Phong tục truyửn thống
Một số gia đình người Mường còn giữ tục gọi trâu vử ăn Tết sau lễ đón giao thừa. Với họ tin rằng đó là cách trả ơn vật nuôi trung thà nh đã vất vả giúp gia chủ cấy cà y. Những ngà y trước Tết họ chuẩn bị sẵn mõ để tối giao thừa đốt đuốc đi gọi vía trâu, đây cũng là nét văn hóa đặc sắc cần gìn giữ.
Nghi thức cũng lễ của người Mường
Hầu hết những người dân tộc Mường đửu rất háo hức, phấn khởi với nghi thức tượng trưng nà y. Sau giao thừa, những đứa trẻ người Mường cầm đuốc, mõ ra đường, dạo quanh ngõ và i vòng, chúng sẽ dừng lại giả vử đếm 1, 2, 3, 4... rồi tự bảo mình: Trâu nhà tôi đủ rồi.
Sau đó, mọi người sẽ thực hiện nghi thức xuống suối lấy nước vử thắp hương tổ tiên trước khi đổ và o vại tích nước ăn. Người Mường tin rằng thứ nước thiêng lấy và o đêm giao thừa sẽ đem lại may mắn, gia đình là m ăn tấn tới trong năm mới.
Ngoà i trả công trâu, người Mường còn treo bánh ống lên các dụng cụ sản xuất như cà y, bừa, đòn gánh để mời những người bạn đồng hà nh nà y vử ăn Tết với gia đình. Họ quan niệm, con trâu hay cái cà y cũng cần được nghỉ Tết sau một năm vất vả trên đồng ruộng. Với họ, chúng quan trọng và gần gũi trong đời sống lao động, bởi vậy mời vía con của vử là để bà y tử sự tôn trọng, biết ơn của gia chủ.
Mâm cỗ ngà y Tết
Và o dịp Tết, mỗi gia đình đửu mổ một con lợn, dù to hay nhử để là m cỗ mời anh em, bạn bè, hà ng xóm sang chung vui. Người Mường quan niệm ăn thế nà o thì thử cúng thế đó nên trong mâm cỗ để cúng có đủ các món ngà y Tết.
Đặc biệt hơn, cùng với bánh chưng, mâm cỗ ngà y Tết của người Mường không thể thiếu ba thứ đặc sản: Bánh chéo kheo, nem chua hun và cá đồ.
Bánh chéo kheo được là m từ bột nếp, có nhân đậu xanh đồ chín trộn với mật. Bánh được gói bằng lá hó (một loại lá cây mọc trên núi) thà nh hình trụ, mỗi lá phải gói hai chiếc bánh, gấp lại thà nh một đôi, tượng trưng cho tình yêu đôi lứa thắm thiết, bửn chặt.
Món nem chua thì được là m từ thịt ba chỉ thái nhử, trộn với rượu, gia vị và thính rồi gói bằng lá chuối đem treo lên gác bếp. Sau 2 “ 3 ngà y hun khói có thể bử nem ra ăn. Khi ăn kèm với lá sung, lá ổi có vị thơm, ngọt bùi và đậm đà .
Thời khắc quan trọng nhất là đêm Giao thừa. Đêm Giao thừa, người Mường thường là m hai mâm cỗ để cúng tổ tiên và Thần cai quản đất đai. Trước đây, khi còn ở nhà sà n, người Mường không lập bà n thử mà chỉ ngà y Tết mới dựng ban thử bằng cột, phên đan.
Điểm lạ lẫm nhất đối với những du khách đường xa được đón Tết Mường là tục cho trâu ăn trước năm mới. Sau khi hoà n thà nh các thủ tục cúng lễ đêm 30, trâu sẽ được cho ăn cử trước khi gia đình ăn cơm năm mới. Theo quan niệm của người Mường: Phải cho trâu ăn trước vì trâu đã là m vất vả cả năm, ra Tết cũng phải đi là m trước.
Không chỉ có con trâu được ưu ái trong dịp nà y. Những dụng cụ giúp cho người nông dân là m ra thóc lúa, của cải như cà y, cuốc, dao, liửm cũng phải được ăn Tết cùng gia chủ, dựng ngay ngắn, nếu để bừa bãi thì năm mới là m ăn sẽ khó khăn.
Sáng mùng Một, gia đình sẽ là m mâm cơm, bánh cúng vía trâu (ông rằn bà rửi) và thưởng cho những đứa trẻ thường ngà y hay đi chăn. Mùng Hai chủ gia đình sẽ là m vía bằng chí bương chí quốp (một loại dụng cụ là m từ thân cây dùng để đồ xôi) cầu sức khửe, may mắn cho cả nhà .
Sáng mùng 4, thanh niên các xóm giao lưu bằng trận bóng chuyửn hoặc ném còn. Hội ném còn còn được xem là dịp để trai, gái bản gặp gỡ và trao nhau tình ý. Mọi hoạt động chơi xuân sẽ kéo dà i đến hết mùng 6. Sáng mùng 7, các gia đình hạ cây nêu và trở lại cuộc sống lao động, sản xuất bình thường.
Ở các xứ Mường cao hơn, ngay trong đêm Giao thừa, sau lễ cúng, đồng bà o sẽ kéo nhau ra con suối đầu là ng, mỗi người gánh vử một xô nước cầu may. Còn người Mường Yên Trung lại có tập tục lấy nước giếng là ng và o sáng sớm ngà y mùng Một Tết vử cúng và vẩy trong nhà cầu cho năm mới mọi sự an là nh...
Và o ngà y tết, tiếng cồng chiêng trầm bổng, vang vọng khắp núi rừng mời ông bà , tổ tiên vử đón Tết, vui xuân cùng con cháu. Tiếng cồng cũng là những lời chúc gia chủ năm mới trâu, bò đầy chuồng, ngô đầy bồ, lúa đầy nương, người người mạnh khửe, bản là ng no ấm, yên vui. Theo quan niệm của đồng bà o Mường, tiếng chiêng phát ra to, vang, rửn là sự báo hiệu một năm mới tốt là nh, may mắn./.
