Đức Thánh Bà (Bà Lạy)

Yên Giang (sưu tầm)| 07/11/2020 08:14

(Thành hoàng làng Hạ Thái, xã Duyên Thái, huyện Thường Tín, TP. Hà Nội)

Đức Thánh Bà (Bà Lạy)
Đình làng Hạ Thái. Ảnh: Hồng Hạnh
Làng Hạ Thái trước kia thuộc tổng Ninh Xá, huyện Thanh Trì, phủ Thường Tín, trấn Sơn Nam Thượng. Sau này Hạ Thái thuộc xã Duyên Thái, huyện Thường Tín, tỉnh Hà Tây, thuộc Thành phố Hà Nội. 

Hạ Thái là một làng Việt cổ, nghề chính là làm ruộng. Cũng từ xưa, Hạ Thái còn có nghề phụ là nghề làm sơn mài nổi tiếng trong vùng. 

Đình làng Hạ Thái tôn thờ Đức Thánh Bà (còn gọi là Bà Lạy), người đã hiến thân cho hổ dữ, giải tai họa hiến sinh hằng năm cho làng, đem lại cuộc sống bình an cho nhân dân.

Đình làng còn phối thờ ngài Bùi Sỹ Lượng và phu nhân. Ngài làm quan thời Lê, đã có dịp qua trang Cự Tràng (nay là Hạ Thái) và bỏ tiền mua đất  để xây dựng miếu đền ở đây. Khi ngài mất được dân mấy làng vùng này tôn thờ làm Thành hoàng làng.

Về sự tích Đức Thánh Bà, theo bản thần tích còn lưu ở đình thì công tích của ngài như sau: Ngày xưa vùng đất Hạ Thái qua Duyên Trường, Văn Hội ra đến Cống Dũi, Quán Gánh bên đường số 1, sang quá Nhị Khê, Phụng Công… đây đó vẫn còn những mảng rừng rậm hoang vu.

Bấy giờ, dân Hạ Thái đã tụ cư thành trang ấp đông vui. Dân tình đang làm ăn sinh sống bình yên, đột nhiên tại khu rừng Cống Song cách phía sau làng không xa, xuất hiện một con hổ dữ. Mình nó to dài như con bò mộng. Lông nó loang lổ vằn vện vàng đen. Đêm đêm nó sục sạo vào trang ấp bắt trâu bắt lợn tha như mèo tha chuột. Ngày ngày nó lăn ra ngủ, tiếng gáy vang như sấm, bọt sùi ra bên mép trắng như đống tuyết.

Dân làng sợ sệt kháo nhau đó là con hổ thành tinh biết nói tiếng người. Từ đó ai ai cũng sinh sợ gọi nó bằng ông Hổ. 

Ăn chán thịt gia súc, một ngày kia ông Hổ đòi ăn thịt người. Nhưng không phải người thường mà phải là một cô gái dậy thì xinh đẹp. Mới đầu dân làng cùng hò nhau chống lại, nhưng đều thất bại.

Cuối cùng cực chẳng đã họ phải thuần phục hổ dữ. Hằng năm thành lệ, cứ vào ngày mười tháng Một, phải tuyển chọn dâng cống ông Hổ một người con gái. Từ đó trở đi ông Hổ mới để cho dân làng yên ổn làm ăn. 
Nhưng yên ổn thực sự chỉ dành cho một số người giàu sang phú quý có quyền thế. Còn số đông dân làng vẫn nơm nớp lo sợ, nhất là những nhà có con gái sắp đến tuổi trưởng thành. Cái lệ hiến người năm  nay chưa kịp tan ác mộng thì năm tới lại sắp đến kỳ. Nhìn cảnh bố mẹ lìa con, đôi lứa lìa bạn, làng xóm lìa nhau thật là trời sầu đất thảm. 

Bấy giờ, cũng ở cửa rừng Cống Song từ lâu đã có một bà cụ dựng lều bán nước. Bà sống một mình, không nhớ tên nhớ tuổi, tính tình nhân hậu chất phác. Nói là bán nước nhưng chẳng lấy tiền của ai cả. Lại nữa, bát nước vối của bà cứ như thuốc tiên, ai được uống thì tan hết mệt mỏi, thậm chí chẳng may bị đau bụng, uống vào cũng khỏi liền. Mọi người đều kính nể bà, thầm cảm ơn trời đất đã dun dủi đưa bà từ đâu đến với quê mình. Phải thấy cảnh mỗi năm dân làng đành cam chịu thí mạng một người con gái vô tội cho hổ dữ, bà nặng lòng suy nghĩ. 

Đã nhiều năm ngồi bên ngã ba đường này, bà nghe đủ chuyện gần xa, mà ở xứ  Đông xứ Đoài đều có cả. Người ta đồn rằng những nơi ấy có ông quan này, ông quan nọ, có tên tuổi chức tước hẳn hoi, đã tình nguyện xin vua cho về làng tập hợp tráng đinh bày mưu, tính kế và đã trừ khử được thú dữ. Còn ở đây sao không ai nhìn ngó tới, để mặc dân lành cho hổ dữ hành hạ? Bà nghĩ lung lắm, người gầy sọp đi.

Thế rồi, ngày mùng mười tháng Một nữa lại đến.

Hôm ấy, theo lệ cũ, người con gái xấu số được dẫn lên chôn chân trên gò đất cao giữa đồng. Dân làng vây xung quanh, mặt mũi ủ rũ, im lặng. Cha mẹ và người thân thì gào khóc thảm thiết. 

Đúng giờ Ngọ, mặt đất bỗng rung chuyển trong tiếng thét vang động, hổ dữ xuất hiện như từ trên trời lao xuống. 

Như những lần trước, để thăm dò phản ứng của dân làng, hổ dữ thường gầm lên ba tiếng rồi mới vồ mồi. Nó nghĩ, sau ba tiếng gầm, nếu có ai muốn thay mạng cho người con gái kia, nó sẽ xóa bỏ lệ cũ và lập tức đi khỏi đây. Nó đinh ninh rằng, lần này cũng vậy thôi, trong đám dân lành kia sẽ chẳng có kẻ nào dám ho he nửa tiếng.

Nào ngờ, khi nó chưa kịp gầm tiếng thứ ba thì đám đông bỗng nhốn nháo hẳn lên. Mọi người chết lặng ngạc nhiên khi thấy bà hàng  nước đang xăm xăm bước thẳng lên gò. 

Mặc dù đã có định từ trước, song hổ lang vẫn bất ngờ. Nó run lên giận dữ, nhanh như chớp, vồ lấy bà cụ rồi biến mất. 

Khi đám đông trấn tĩnh thì mọi sự đã kết thúc tự bao giờ. Người ta vội cắt cử nhau bổ đi các ngả tìm thu gom di hài của bà cụ. Lần theo vết máu thì biết hổ dữ đã tha bà từ Hạ Thái qua chùa Úi đầu thôn Văn Hội sang Thượng Đình rồi Trung Thôn, Nhị Khê đến Phụng Công thì mất dấu vết. Những nơi ấy xưa kia đều dựng miếu thờ bà.

Riêng Hạ Thái, để ghi ơn trời biển của bà, dân làng đã dựng ngôi đình ngay trên khu đất Gò Cây Muỗm - nơi lưu giữ những giọt máu đầu tiên của bà và tôn bà làm Thành hoàng làng. 

Đình thờ bà được bố cục theo kiểu chữ Công (I), trong hậu cung, ba gian đều xây bệ cao, gian giữa đặt ngai vị Đức Thánh Bà, hai gian bên đặt ngai vị Ngài Bùi Sỹ Lượng và phu nhân. 

Hiện di tích còn lưu giữ được 6 đạo sắc phong có niên đại từ thời Lê Trung Hưng đến thời Nguyễn, 2 tấm bia đá đời Lê cũng nhiều bức hoành phi câu đối.

Hằng năm cứ đến ngày mùng mười tháng Một là ngày bà hóa, dân làng lại mở hội lớn để tưởng nhớ công ơn.

Sinh thời, Thành hoàng làng Hạ Thái vốn không có tên húy. Từ lòng ngưỡng mộ trên, dân làng đã gọi bà là Bà Lạy.

Đình làng Hạ Thái đã được Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Tây (cũ) xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa theo quyết định số 268/QĐ-UB ngày 3/10/1988. 
(0) Bình luận
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • [Podcast] Thành Cổ Loa – Tòa thành cổ độc đáo lớn nhất Việt Nam
    Di tích quốc gia đặc biệt Cổ Loa không chỉ được biết đến với sự hình thành Nhà nước Âu Lạc (khoảng từ năm 208 - 179 trước Công nguyên) mà còn là nơi hội tụ ba hệ giá trị: Lịch sử - sinh thái - nhân văn đặc sắc, tạo nên những giá trị độc đáo hiếm có: Từ truyền thuyết về một thời kỳ dựng nước sơ khai đến những bằng chứng vật chất về một tòa thành độc đáo, cổ nhất Việt Nam và vùng Đông Nam Á hay cả câu chuyện tình bi ai của đôi trai gái và nỗi niềm day dứt không nguôi của bao bậc hiền minh khi suy tư về phép đối nhân xử thế giữa con người với con người, giữa quốc gia với với quốc gia.
  • [Podcast] Truyện ngắn: Sen quán
    Loay hoay mãi chị mới cởi nổi bộ khuy áo. Cái áo cánh nâu bà ngoại để lại. May sao áo của bà không chỉ vừa mà như muốn vẽ lại những đường cong đẹp nhất của chị. Chị là người Hà Nội. Mẹ không biết cụ tổ đến Hà Nội từ bao giờ mà chỉ biết và kể chuyện từ đời ông bà ngoại. Rằng ông ngoại từng là nhà buôn vải lụa còn bà là ca nương ca trù nổi tiếng ở đất kinh kỳ.
  • [Video] Chùa Thầy - Di sản văn hóa xứ Đoài tỏa sáng cùng Thủ đô ngàn năm văn hiến
    Thủ đô Hà Nội ngàn năm văn hiến có hàng ngàn di tích lịch sử - văn hóa, nhưng hiếm có di tích nào hàm chứa cả giá trị di sản vật thể và phi vật thể như Chùa Thầy (xã Sài Sơn, huyện Quốc Oai) được xây dựng từ thế kỷ thứ 11, gắn liền với tên tuổi của Thiền sư Từ Đạo Hạnh. Cuối năm 2014, chùa Thầy được Chính phủ công nhận Di tích Quốc gia đặc biệt, tới năm 2023, Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội công nhận Chùa Thầy là “Điểm du lịch Di tích Quốc gia đặc biệt" và đầu năm 2024, Đảng bộ - Chính quyền và nhân dân h
  • Công bố khẩn cấp tình trạng sạt lở đê hữu Bùi trên địa bàn huyện Chương Mỹ
    Ngày 22/11, UBND Thành phố Hà Nội ban hành Quyết định số 6068/QĐ-UBND về việc công bố tình huống khẩn cấp các sạt lở trên các tuyến đê hữu Bùi, Bùi 2, Gò Khoăm, sạt lở bờ sông Bùi trên địa bàn huyện Chương Mỹ.
  • Kỳ thi học sinh giỏi lớp 9 tại Hà Nội với 7 môn thi sẽ diễn ra vào tháng 1/2025
    Theo kế hoạch, kỳ thi chọn học sinh giỏi thành phố Hà Nội sẽ được tổ chức vào ngày 18/01/2025; với 7 môn thi mỗi môn có thời gian làm bài 150 phút.
Đừng bỏ lỡ
Đức Thánh Bà (Bà Lạy)
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO