiệt hại rất đáng kể, nhưng may mắn là Pháp có mạng lưới công ty phục hồi di sản tuyệt vời, dù là nghệ nhân bình thường hay các nhóm lớn", Eric Fischer, người đứng đầu tổ chức chịu trách nhiệm phục dựng nhà thờ có tên 1.000 năm tuổi ở Pháp, nhận định.

Ông nói thêm rằng khả năng xây dựng lại Nhà thờ Đức Bà Paris mà vẫn giữ nguyên hình thức và đặc tính ban đầu phụ thuộc vào kế hoạch, sơ đồ cùng những vật liệu có được. "Các kiến trúc sư cần dữ liệu lịch sử ở mức tối đa, hoặc những dữ liệu gần đây được thu thập bằng công nghệ hiện đại như quét 3D", Fischer nói.

Nước Pháp sẽ mất nhiều năm để tìm đủ thân gỗ xây dựng lại tháp nhọn của Nhà thờ Đức Bà. Ảnh: EPA

Các chuyên gia cho rằng nhiệm vụ khó nhất là phục hồi mái của nhà thờ, bộ phận được làm từ những thân gỗ lớn bọc chì để tránh tác động của môi trường và thời gian. Theo ước tính, 1.300 cây gỗ đã được dùng để làm dầm cho công trình. Tuy nhiên, các cây gỗ lớn tương tự hiện không thể tìm thấy ở Pháp nữa.

Mặc dù vậy, những người lạc quan hơn thì cho rằng, với sự trợ giúp của cộng đồng quốc tế, quá trình xây dựng chắc chắn sẽ diễn ra suôn sẻ. Trong tuyên bố hôm 16-4, một loạt quốc gia đã cam kết hỗ trợ Paris hết mình để phục dựng Nhà thờ Đức Bà.

Từ Moscow, Tổng thống Nga Vladimir Putin thậm chí khẳng định sẽ điều các chuyên gia tốt nhất của Nga đến Pháp để giúp khôi phục Nhà thờ Đức Bà. Nga là một quốc gia có nhiều kinh nghiệm trong xây dựng những công trình bị tàn phá trong chiến tranh.