Nghệ nhân làng quan họ đánh thức chèo Chải hê

Mặc dù sinh ra ở vùng quê Kinh Bắc, cái nôi của những là n điệu quan họ, đã đi quá nử­a con dốc của đời người nhưng chèo Chải Hê mãi là  điửu trăn trở trong ông bởi nỗi lo thất truyửn.

Аiệu chèo trên quê hương quan họ

Chèo là  một loại hình nghệ thuật sân khấu dân gian Việt Nam già u tính dân tộc, phát triển mạnh ở đồng bằng Bắc Bộ. Người ta phân chèo ra là m 4 loại chính là  chèo sân đình, chèo cải lương, chèo Chái hê và  chèo hiện đại, trong đó chèo Chải hê có phần lu mử so với hình ảnh khá quen thuộc của phần lớn người dân Việt Nam là  chiếu chèo sân đình.

Quan họ có nguồn gốc từ chèo Chải hê, đây là  hình thức sinh hoạt bắt nguồn từ tục kết chạ giữa hai là ng Lũng Giang và  Tam Sơn, và  duy nhất chỉ có ở 2 là ng nà y. Khi xưa mỗi xã được là m 1 cái đình, dân là ng Lũng Giang đi mua gỗ nhưng không may không kéo vử được, nhử dân là ng Lũng Giang mà  kéo được gỗ vử xây đình nên 2 là ng kết chạ (kết nghĩa tình huynh đệ) với nhau với lời thử nguyửn trai gái hai là ng không được lấy nhau, sau đó chọn ra những người con hiếu thảo hát múa nên gọi là  chèo Chải hê ông Аịch kể.

Chèo Chải hê tên đúng là  chèo nhị thập tứ hiếu tức là  chọn ra 24 người con hiếu thảo nên gọi tắt là  chèo Chải hê hay Chái hê còn có những tên gọi khác như hát phường bội, quan họ hiếu và  thường được hát ở sân đình, cử­a chùa, trong các gia đình và o dịp giỗ chạp, đám tang hay ngà y rằm tháng bảy “ lễ xá tội vong nhân.

Nghệ nhân Nguyễn Năng Аịch với động tác múa chèo Chải hê

Tôi thuộc và  nhớ các điệu hát là  do ngà y nhử, và o dịp tháng 7 tháng 8 mỗi khi các cụ tổ chức canh hát lại sai tôi đi mời người, rồi hầu trà  hầu nước nên dần dần tôi thấy mê rồi thuộc lúc nà o không biết ông Аịch nhớ lại.

Nhạc cụ của chèo Chải hê rất đơn giản chỉ là  trống cơm, thanh la, mõ. Khác với các chiếu chèo khác, ở chèo Chải hê thường chọn 6 người hát là  nam thanh nữ tú, những người con hiếu thảo. Người nam vừa hát vừa thể hiện động tác múa với đạo cụ gồm 6 chiếc roi to bằng mười ngón tay cái, dà i khoảng 1m được sử­ dụng như mái chèo trong lúc múa. Còn người nữ động lòng thương chà ng trai chèo vất vả nên đứng đằng sau phụ họa bằng quạt.

Chèo Chải hê bao gồm hầu hết các giọng chèo, nhiửu là n điệu và  mang tính sông nước lại có lối hát xướng bằng nhiửu hình thức khác nhau trong quá trình biểu diễn nên rất gần gũi với cư dân vùng đồng bằng. à”ng Аịch tâm sự : Chèo Chải hê gồm có 4 phần, mở đầu là  hát giáo roi, nhị thập tứ hiếu, sau đó là  múa hát chèo thuyửn cạn và  cuối cùng là  múa hát kể thập ân rồi mới kết thúc bằng câu quan họ giã bạn. Tuy là  liửn anh quan họ nhưng tôi vẫn nhớ và  mê đắm với những là n điệu của chèo Chải hê, mặc dù đã từ lâu lắm rồi tôi chưa được hát lại canh hát nà o.

Chèo Chải hê trong khi hát cũng có những tích truyện, những câu hát lồng và o đó nhưng chủ yếu vẫn đử cao lòng hiếu thảo và  cho đến bây giử nam nữ ở hai là ng vẫn giữ tục lệ không lấy nhau ông Аịch nói thêm.

Аánh thức chèo Chải hê

Tiến sử¹ Trần Аình Luyện, Giám đốc Sở VHTT Bắc Ninh cho biết: Chèo Chải hê có những giá trị nhân văn sâu sắc, chúng tôi sẽ có những biện pháp hữu hiệu nhằm khôi phục chèo Chải hê, để là m sao cho chèo Chải hê sống trong môi trường nó đã sinh ra mới có hiệu quả bửn vững.

à”ng Nguyễn Năng Аịch năm nay đã hơn 60 tuổi mà  vẫn nhớ hầu hết các điệu hát, ông có thể coi là  người cuối cùng ở là ng hát được loại hình dân gian độc đáo nà y bởi vì ngay cả người dân hai vùng Lũng Giang “ Tam Sơn khi được hửi cũng thú nhận là  chưa từng nghe nói đến loại chèo nà y. Аược biết, và o khoảng năm 1964 “ 1965 chèo Chải hê đã được phục dựng lại nhưng từ đó đến nay hai là ng cũng không tổ chức hát lại với nhau.

Chèo Chải hê hơi khô, điửu đặc biệt của loại chèo nà y nói vử lòng hiếu thảo chứ không vui nhộn, hát để răn đe con cái vâng lời cha mẹ, có kỉ cương theo phép nhà , hơn nữa nó cũng đã thất truyửn khá lâu nên việc phục dựng cũng không phải là  điửu đơn giản.

TS Lê Văn Toà n - Phó Viện trưởng Viện à‚m nhạc cũng đã tìm vử Lũng Giang gặp nghệ nhân Nguyễn Năng Аịch với ý định phục dựng lại nguồn gốc chèo Chải hê. Vấp phải khó khăn vử nhân lực nhưng với sự hỗ trợ của Trường Trung cấp Văn hóa “ Nghệ thuật tỉnh Bắc Ninh không những phục dựng được một số trích đoạn chèo Chải hê mà  nhân dịp đó nhà  trường cũng mang tiết mục đi tham gia Liên hoan âm nhạc và  sân khấu kịch hát dân tộc HSSV các trường VHNT toà n quốc tại Đà  Nẵng và  đoạt HCV.

Quan họ có nguồn gốc từ chèo Chải hê

Аây có thể nói là  tín hiệu vui cho thấy sự trở lại có quy mô và  bà i bản của chèo Chải hê nhưng từ đó đến nay không biết có phải mải tận hưởng niửm vui hay không mà  chèo Chải hê dường như khá im hơi lặng tiếng.

Nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tĩnh, Phó Hiệu trưởng trường Trung cấp Văn hóa “ Nghệ thuật tỉnh Bắc Ninh cho rằng: Một số trích đoạn chèo Chải hê khi tham dự Liên hoan mới chỉ là  đánh thức nó thôi, muốn bảo tồn và  phát huy giá trị của loại hình nghệ thuật dân gian nà y cần phải có cả một quá trình với ý thức của thế hệ trẻ.

NSƯT Thúy Mùi, Giám đốc Nhà  hát chèo Hà  Nội cho biết: Nhà  hát chúng tôi khi biết vử chèo Chải hê cũng có thể sẽ lồng ghép nó và o những tiết mục, những trích đoạn chèo phù hợp để giới thiệu rộng rãi đến công chúng.

Vẫn biết để phục dựng chèo Chải hê không phải là  chuyện một sớm một chiửu nhưng tin rằng với niửm đam mê, cùng những mong mửi vử ước vọng là m sống lại những câu chèo sẽ không còn là  điửu nuối tiếc của ông Аịch bởi suy nghĩ : Nếu tôi mất đi thì chèo Chải hê cũng dần rơi và o quên lãng.