Làng cổ Đường Lâm

Phương Anh (T/h)| 24/11/2022 16:04

Làng cổ Đường Lâm là một làng cổ lâu đời mang rất nhiều nét văn hóa đặc sắc. Cho tới ngày nay, ngôi làng vẫn giữ được những đặc trưng cơ bản của một ngôi làng xưa với đình làng, cây đa, bến nước, chùa miếu... Có thể nói, giá trị nghệ thuật ở nơi đây đã khiến cho Đường Lâm đã trở thành một điểm nhấn không thể thiếu của Hà Nội.

Trong tâm thức của nhiều người, nói đến Đường Lâm người ta thường liên tưởng địa danh “Kẻ Mía”, “một ấp hai vua”. Địa danh này xuất hiện khá sớm trong các thư tịch cổ như: “Việt Điện u linh”, “Thiên Nam ngữ lục”, “Lịch triều hiến chương loại chỉ”... Tuy nhiên, không có tên làng nào ở đây có tên gọi là “làng cổ Đường Lâm”. Đường Lâm xưa thuộc tổng Cam Giá Thịnh, dân gian quen gọi là tổng Mía, và ngày nay là xã Đường Lâm gồm 9 làng: Cam Lâm, Cam Thịnh, Đoài Giáp, Đông Sàng, Hà Tân, Hưng Thịnh, Văn Miếu, Phụ Khang và Mông Phụ thuộc thị xã Sơn Tây.

image-ghe-lang-co-duong-lam-nhung-ngay-cuoi-thu-164646299140444(1).jpg

Từ trung tâm thị xã Sơn Tây lên Đường Lâm khoảng 4km. Từ đường nhựa vào Đường Lâm, trừ làng Hà Tân và Hưng Thịnh nằm ở ven sông Hồng, còn 6 làng kia nằm trên các đồi gò thấp mà ta quen gọi là làng bán sơn địa. Cổ nhân xưa dựng nhà trên đất cao để tránh lũ lụt (gần sông Hồng, sông Tích) và để đất thấp, đất trũng cho việc cấy lúa, trồng mẫu. Ngoài cây lúa thì xưa kia Đường Lâm còn nổi tiếng với những câu ca như “Dưa hấu, dưa gang là làng Mông Phụ”, “Nước giếng Giang, khoai lang đồng Bường”... để ca ngợi những sản vật ở đây.

Trải qua hàng ngàn năm, từ thuở Phùng Hưng, Ngô Quyền giữ nước, làng xã vùng Kẻ Mía qua bao thăng trầm vẫn tồn tại và phát triển. Bây giờ đến Đường Lâm, người ta rất ngỡ ngàng trước cổng làng Mông Phụ xây bằng đá ong trên lợp ngói mũi hài, cao rộng hai con trâu cùng lúc có thể đi qua, ô tô tải có thể đi lại và cạnh đó là gốc đa cổ thụ. Ông Tomoda, giáo sư trường đại học Nữ Chiêu Hoà (Showa - Tokyo), người phụ trách chương trình hợp tác Việt - Nhật về văn hoá làng cổ Đường Lâm thường nói: Chiếc cổng làng duy nhất còn lại ở Đường Lâm là một biểu tượng văn hoá làng. Ông còn nói quanh những chiếc ao làng kia phải trồng lại luỹ tre để làm “áo” cho làng cổ vốn có.

Luỹ tre xanh không còn nguyên vẹn, ao làng chỗ kè đá, chỗ đắp bờ cao để nuôi trồng thuỷ sản, vắng bóng mặt nước ao phủ li ti bèo tấm, trong làng đã nhấp nhô một số nhà bê tông… nhưng cơ bản vẫn còn hơn 400 ngôi nhà cổ mà vật liệu xây dựng người xưa đã dùng “văn minh dựa trên thảo mộc” - gỗ xoan và tre ngâm, tồn tại trên 200 năm. Quanh những mái ngói rêu phong, nhiều nhà có vườn cây lưu niên xanh tốt và đặc biệt những ngôi nhà cổ ấy đều được xây bằng đá ong, gạch cổ và đất nện. Tường bao quanh nhà cũng được xây bằng đá ong, cổng có mái che lợp ngói. Đặc biệt không có ngôi nhà cổ nào trổ cửa sổ ra đường. Sự giao tiếp bình yên trong tình làng nghĩa xóm.

Khách đến Đường Lâm không phân biệt được ranh giới các làng Mông Phụ, Đông Sàng, Cam Thịnh và Đoài Giáp. Trên những đồi gò cổ xưa ấy, không biết từ bao giờ các ngôi nhà ở đã xen cư với nhau, chung sống với nhau, chỉ có ngôi đình làng là riêng nhưng vẫn còn chung trong quá khứ ngôi đình tổng và chùa Mía. Chợ Mía được lập từ thế kỷ XVII nằm trên đất làng Đông Sàng, chợ đông vui nhất vùng nhưng từ xưa người Mông Phụ đã có câu ca:

“Chợ Mía mới họp đã to 

Các thầy Mông Phụ cứ dò xuống chơi”

                                              (ca dao)

Nổi bật lên không gian hơn bốn trăm ngôi nhà cổ là những công trình kiến trúc to lớn của cộng đồng làng xã. Đó là chùa Mía ngôi chùa nhiều tượng Phật nhất trong hệ thống chùa Việt Nam, đền Phùng Hưng, lăng Ngô Quyền - những bậc anh hùng dân tộc quê gốc ở Đường Lâm. Rồi đình Mông Phụ, Cam Thịnh, Đoài Giáp, nhà thờ Thám hoa Giang Văn Minh - người đi sứ không làm nhục quốc thể... Rồi các giếng nước cổ, điếm canh... vẫn còn giữ được gần như cơ bản của người xưa để lại. Ở vùng này người xưa quan niệm:

“Thứ nhất được ở gần cha

Thứ hai gần giếng, thứ ba gần chùa”

(ca dao sưu tầm ở Đường Lâm)

Những dấu tích văn hoá cổ còn lưu giữ được nhiều, trong đó còn phải kể đến cả những nghề cổ truyền như làm tương ở làng Mông Phụ, làm kẹo bột, kẹo dồi ở Đông Sàng, nước chè ở Cam Lâm... và gà Mía thơm ngon nổi tiếng. Bia đá, chuông đồng, sắc phong, thần phả, gia phả các dòng họ... là nguồn thư tịch cổ quý giá hầu như làng nào ở Đường Lâm cũng còn lưu giữ khá phong phú làm cho Đường Lâm có diễn cách riêng so với các vùng đất khác ở xứ Đoài.

Sau những đợt khảo sát, điều tra thực địa giữa các nhà khoa học Việt Nam và Nhật Bản, Bộ Văn hoá và Thông tin, UBND tỉnh Hà Tây (cũ) đã nhất trí chọn sự bảo tồn và phát huy làng cổ Đường Lâm bao gồm trọng tâm là làng Mông Phụ và phạm vi điều chỉnh bảo tồn là các làng Đông Sàng, Đoài Giáp, Cam Thịnh và Cam Lâm cùng tất cả các di tích lịch sử - văn hoá đã xếp hạng. Nhìn trên bản đồ xã Đường Lâm “làng cổ Đường Lâm” có trung tâm là làng Mông Phụ. Trước đây di tích thường thấy đơn chiếc là ngôi đình, chùa, đền, miếu... Sự định hướng bảo tồn lần này là làng Mông Phụ gồm tất cả các ngôi nhà cổ của dân, từ cổng làng, tường rào, đường đi, giếng nước, bờ ao... đến phong tục tập quán, nghề thủ công, cảnh quan và tổ chức không gian làng sẽ là một đơn vị di tích mang tính phức hợp giống như phố cổ Hội An (tỉnh Quảng Nam) đã được UNESCO xếp hạng hoặc phố cổ Hà Nội đã được xếp hạng cấp quốc gia. Khác phố cổ Hội An và phố cổ Hà Nội, làng cổ Đường Lâm ngoài những ngôi nhà cổ, nhiều ngôi nhà được xây dựng ở đây mang đậm phong cách truyền thống về kiến trúc cũng như thẩm mỹ. Có ngôi nhà năm hàng chân cột, bốn hàng chân, ba hàng chân và quá giang trốn cột với những vì kèo kẻ chuyền, chồng rường, cửa bức bàn bằng gỗ đặc... với những hoạ tiết hoa văn dân dã. Ngoài nhà chính (nhà trên) là nhà phụ - nhà ngang, nhà bếp. Ý niệm “lấy vợ hiền hoà làm nhà hướng nam”, vào nhà bếp “ngồi đông mông tây”, sân lát gạch, tường đá ong, vườn cây ăn quả, cây cảnh... đều được người dân sống trong ngôi nhà cổ 6 - 7 đời người giữ gìn, bảo vệ. Nhà ở Đường Lâm sẽ được phân loại ít nhất thành 4 loại theo tiêu chí khoa học để xác định giá trị và đầu tư tu sửa trên cơ sở “nhà nước và nhân dân cùng làm”. Các thành viên tham gia dự án này đã đến từng nhà chụp ảnh, vẽ kiến trúc, ghi chép niên đại tạo dựng, vật liệu xây dựng vốn có. Việc bảo tồn hình thái làng mạc cũng đã được đặt ra với phương châm không mở rộng mặt đường làng, giữ gìn cây cổ thụ, giếng nước cổ... để tổng thể cảnh quan không biến dạng.

Trong dự án nghiên cứu làng cổ Đường Lâm người ta đã tính đến việc quy hoạch tổng thể để dự kiến khu vực dãn dân, khu vực bãi đỗ xe cho du khách đến thăm quan nghiên cứu, các công trình văn hoá phục vụ khách như nhà nghỉ, cửa hàng ăn uống, hệ thống dịch vụ... Người dân Đường Lâm sẽ đón khách vào thăm nhà cổ, mua bán hàng thủ công, hàng đặc sản của quê hương và tham quan các di tích nổi tiếng như đền Phùng Hưng, lăng Ngô Quyền, đình Mông Phụ, chùa Mía, nhà thờ Thám hoa Giang Văn Minh... Một tour du lịch sẽ hình thành từ Thành cổ Sơn Tây - đền Và - làng cổ Đường Lâm. Cơ cấu kinh tế Đường Lâm sẽ thay đổi, nhưng quan trọng hơn là ở Việt Nam đã giữ gìn bảo vệ và phát huy tốt một ngôi làng cổ đặc trưng ở đồng bằng sông Hồng, đó là Làng cổ ở Đường Lâm.

Di tích làng cổ Đường Lâm đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích cấp quốc gia năm 2005.

                                                        Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • Lễ hội Độc lập tại Công viên Thiên đường Bảo Sơn –điểm hẹn văn hóa trong dịp 2/9
    Mỗi dịp Quốc khánh 2/9, người dân cả nước lại háo hức tìm về những không gian văn hóa, nơi không chỉ để vui chơi, giải trí mà còn để nhắc nhớ, tri ân lịch sử và nuôi dưỡng niềm tự hào dân tộc. Năm nay, khi đất nước kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh, tại Hà Nội, Công viên Thiên đường Bảo Sơn tổ chức “Lễ hội Độc lập” – một chuỗi hoạt động kết hợp văn hóa, nghệ thuật, giải trí, diễn ra từ ngày 30/8 đến 2/9.
  • Nhiều hoạt động đặc sắc tại Tuần Văn hoá - Du lịch - Thương mại làng nghề Vạn Phúc 2024
    Tuần văn hóa du lịch - thương mại làng nghề lụa Vạn Phúc với chủ đề "Vạn Phúc - sắc màu hội nhập" diễn ra từ 30/11 đến ngày 06/12/2024 tại quận Hà Đông (Hà Nội) với nhiều hoạt động hấp dẫn.
  • Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội 2024: Mãn nhãn không gian trưng bày của ánh sáng và màu sắc
    Đến với Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội 2024 (từ 9 – 17/11), người dân và du khách được đắm chìm trong nhiều không gian triển lãm, công trình sắp đặt nghệ thuật. Trong đó, không gian trưng bày Viglacera Aurora tại Vườn hoa 19/8 mở ra một không gian trình diễn vũ điệu của ánh sáng và màu sắc…
  • Nơi chắp cánh những ước mơ cho thiếu nhi Thủ đô
    Với kiến trúc hiện đại, rộng rãi, gần gũi với thiên nhiên, sử dụng nhiều thiết bị thông minh, chất lượng cao, Cung thiếu nhi Hà Nội cơ sở 2 (quận Nam Từ Liêm) vừa được đưa vào sử dụng, được kỳ vọng sẽ đáp ứng nhu cầu sinh hoạt, học tập, vui chơi thi đấu thể thao, rèn luyện thể chất cho thiếu nhi Thủ đô, xứng đáng là nơi chắp cánh cho ước mơ tuổi thơ bay cao.
  • Lễ hội Âm nhạc BridgeFest diễn ra tại phố đi bộ Hồ Gươm vào cuối tuần này
    Lễ hội Âm nhạc BridgeFest nhằm tôn vinh sức mạnh của âm nhạc trong kết nối văn hóa giữa các quốc gia, truyền cảm hứng cho giới trẻ, thúc đẩy bình đẳng và các giá trị bền vững.
  • Đắm chìm trong hoàng hôn hồ Tây những ngày mùa thu tháng Mười
    Chẳng biết từ bao giờ, hồ Tây là nơi người ta thường nghĩ đến đầu tiên khi tâm hồn cần nghỉ ngơi. Dù lòng đang mang nặng điều gì, chỉ cần ra đến hồ Tây, niềm vui sẽ nhân đôi và lòng người thư thái. Ai ở Hà Nội chẳng gửi vào đây chút tương tư thương nhớ, để nước hồ quanh năm sóng sánh đầy vơi những nỗi niềm ưu tư.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Công bố 50 tác phẩm văn học - nghệ thuật tiêu biểu sau ngày thống nhất đất nước
    Dự kiến, lễ Tổng kết và công bố bình chọn 50 tác phẩm văn học, nghệ thuật biểu diễn Việt Nam sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975 - 30/4/2025) sẽ diễn ra trong quý IV năm 2025 tại thành phố Hà Nội.
  • Sân khấu về người chiến sĩ công an: Chờ mong những sáng tạo bứt khỏi lối mòn
    Hình ảnh người chiến sĩ Công an nhân dân (CAND) là một đề tài hấp dẫn của văn học nghệ thuật nói chung, sân khấu nói riêng. Những vở diễn về lực lượng CAND đã mang đến cho công chúng những góc nhìn đa chiều, không chỉ ở những chiến công, sự hi sinh thầm lặng mà còn có cả những câu chuyện đời thường với những trăn trở, giằng xé nội tâm. Thành công từ các vở diễn là không ít song cũng còn những khoảng trống cần lấp đầy để hình tượng người chiến sĩ CAND thực sự trở nên sống động, chạm đến trái tim khán giả hôm nay.
  • Nhà sản xuất âm nhạc Nguyễn Xinh Xô: Kể chuyện di cư và bản sắc vùng Tây Bắc bằng nhạc điện tử
    Nhà sản xuất âm nhạc Nguyễn Xinh Xô – chủ nhân giải “Bài hát của năm” chương trình Bài hát Việt, vừa phát hành album mới mang tên “The Field of Heritage: City Life”. Đây là album thứ hai của anh chỉ trong vòng 3 tháng và Nguyễn Xinh Xô với sự sáng tạo của mình đã kể câu chuyện di cư, bản sắc vùng Tây Bắc thông qua nhạc điện tử.
  • Phát động Cuộc thi vẽ tranh thiếu nhi "Đan Mạch trong mắt em"
    Ngày 18/9, tại trường Nguyễn Siêu (Hà Nội), hàng trăm học sinh Việt Nam đã mang đến sắc màu và sự sáng tạo khi cùng nhau tham dự Lễ phát động Cuộc thi vẽ tranh “Đan Mạch trong mắt em” năm 2025 với chủ đề “Sống Xanh”.
  • ‏NEU Concert - Khi thanh xuân bắt đầu từ những giai điệu‏
    ‏NEU Concert từ lâu đã luôn được xem là “điểm nhấn” khó có thể bỏ qua mỗi khi nhắc tới Đại học Kinh tế Quốc dân. Được mệnh danh là Đại Nhạc Hội Chào tân lớn và hoành tráng nhất NEU, chương trình đã luôn trở thành điểm khởi đầu đầy đáng nhớ cho các em tân sinh viên, đánh dấu sự trưởng thành và thay đổi trong môi trường rèn luyện và học tập. ‏
Đừng bỏ lỡ
Làng cổ Đường Lâm
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO