Làng cổ Đường Lâm

Phương Anh (T/h)| 24/11/2022 16:04

Làng cổ Đường Lâm là một làng cổ lâu đời mang rất nhiều nét văn hóa đặc sắc. Cho tới ngày nay, ngôi làng vẫn giữ được những đặc trưng cơ bản của một ngôi làng xưa với đình làng, cây đa, bến nước, chùa miếu... Có thể nói, giá trị nghệ thuật ở nơi đây đã khiến cho Đường Lâm đã trở thành một điểm nhấn không thể thiếu của Hà Nội.

Trong tâm thức của nhiều người, nói đến Đường Lâm người ta thường liên tưởng địa danh “Kẻ Mía”, “một ấp hai vua”. Địa danh này xuất hiện khá sớm trong các thư tịch cổ như: “Việt Điện u linh”, “Thiên Nam ngữ lục”, “Lịch triều hiến chương loại chỉ”... Tuy nhiên, không có tên làng nào ở đây có tên gọi là “làng cổ Đường Lâm”. Đường Lâm xưa thuộc tổng Cam Giá Thịnh, dân gian quen gọi là tổng Mía, và ngày nay là xã Đường Lâm gồm 9 làng: Cam Lâm, Cam Thịnh, Đoài Giáp, Đông Sàng, Hà Tân, Hưng Thịnh, Văn Miếu, Phụ Khang và Mông Phụ thuộc thị xã Sơn Tây.

image-ghe-lang-co-duong-lam-nhung-ngay-cuoi-thu-164646299140444(1).jpg

Từ trung tâm thị xã Sơn Tây lên Đường Lâm khoảng 4km. Từ đường nhựa vào Đường Lâm, trừ làng Hà Tân và Hưng Thịnh nằm ở ven sông Hồng, còn 6 làng kia nằm trên các đồi gò thấp mà ta quen gọi là làng bán sơn địa. Cổ nhân xưa dựng nhà trên đất cao để tránh lũ lụt (gần sông Hồng, sông Tích) và để đất thấp, đất trũng cho việc cấy lúa, trồng mẫu. Ngoài cây lúa thì xưa kia Đường Lâm còn nổi tiếng với những câu ca như “Dưa hấu, dưa gang là làng Mông Phụ”, “Nước giếng Giang, khoai lang đồng Bường”... để ca ngợi những sản vật ở đây.

Trải qua hàng ngàn năm, từ thuở Phùng Hưng, Ngô Quyền giữ nước, làng xã vùng Kẻ Mía qua bao thăng trầm vẫn tồn tại và phát triển. Bây giờ đến Đường Lâm, người ta rất ngỡ ngàng trước cổng làng Mông Phụ xây bằng đá ong trên lợp ngói mũi hài, cao rộng hai con trâu cùng lúc có thể đi qua, ô tô tải có thể đi lại và cạnh đó là gốc đa cổ thụ. Ông Tomoda, giáo sư trường đại học Nữ Chiêu Hoà (Showa - Tokyo), người phụ trách chương trình hợp tác Việt - Nhật về văn hoá làng cổ Đường Lâm thường nói: Chiếc cổng làng duy nhất còn lại ở Đường Lâm là một biểu tượng văn hoá làng. Ông còn nói quanh những chiếc ao làng kia phải trồng lại luỹ tre để làm “áo” cho làng cổ vốn có.

Luỹ tre xanh không còn nguyên vẹn, ao làng chỗ kè đá, chỗ đắp bờ cao để nuôi trồng thuỷ sản, vắng bóng mặt nước ao phủ li ti bèo tấm, trong làng đã nhấp nhô một số nhà bê tông… nhưng cơ bản vẫn còn hơn 400 ngôi nhà cổ mà vật liệu xây dựng người xưa đã dùng “văn minh dựa trên thảo mộc” - gỗ xoan và tre ngâm, tồn tại trên 200 năm. Quanh những mái ngói rêu phong, nhiều nhà có vườn cây lưu niên xanh tốt và đặc biệt những ngôi nhà cổ ấy đều được xây bằng đá ong, gạch cổ và đất nện. Tường bao quanh nhà cũng được xây bằng đá ong, cổng có mái che lợp ngói. Đặc biệt không có ngôi nhà cổ nào trổ cửa sổ ra đường. Sự giao tiếp bình yên trong tình làng nghĩa xóm.

Khách đến Đường Lâm không phân biệt được ranh giới các làng Mông Phụ, Đông Sàng, Cam Thịnh và Đoài Giáp. Trên những đồi gò cổ xưa ấy, không biết từ bao giờ các ngôi nhà ở đã xen cư với nhau, chung sống với nhau, chỉ có ngôi đình làng là riêng nhưng vẫn còn chung trong quá khứ ngôi đình tổng và chùa Mía. Chợ Mía được lập từ thế kỷ XVII nằm trên đất làng Đông Sàng, chợ đông vui nhất vùng nhưng từ xưa người Mông Phụ đã có câu ca:

“Chợ Mía mới họp đã to 

Các thầy Mông Phụ cứ dò xuống chơi”

                                              (ca dao)

Nổi bật lên không gian hơn bốn trăm ngôi nhà cổ là những công trình kiến trúc to lớn của cộng đồng làng xã. Đó là chùa Mía ngôi chùa nhiều tượng Phật nhất trong hệ thống chùa Việt Nam, đền Phùng Hưng, lăng Ngô Quyền - những bậc anh hùng dân tộc quê gốc ở Đường Lâm. Rồi đình Mông Phụ, Cam Thịnh, Đoài Giáp, nhà thờ Thám hoa Giang Văn Minh - người đi sứ không làm nhục quốc thể... Rồi các giếng nước cổ, điếm canh... vẫn còn giữ được gần như cơ bản của người xưa để lại. Ở vùng này người xưa quan niệm:

“Thứ nhất được ở gần cha

Thứ hai gần giếng, thứ ba gần chùa”

(ca dao sưu tầm ở Đường Lâm)

Những dấu tích văn hoá cổ còn lưu giữ được nhiều, trong đó còn phải kể đến cả những nghề cổ truyền như làm tương ở làng Mông Phụ, làm kẹo bột, kẹo dồi ở Đông Sàng, nước chè ở Cam Lâm... và gà Mía thơm ngon nổi tiếng. Bia đá, chuông đồng, sắc phong, thần phả, gia phả các dòng họ... là nguồn thư tịch cổ quý giá hầu như làng nào ở Đường Lâm cũng còn lưu giữ khá phong phú làm cho Đường Lâm có diễn cách riêng so với các vùng đất khác ở xứ Đoài.

Sau những đợt khảo sát, điều tra thực địa giữa các nhà khoa học Việt Nam và Nhật Bản, Bộ Văn hoá và Thông tin, UBND tỉnh Hà Tây (cũ) đã nhất trí chọn sự bảo tồn và phát huy làng cổ Đường Lâm bao gồm trọng tâm là làng Mông Phụ và phạm vi điều chỉnh bảo tồn là các làng Đông Sàng, Đoài Giáp, Cam Thịnh và Cam Lâm cùng tất cả các di tích lịch sử - văn hoá đã xếp hạng. Nhìn trên bản đồ xã Đường Lâm “làng cổ Đường Lâm” có trung tâm là làng Mông Phụ. Trước đây di tích thường thấy đơn chiếc là ngôi đình, chùa, đền, miếu... Sự định hướng bảo tồn lần này là làng Mông Phụ gồm tất cả các ngôi nhà cổ của dân, từ cổng làng, tường rào, đường đi, giếng nước, bờ ao... đến phong tục tập quán, nghề thủ công, cảnh quan và tổ chức không gian làng sẽ là một đơn vị di tích mang tính phức hợp giống như phố cổ Hội An (tỉnh Quảng Nam) đã được UNESCO xếp hạng hoặc phố cổ Hà Nội đã được xếp hạng cấp quốc gia. Khác phố cổ Hội An và phố cổ Hà Nội, làng cổ Đường Lâm ngoài những ngôi nhà cổ, nhiều ngôi nhà được xây dựng ở đây mang đậm phong cách truyền thống về kiến trúc cũng như thẩm mỹ. Có ngôi nhà năm hàng chân cột, bốn hàng chân, ba hàng chân và quá giang trốn cột với những vì kèo kẻ chuyền, chồng rường, cửa bức bàn bằng gỗ đặc... với những hoạ tiết hoa văn dân dã. Ngoài nhà chính (nhà trên) là nhà phụ - nhà ngang, nhà bếp. Ý niệm “lấy vợ hiền hoà làm nhà hướng nam”, vào nhà bếp “ngồi đông mông tây”, sân lát gạch, tường đá ong, vườn cây ăn quả, cây cảnh... đều được người dân sống trong ngôi nhà cổ 6 - 7 đời người giữ gìn, bảo vệ. Nhà ở Đường Lâm sẽ được phân loại ít nhất thành 4 loại theo tiêu chí khoa học để xác định giá trị và đầu tư tu sửa trên cơ sở “nhà nước và nhân dân cùng làm”. Các thành viên tham gia dự án này đã đến từng nhà chụp ảnh, vẽ kiến trúc, ghi chép niên đại tạo dựng, vật liệu xây dựng vốn có. Việc bảo tồn hình thái làng mạc cũng đã được đặt ra với phương châm không mở rộng mặt đường làng, giữ gìn cây cổ thụ, giếng nước cổ... để tổng thể cảnh quan không biến dạng.

Trong dự án nghiên cứu làng cổ Đường Lâm người ta đã tính đến việc quy hoạch tổng thể để dự kiến khu vực dãn dân, khu vực bãi đỗ xe cho du khách đến thăm quan nghiên cứu, các công trình văn hoá phục vụ khách như nhà nghỉ, cửa hàng ăn uống, hệ thống dịch vụ... Người dân Đường Lâm sẽ đón khách vào thăm nhà cổ, mua bán hàng thủ công, hàng đặc sản của quê hương và tham quan các di tích nổi tiếng như đền Phùng Hưng, lăng Ngô Quyền, đình Mông Phụ, chùa Mía, nhà thờ Thám hoa Giang Văn Minh... Một tour du lịch sẽ hình thành từ Thành cổ Sơn Tây - đền Và - làng cổ Đường Lâm. Cơ cấu kinh tế Đường Lâm sẽ thay đổi, nhưng quan trọng hơn là ở Việt Nam đã giữ gìn bảo vệ và phát huy tốt một ngôi làng cổ đặc trưng ở đồng bằng sông Hồng, đó là Làng cổ ở Đường Lâm.

Di tích làng cổ Đường Lâm đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích cấp quốc gia năm 2005.

                                                        Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • Nhà thờ Lớn Hà Nội - điểm đến dịp Lễ Giáng sinh
    Dù không phải người Hà Nội nào cũng theo đạo nhưng khi nhắc đến Nhà thờ Lớn Hà Nội (nhà thờ chính tòa Hà Nội) thì hầu như ai ai cũng biết. Là một công trình do người Pháp xây dựng, mô phỏng theo kiến trúc của nhà thờ Đức bà Paris. Đây không chỉ là nơi hành hương của tín đồ Công giáo, mà còn là địa điểm du lịch nổi tiếng của Thủ đô.
  • Ngắm hoa dã quỳ phủ vàng Vườn Quốc gia Ba Vì
    Hoa dã quỳ là loài hoa đặc trưng của Ba Vì, huyện thuộc vùng bán sơn địa nằm ở Tây Bắc Thủ đô Hà Nội. Những năm 20 của thế kỷ trước, khi xây dựng nhà thờ và 9 ngôi biệt thự trên Ba Vì, người Pháp đã mang giống hoa dã quỳ này về trồng.
  • Không gian nghệ thuật Tháp nước Hàng Đậu chuẩn bị mở cửa cho khách vào tham quan
    Tháp nước Hàng Đậu (nằm tại ngã 6 giao giữa các con phố: Hàng Than, Hàng Lược, Hàng Giấy, Hàng Đậu, Quán Thánh và Phan Đình Phùng, thuộc quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) từ một công trình cũ, không sử dụng đang được cải tạo, sắp đặt thành một không gian nghệ thuật và lần đầu tiên sẽ mở cửa cho khách vào tham quan, trải nghiệm.
  • 6 địa điểm chụp ảnh mùa thu tại Hà Nội không thể bỏ lỡ
    Hà Nội đang vào thu là thời gian đẹp nhất, lãng mạn và mộng mơ nhất của mùa thu. Thu về mang theo khí hậu dễ chịu, cảnh vật nên thơ khiến ai nấy đều cảm thấy mê mẩn. Dưới đây là một vài gợi ý về địa điểm đón mùa thu Hà Nội đẹp nhất mà bạn có thể đến chụp hàng trăm bức ảnh lưu giữ khoảnh khắc tuyệt đẹp.
  • 6 địa điểm không thể bỏ qua khi đến Hà Nội
    Hà Nội vào thu khi cái nắng oi ả của mùa Hạ chấm dứt, mùa mưa bão cũng vừa qua đi. Bầu trời xanh hơn, nắng vàng trải nhẹ trên những con đường, góc phố, ngọn cây. Mùi hoa sữa nồng nàn phảng phất, cây bàng lá đỏ. Đó là lúc Hà Nội đã sang thu – mùa làm cho Hà Nội vô cùng đặc biệt. Chính vì vậy, cuối tuần là dịp để chúng ta trải nghiệm không khí trong lành mát mẻ mà chỉ có Hà Nội mới có...
  • Những điểm check-in cùng hoa sữa “thơm ngất trời” ở Hà Nội
    Mỗi khi hương thơm cùng sắc trắng của hoa sữa bỗng nở rộ trên khắp cả con đường Hà Nội, từng ngõ, từng nhà đâu đâu cũng nghe thấy mùi hương bay khắp cả một không gian khiến ta nhớ về thủ đô, về mùa thu của “những bản tình ca”.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Cầu Long Biên cần được coi là Di sản đô thị của Thủ đô Hà Nội
    Theo TS.KTS Nguyễn Hoàng Minh, Phó Trưởng khoa Sau Đại học - Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội, cầu Long Biên và Công viên Văn hóa Bãi Giữa sông Hồng cần được nhìn nhận là Di sản đô thị của Thủ đô Hà Nội.
  • 19 tác phẩm về lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật được tặng thưởng
    Lễ trao Tặng thưởng các tác phẩm lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật xuất bản năm 2022 sẽ diễn ra vào tối 6/12 tại Hà Nội.
  • Sân khấu Việt - Hàn chi trăm triệu tìm kịch bản đặc sắc cho trẻ em Việt Nam
    “Cuộc thi sáng tác kịch bản sân khấu cho trẻ em tại Việt Nam” do Nhà hát Tuổi trẻ (Việt Nam) phối hợp với Nhà hát Sangsangmaru (Hàn Quốc) tổ chức. Tác phẩm đạt Giải nhất cuộc thi sẽ được nhận phần thưởng trị giá 100 triệu đồng.
  • Fortech khai trương cơ sở sản xuất mới tại Việt Nam
    Ngày 5/12, Công ty TNHH Fortechvn (Fortech) chính thức khai trương tại Khu công nghiệp Quế Võ 2, xã Ngọc Xá, thị xã Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh. Cột mốc quan trọng này nêu bật cam kết của Fortech trong việc mở rộng toàn cầu hóa, điều này không chỉ mang lại cơ hội việc làm mà còn giúp thúc đẩy phát triển công nghiệp và kinh tế địa phương.
  • Sa Pa đã có khách sạn dành cho du khách là người Hồi giáo
    Khách sạn Charm Sapa, thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai vừa thiết lập và công bố điểm lưu trú và phục vụ thực phẩm Halal dành cho khách du lịch Hồi giáo. Đây là điểm lưu trú đầu tiên của tỉnh Lào Cai thực hiện triển khai chương trình chuyển dịch một số dịch vụ theo hướng thân thiện với người Hồi giáo (Halal) theo đúng qui trình tiêu chuẩn của các Cơ quan Công nhận Halal Quốc tế – MUI, JAKIM, GCC.
Đừng bỏ lỡ
Làng cổ Đường Lâm
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO