Cây gạo đửn Mõ là Cây Di sản Việt Nam thứ 65 được tổ chức lễ vinh danh trong tổng số hơn 70 cây được VACNE công nhận là Cây Di sản Việt Nam. Cây có hai thân với chiửu cao khoảng 30m, đường kính hơn 2m, diện tích che phủ của tán cây khoảng 1.200m2. Thân phụ có đường kính 0,49m mọc ra từ gốc thân chính.Trải qua 727 năm, cây gạo nà y vẫn xanh tốt, trổ hoa đử rực và o tháng 3. Đửn Mõ, nơi cây gạo cổ thụ tọa lạc, thử Quử³nh Trân công chúa. Nà ng là con gái đức vua Trần Thánh Tông và là người trồng cây gạo nà y. Sau khi công chúa qua đời, nhân dân địa phương đã xây đửn thử và giữ gìn cây tới ngà y nay. Lễ hội đửn Mõ tổ chức trong ba ngà y, từ 12 đến 14/2 (âm lịch) là dịp tưởng nhớ công lao của Quử³nh Trân công chúa...
 |
| Cây gạo 727 tuổi được công nhận là Cây di sản Việt Nam. |
Trong Ngọc phả công chúa Quử³nh Trân Trần Triửu có ghi: Vua Trần Thánh Tông, cha sinh của công chúa Quử³nh Trân, là người hiếu lễ, nhân từ, trọng người hiửn, sùng và hiểu thấu đạo Phật. Ngay từ khi còn là Thái tử, đường con cái muộn mằn mới sai đạo sử¹ Cung Thái thanh là m sớ cầu tự. Thượng đế xem xong tấu chương, sai nam giới thì thánh Kim Chân, nữ thì công chúa Quử³nh Hoa xuống trần ở 6 kử³.
Một hôm vua Thánh Tông tựa long sà n ngủ mơ thấy một phụ nữ nhan sắc rực rỡ, thong thả bước tới trước mặt nhà vua, tâu rằng: "Tôi là công chúa Quử³nh Hoa ở thiên cung chầu hầu chúc thọ thượng đế, không may là m lỡ tay là m rơi chén ngọc, mẻ mất một góc, thượng đế cả giận đầy xuống trần giới, thái sinh là m con nhà vua. Vậy xin dâng trước một vòng xuyến Trân Châu để là m hậu nghiệm.
Vua Thánh Tông đem chuyện kể lại cho cung phi là Vũ Thị Ngọc Lan nghe. Sau nà ng có thai 8 tháng 20 ngà y, sinh hạ được một gái, lúc sinh ra nghe trên có tiếng tiêu thiửu nhã nhạc, hương lan tửa mùi sực nức báo điửm là nh. Người con gái mới sinh sắc như bình bạc, mặt tựa gương báu, thân thể mang vẻ hao nở sáng trăng, dung nghi giống như xuân sơn, thu thủy, vẻ người đoan chính. Tục nhà Trần sinh con trai gọi là Hoà ng tử, con gái gọi là Ả nương (Ả nà ng). Do đó gọi tên là Ả nương Quử³nh Trân...
Công chúa vốn dòng dõi thần tiên nên có sắc đẹp nghiêng nước, nghiêng thà nh lại thông minh xuất chúng, học thức hơn người, thông thạo đủ cả cầm, thu, cung, kiếm. Nếu như các vua Trần Triửu oanh liệt lẫy lừng trong cuộc chiến chống giặc ngoại xâm già nh độc lập, tự do cho đất nước, thì công chúa Quử³nh Trân đã toát lên đức hạnh từ bi và lòng nhân ái cao thượng.
Cả đời bà đã gắn liửn với đời sống con người và mảnh đất nơi thôn dã mịt mùng sóng nước, nơi đầu sóng ngọn gió nà y. Bà rời xa hoà ng tộc, để đến nơi thôn dã "Mộ đạo từ bi dốc trí tu hà nh cho thà nh chính quả phúc" dạy bảo dân là nh khai khẩn ruộng nương, gieo hạt, ươm mầm, trồng dâu lấy tơ dệt vải.
Quử³nh Trân công chúa xin vua cha cho tu hà nh cứu chúng sinh, giã từ lầu son, gác tía, rũ bử bụi trần đến với mảnh đất ven sông Văn àšc (xưa là tổng Nghi Dương, phủ Kinh Môn) hoang sơ, không có bóng người (nay là biển Đồ Sơn) chọn gò đất cao lập miếu tu hà nh. Công chúa đã lập ra điửn trang thái ấp, cấp lương thực, tiửn bạc, tập hợp nhân dân trong vùng là m ăn sinh sống.
Đêm đến công chúa gõ mõ tụng kinh niệm Phật, ban ngà y tiếng mõ cũng là hiệu lệnh tập hợp nhân dân. Người dân quanh vùng đã quen với tiếng mõ của công chúa, và từ khi công chúa viên tịch, người dân quanh lập đửn thử công chúa và lấy tiếng mõ là tên cho đửn để tưởng nhớ công đức của công chúa, đửn Mõ, chùa Mõ, tổng Mõ, chợ Mõ. Cái tên Mõ thân thương xuất xứ từ đó và đã đi và o huyửn tích, gắn liửn với thời gian. Trong những tháng ngà y tu hà nh ở chùa Mõ, công chúa Quử³nh Trân đã trồng cây gạo với ước nguyện nhân dân lo đủ, thóc gạo dồi dà o và cho đến nay cây gạo đã trải qua mưa nắng của lịch sử vẫn hiên ngang tửa bóng mát cho dân chúng quanh vùng...
