Công trình hiện còn lưu giữ được khá nguyên vẹn các mảng chạm khắc kiến trúc mang phong cách nghệ thuật của thế kỷ XIX, gồm những bức phù điêu đẹp, chạm khắc chủ yếu là tứ linh và tứ quý cùng nhiửu hoạ tiết hoa văn cách điệu khác.
 |
Từ đường có diện tích rộng khoảng 80 m2, gồm ba gian tiửn đường và ba gian hậu đường, được bố trí theo kiểu hình chữ nhị (=), hiện đang lưu giữ khá nhiửu tư liệu lịch sử bằng chữ Hán, ghi chép khá chi tiết vử lịch sử gia tộc họ Đà m Công, vử cụ tổ Đà m Công tự Phúc An và một số danh nhân là hậu duệ của cụ tổ Phúc An.
Nguồn gốc họ Đà m và thân thế bà Đà m Thị
Anh Đà m Quang Trung, hậu duệ đời thứ 40 của bà Đà m Thị ở thôn An Trai, xã Vân Canh thuộc một trong các chi của họ Đà m cho biết Lịch sử ngũ chi họ Đà m viết bằng chữ Hán và o năm 1924, là một trong những tư liệu của dòng họ Đà m đã được chứng nhận Di tích lịch sử và văn hoá, có phần nội dung được dịch nghĩa rằng: Cụ thượng thuỷ tổ ngũ chi họ Đà m là cụ Đà m Hoà n, sống và o thời Đông Hán, là m quan đến chức Thượng thư, do tính ngay thẳng, mất lòng nịnh thần trong triửu, rồi mất lòng cả vua, bị giáng chức điửu sang nước Nam. Ở nước Nam cụ đổi họ tên thà nh Đà m Hoà n, sống ở đất Kim Bảng, Bắc Ninh. Gia tộc họ Đà m hiện nay có gốc từ đó mà ra.
Đời sau có cụ Phúc An, sau nữa có cụ Thận Vi, và có bà Đà m Thị lấy ông Đinh Công Trứ và trở thà nh phụ mẫu của Vua Đinh Tiên Hoà ng vử sau nà y. Trong phả có chép nhất cô giá Đinh triửu là nói vử cụ bà Đà m Thị.
Từ cụ tổ Phúc An đến nay, họ Đà m Công đã truyửn được hà ng chục đời, trở thà nh một dòng họ lớn và có truyửn thống danh gia vọng tộc, khoa bảng, có nhiửu danh nhân, hiửn tà i có công với nước. Con cháu cụ tổ Phúc An đã góp phần và o nửn khoa bảng của đất Kinh Bắc và truyửn thống hiếu học của xứ Đông Ngà n.
Theo ông Đà m Quang Tám cũng ở chi An Trai, xã Vân Canh, Đà m tộc phả ước, được lập từ năm 1895 tại Kim Bảng, con cháu của cụ tổ phân chia thà nh ngũ chi đã có từ xa xưa, gồm hai chi ở Bắc Ninh cũ là Kim Bảng và Xuân Dục, ba chi ở Hà Tây cũ là Nhân Huệ, Phúc Lâm, An Trai.
Trên gia phả, ngà y 19/3 đời vua Thà nh Thái năm thứ 7 (1895), ngũ chi họ Đà m đã có cuộc họp tại Kim Bảng, cùng thống nhất lập phả ước và soạn ra Đà m tộc ngũ chi tiên tổ tế văn, dùng để tế lễ tưởng nhớ tổ tiên và o ngà y 12/2 hà ng năm.
Danh nhân họ Đà m
Theo phả tộc họ Đà m, ngoà i cụ bà Đà m Thị là vợ quan Thứ sử Châu Hoan Đinh Công Trứ, phụ mẫu của Vua Đinh Tiên Hoà ng, đã được sử sách biết đến, Đà m tộc ít nhất còn có bẩy danh nhân có đóng góp lớn với lịch sử dân tộc.
Thượng thư Đà m Công Tiêu, cháu bốn đời của cụ tổ Phúc An, khoa trường thi đỗ giữ chức Thượng Thư trong triửu. Hiện ở nhà thử tiến sĩ Đà m Duy Thạch thôn Xuân Dục, xã Yên Thường, huyện Gia Lâm.
Đô Thống Đại Tướng quân Đà m Công Trường cháu đời thứ năm của cụ tổ Phúc An được cấp sắc phong và o năm thứ 7 đời vua Lê Thánh Tông (1476), là người có công dẹp giặc, là m cho đất nước yên thịnh, giữ an ninh trong ngoà i kinh thà nh, giữ vững kinh thà nh khi có biến cố, được vua Lê Thánh Tông sắc phong Mãnh lực hùng uy, Đô Thống đại tướng quân. Sắc phong cho cụ hiện còn được thử tại nhà thử Đà m Công ở Kim Bảng.
Đà m Quý Công tự Trung Kình có công được vua Lê phong Đô Sát đại thần Quan, hiện được thử ở nhà thử riêng bên cạnh nhà thử tổ họ Đà m Công.
Tiến sĩ Tri phủ Đà m Duy Thạch, cháu đời thứ tư của cụ tổ Phúc An. Phả họ chép: Đà m Quý Công huý là Duy Thạch, thuửµ An Khê phủ quân. Đôn Trực Thứ Tử, khoa trường thí trúng cẩn sự, sắc thụ Thuận An Phủ, Tri phủ. Nghĩa là Đà m Quý Công tên Huý là Duy Thạch tên Thuửµ là An Khê phủ quân, con trai thứ của cụ Đôn Trực. à”ng thi đỗ chức Cẩn Sự, sắc phong cho ông ở phủ Thuận An (nay là Thuận Thà nh - Bắc Ninh) là m Tri phủ. Cụ là em ruột Thượng thư Đà m Công Tiêu, chú ruột của Đô Thống Đại tướng quân Đà m Công Trường.
Đà m Công tự Vĩnh Miên, là m tri phủ Lâm Thao phú Thọ. Phả họ chép Đà m Công Tự Vĩnh Miên thi trúng tiến sĩ, sắc thụ Lâm Thao phủ, tri phủ. Cụ là cháu đời thứ Sáu của cụ tổ Phúc An, tức đời thứ ba của cụ Duy Thạch.
Tiến sĩ Đà m Công tự Phúc Trạch, là người phụ trách việc binh nhung của trấn Kinh Bắc. Phả họ chép Đà m Công tự Phúc trạch, khoa trường thi trúng Tiến sĩ. Sắc thống lĩnh đô thà nh Bắc đạo Lại Bộ. Cụ là cháu đời thứ 7 của cụ tổ Phúc An.
Vử sau có cụ Đà m Duy Khiêm hậu duệ của cụ tổ Phúc An, định cư tại Vân Canh, đỗ Thám Hoa được bổ nhiệm là m đốc học ở Thanh Hoá, kiêm chủ khảo trường thi hương. Phả họ chép: Đà m Duy Khiêm, công chúng đệ Nhất giáp đệ Tam danh Tiến sĩ xuất thân. Sắc thụ Thanh Hoá tỉnh, Chủ khảo trường Vụ Ngự sử, kiêm lĩnh Đốc học.
Đến nay, trải qua bao đời, con cháu Đà m tộc vẫn luôn mậu thịnh, bồi đắp nửn nhân, gieo trồng cây phúc, vun xới cho dòng tộc ngà y cà ng thêm rạng rỡ, góp phần phồn thịnh cho nước nhà . Từ đường mỗi chi họ Đà m đửu được xây sửa lại. à”ng Đà m Văn Sáu, người đã nguyện dà nh hơn 20 năm là m ông Từ, trông giữ Từ đường Đà m Văn chi An Trai nói rất tự hà o: Công lao của tiửn nhân rất lớn, việc động viên con cháu nối chí tổ tiên không thể không là m. Vì thế, sau hơn 100 năm kể từ năm 1895, năm chi trong cả họ ở khắp mọi nơi lại cùng nhau vử lập phả ký, khắc và o bia đá, lưu giữ mãi vử sau, để đông đảo con cháu cùng biết và noi theo.
Năm nay, với niửm tự hà o và sức mạnh đoà n kết của dòng tộc, con cháu của thân mẫu Vua Đinh Tiên Hoà ng chúng tôi đã chung sức, dâng tặng nhà Khải Thánh thuộc Khu Di tích lịch sử và văn hoá Cố Đô Hoa Lư hai bức tượng đồng Song thân của Vua Đinh Tiên Hoà ng với mong muốn để con cháu họ Đà m cũng như nhân dân cả nước khi nhớ đến công lao của Đinh Tiên Hoà ng Đế cũng không quên công lao của những bậc tiửn nhân sinh ra một vị vua anh minh./.
