Thợ và ng Định Công, thợ đồng Ngũ Xã
Nằm bên bử sông Tô Lịch, xưa kia, là ng cổ Định Công còn được gọi với tên Định Công kim hoà n như nhắc nhở đời con cháu mai sau biết vử là ng nghử nổi tiếng của mình. Bây giử, người Hà Nội vẫn còn truyửn tụng câu ca: Lĩnh hoa Yên Thái/ Đồ gốm Bát Trà ng/Thợ và ng Định Công/ Thợ đồng Ngũ Xã hay Là ng anh đất thợ kim hoà n/ Để anh đánh nhẫn cho nà ng đeo tay...
Sắp đến Đại lễ 1000 năm Thăng Long- Hà Nội, cơ sở nhà ông Trường nhận được nhiửu đơn đặt hà ng là m sản phẩm đậu bạc Khuê Văn Các
Theo các cụ già trong là ng, tổ nghử liên quan đến ba anh em họ Trần: Trần Hòa, Trần Điện, Trần Điửn (sinh thời khoảng năm 571- 603). Có thể nói, đây là một trong những là ng nghử kim hoà n cổ nhất của đất Thăng Long - Hà Nội nghìn năm tuổi. Trong là ng có Đửn thử Tổ nghử Kim Hoà n cạnh ngôi đình thử thà nh hoà ng Đông Hý Đông Hải Dực Vũ Đại Vương. Ngà y 12 tháng 2 âm lịch hà ng năm, những người thợ kim hoà n Định Công dù là m ăn buôn bán thà nh danh nơi đâu lại tử tựu vử cố hương tưởng nhớ biết ơn tổ nghử.
Ngà y nay, trong cơn lốc đô thị hoá mạnh mẽ, là ng cổ Định Công “ Hoà ng Mai (Hà Nội) không còn là một là ng quê đơn thuần. Nó đã trở thà nh phố phường sầm uất. Trong cuộc sống mưu sinh nơi đô thà nh lầm bụi, Định Công đón nhiửu khách thập phương từ nơi khác đến, song, có lẽ ít người biết, nơi đây từng là là ng nghử nổi tiếng kinh kử³ Thăng Long vử nghử Kim hoà n. Nhiửu chủ và ng lớn trên phổ Hà ng Bạc (phố cổ Hà Nội) có gốc tích từ là ng Định Công và họ đã từng dựng miếu thử tổ nghử tại đó.
Khổ luyện giữ nghử...
Dư âm của một thời và ng son ấy giử chỉ còn tìm thấy qua những di tích với một và i nghệ nhân đang gắng sức giữ lửa nghử. Cán bộ văn hoá phường Định Công- bà Mai Thị Thanh Hà , cho biết: Ngà y trước, ngoà i kim hoà n, ở địa phương còn có nghử là m giầy da, tương ớt... Trải qua những năm tháng thăng trầm, hầu hết những nghử nà y đã mai một. Nghử kim hoà n, ở Định Công vẫn còn hai nghệ nhân là ông Quách Văn Trường và Quách Văn Hiểu. Họ vẫn duy trì mở lớp đà o tạo tại nhà cho những thanh niên nhiửu nơi vử học.
Anh Quách Phan Tuấn Anh, sinh năm 1981 con trai duy nhất của ông Trường nối nghiệp cha, tâm sự: Tốt nghiệp đại học, Tuấn Anh đi là m cho ngoà i thời gian thì vử phụ giúp cha giữ nghử Đậu bạc. Nghử kim hoà n có 3 mảng chính: trơn, chạm, đậu. Trong đó, Định Công có thế mạnh nổi bật Đậu bạc. Tất nhiên, nghệ nhân nà o cũng có thể thà nh thạo cả 3 mảng.
Quách Phan Tuấn Anh: "Để có sản phẩm mang hình một con rồng thế nà y, nghệ nhân phải ghép tỉ mỉ hà ng nghìn các hoa văn họa tiết"
Để có tay nghử thà nh thạo như hôm nay, Tuấn Anh phải mất nhiửu năm khổ luyện. Anh nói, quy trình Đậu bạc truyửn thống của là ng trải qua nhiửu công đoạn tỷ mỉ như nấu, cán, kéo, se và ghép... Ai không chịu khó, kiên trì khó có thể học được.
Từ những miếng bạc lớn nguyên chất dùng bễ nấu thà nh các thanh bạc nhử. Khi miếng bạc bử và o nấu đến khi chảy ra, đổ và o chão chảy thà nh dạng thanh mất khoảng 5- 10 phút/1 thanh. Trong quá trình nấu, công việc khó nhất của các nghệ nhân là phải giữ nhiệt đửu, liên tục để nhiệt luôn mạnh. Nếu nhiệt không đửu bạc sẽ bị đông bử mặt, không chảy được, nổi gân...
Những thanh bạc sẽ được đưa qua máy cán để nó nhử dần hơn. Đến đây, những thanh bạc sẽ được sử dụng và o nhiửu mục đích khác nhau như là m khung, tạo xương cho sản phẩm hoặc số còn lại đưa qua bà n kéo cho sợi bạc nhử hơn nữa. Sợi bạc nhử nhất có thể chỉ còn khoảng 3mm.
Những sợi bạc nhử, nghệ nhân sẽ se, tết lại với nhau thà nh những sợi chỉ se bạc. Sợi chỉ se là nguyên liệu chính tạo ra các hoa văn, họa tiết cho sản phẩm đậu bạc như bông hoa, các linh vật... Mỗi nghệ nhân, tuử³ và o tay nghử của mình để ghép nhiửu hoặc ít hoa văn, họa tiết thà nh một sản phẩm đậu bạc thô. Để sản phẩm đậu bạc hoà n thà nh, các nghệ nhân phải dùng dũa là m sạch, nhẵn bóng bử mặt...
Trong những công đoạn trên, có thể nói khó khăn lớn nhất là dựng hình gắn kết các hoa văn hoạ tiết tạo hình, chế tác sản phẩm. Từ khi là m những sản phẩm đơn giản, một nghệ nhân có thể phải mất cả chục năm nữa mới chế tác được sản phẩm tinh xảo...
Lắm nỗi gian nan
Trao đổi với Phóng viên Báo Người Hà Nội, ông Nguyễn Văn Tuyến- Chủ tịch UBND phường Định Công cũng cho biết: Hiện nay, cả phường có khoảng 4 vạn dân thì có tới 3 vạn dân là người có gia đình gốc ở địa phương. Số dân còn lại khoảng 1 vạn dân là những hộ gia đình sống trong khu đô thị mới. Những hộ gia đình sinh sống trong khu đô thị mới hầu hết là do người từ nơi khác nhập vử.
Phường Định Công trước kia là một xã thuộc huyện Thanh Trì, mới nên phường thuộc quận Hoà ng Mai được mấy năm. Người dân trên địa bà n phường Định Công từ bao đời nay vẫn sinh sống bằng những nghử truyửn thống. Và o đầu thế kỷ XIX cả là ng có khoảng 50-60% gia đình giữ nghử. Tuy nhiên, khi bước và o nửn kinh tế mở cửa các gia đình lần lượt bử nghử là m việc khác. Đến nay, là ng nghử chỉ còn gia đình nhà ông Trường và ông Hiểu đang gìn giữ, phát triển nghử.
Nghệ nhân Quách Văn Trường
Mặc dù người lưu giữ nghử vốn đã ít là vậy nhưng, việc phát triển nghử vẫn đang còn lắm gian nan. Tuấn Anh cho biết, ban đầu mới theo nghử, anh chỉ nghĩ là ng có thế mạnh nghử nổi tiếng mà quá ít người theo học. Đến khi tôi đi kêu gọi được một số người học nghử rồi nhưng, bà i toán nan giải đặt ra trước mắt là là m sao có đầu ra cho sản phẩm. Có đầu ra cho sản phẩm, học viên có thu nhập cao mới thôi thúc họ yêu nghử và theo nghử trọn vẹn...
Nhà tôi có 3 thợ sản xuất là những người con tâm huyết trong là ng tuổi đời dưới 30 và 3 thợ gia công là m thêm. Những thợ gia công cũng được đà o tạo từ nhà ông Trường đã thà nh thạo ra mở cửa hà ng riêng. Để đà o tạo ra một thợ có thể tự đứng là m riêng rất khó khăn, chủ yếu phụ thuộc và o chính bản thân họ. Ngoà i năng lực nghử, thợ kim hoà n cần phải có khả năng kinh doanh, nắm thị hiếu, tâm lý khách hà ng, tạo thương hiệu... Nếu không bán được sản phẩm thì các nghệ nhân dù yêu nghử đến mấy cũng chán nản mà từ bử.
Tuấn Anh đang hướng dẫn các học viên tại cơ sở đà o tạo tại gia đình
Hơn nữa, mặc dù thị trường trong nước có nhu cầu nhiửu nhưng, do đặc thù nghử thủ công, sản xuất đơn chiếc nên tính hiệu quả không cao. Đã vậy, lại không dễ gì tăng giá sản phẩm bởi khách hà ng biết đến sản phẩm đậu bạc ở nước ta rất ít; thậm chí nhiửu khách hà ng trong nước còn lầm tưởng đậu bạc là chạm bạc. Trong khi chạm bạc sử dụng nhiửu đến các công cụ như đục, dũa... thì đậu bạc đòi hửi tính tinh xảo, tỷ mỉ hơn nhiửu...
Sản phẩm của gia đình ông từ lâu đã được xuất ngoại. Khách hà ng đến với sản phẩm của cơ sở nhà ông Trường, ông Hiểu hầu hết là người nước ngoà i.
Từ tháng 6- 7/2007, gia đình ông Trường được mời sang Hà n Quốc 1 tháng và gia đình ông Hiểu được mời sang Pháp 1 tuần giới thiệu sản phẩm. Để phát triển nghử, Tuấn Anh cho rằng, chúng ta cần tuyên truyửn nhiửu hơn nữa để khách hiểu biết, tin tưởng nhiửu hơn chất lượng sản phẩm đậu bạc. Đặc biệt, là ng nghử cần được các cơ quan chức năng quan tâm hơn nữa. Vì hiện nay, hai gia đình ở là ng đang giữ nghử nhưng đửu mang tính tự phát...
