Tôi đứng như trời trồng, không phải nghe mà để tiếng hát trầm ấm, trong vắt rót và o hồn mình từng cung bậc. Nhẹ nhà ng và tự nhiên lắm. Tiếng hát cứ như tuôn ra từ lồng ngực, rõ rà ng từng chữ, không cố gắng, kiểu cách, nhưng sao lại có sức truyửn cảm mãnh liệt đến thế!... Gần nửa thế kỷ trôi qua, tôi đã nghe không biết bao nhiêu giọng hát tuyệt vời của nhiửu ca sĩ tà i năng. Nhưng trong lòng, giọng hát Bạch Yến vẫn là niửm xao xuyến dạt dà o nhất, chưa chút tà n phai.
Chị tên thật là Quách Thị Bạch Yến, chà o đời tại Sóc Trăng năm 1942, có cha là người Triửu Châu (Trung Quốc) và mẹ là một người Kinh rất yêu âm nhạc. Lên 9 tuổi, Bạch Yến theo học tiểu học Trường La providence, Cần Thơ, gia nhập đoà n ca nhà thử để là m quen với âm nhạc. Năm 1953, vử Sà i Gòn, chị tham gia cuộc thi tiếng hát nhi đồng do Đà i Phát thanh Pháp à tổ chức và đoạt ngay huy chương và ng. Được vinh quang nà y, Bạch Yến lại đối mặt với mất mát khác. Thân sinh của chị đòi đem cả nhà sang Phnôm Pênh (Campuchia) định cư. Mẹ Bạch Yến lại không muốn rời xa quê hương nên cương quyết ở lại. Thế là chia tay!
Mẹ con Bạch Yến sống chen chúc trong một căn nhà nhử ở một con hẻm trên đường Cao Thắng nhưng cũng chẳng được bình yên. Một cơn hửa hoạn đã thiêu rụi căn nhà nà y thà nh tro bụi. Một ông cậu ruột của Bạch Yến từ Cần Thơ lên, nảy ra ý định thà nh lập một gánh xiếc môtô bay thiếu nhi, lưu diễn khắp miửn
Mới 14 tuổi, Bạch Yến đã cố trang điểm cho già dặn hơn để lần mò đến các vũ trường, phòng trà xin là m ca sĩ, những mong kiếm tiửn để phụ giúp mẹ. Nơi Bạch Yến đến gõ cửa đầu tiên là phòng trà Trúc Lâm trên đường Phạm Ngũ Lão do hai nhạc sĩ Mạnh Phát và Ngọc Bích là m chủ. Chỉ mới thử giọng lần đầu, Bạch Yến đã được thu nhận với khoản thù lao hết sức khiêm tốn. Từ phòng trà Trúc Lâm, Bạch Yến tiến lên phòng trà Hòa Bình, được khán giả tán thưởng nồng nhiệt qua các ca khúc "Bến cũ", "Gái xuân"... và một số bà i hát pháp: "Tango Blue", "à‰toile Des Neiges"... Năm 1957, tròn 15 tuổi, Bạch Yến đã khiến người nghe ngẩn ngơ khi trình bà y ca khúc "Đêm đông" của nhạc sĩ Nguyễn Văn Thương. Tên tuổi chị đã gắn liửn với bà i "Đêm đông" như một định mệnh. Từ đó, chị nhận được không biết bao nhiêu lời mời mọc với tiửn cátxê cao ngất, dù còn ở tuổi thiếu niên.
Năm 1961, khi tên tuổi đã nổi như cồn, Bạch Yến lại từ bử tất cả, cùng với mẹ sang Pháp với mong ước được học hửi những tinh hoa của âm nhạc Tây phương. Bạch Yến may mắn được ông Phạm Văn Mười thu nhận là m ca sĩ, hát tại nhà hà ng sang trọng La Table Du Mandarin do ông ta là m chủ trên đường Rue de l Echelle, quận 1, Paris. Trong thời gian nà y, Bạch Yến được hãng Polydor của Pháp mời thâu đĩa và lưu diễn một số nước châu à‚u. Thu nhập lý tưởng, nhưng Bạch Yến không hà i lòng. Trong mắt khán giả, chị chỉ là một khuôn mặt à Đông xa lạ. Thế là năm 1963, Bạch Yến quay vử cố hương và trụ lại phòng trà Tự Do của ông Ngô Văn Cường, một người từng sống lâu năm ở Pháp. Bấy giử Bạch Yến đã bước sang tuổi 21, và đã trải qua 7 năm sống đời ca hát với những thà nh công rực rỡ. Chị được nhiửu phòng trà , vũ trường mời gọi.
Năm 1965, Bạch Yến được giới thiệu với chương trình ca nhạc truyửn hình "Ed Sullivan Show" nổi tiếng, thu hút gần 40 triệu người xem trên toà n nước Mử¹. Bạch Yến ra điửu kiện chỉ nhận lời nếu có mẹ cùng đi. Yêu cầu của chị được đáp ứng. Theo hợp đồng, Bạch Yến sẽ lưu lại Hoa Kử³ 12 ngà y. Chị đã xuất hiện trong chương trình "Ed Sullivan Show" danh giá với ca khúc "Đêm đông" bất hủ của Việt Nam và ca khúc nổi tiếng "If I have a hammer" của Mử¹. Bạch Yến đậu lại ở Mử¹ không chỉ 12 ngà y mà tới 12 năm, đi lưu diễn trên khắp Hoa Kử³ và nhiửu nước châu Mử¹: Canada, Mexico, Brasil, Venezuela, Colombia, Panama... bên cạnh những tên tuổi lớn của thế giới, thuộc nhiửu lãnh vực nghệ thuật khác nhau: Bob Hope, Bing Crosby, Mike Douglas, Joey Bishop, Pat Boone... Nghệ sĩ dương cầm lừng danh của Hoa Kử³ Liberrace, danh ca Frankie Avalon và Mike Qayne đã mời Bạch Yến vử Hollywood, hát cho bộ phim nổi tiếng "Green Berets" (Mũ nồi xanh), do nam tà i tử gạo cội John Wayne đóng vai chính. Bạch Yến đã chọn vùng Beverly Hill, miửn Nam California để cư ngụ. Láng giửng của chị toà n là những nghệ sĩ lừng danh thế giới trong hai lãnh vực điện ảnh và ca nhạc. Có thể nói, Bạch Yến là ca sĩ Việt Nam đầu tiên đến tiểu bang nà y. Lúc bấy giử, trên toà n nước Mử¹ mới chỉ có trên, dưới 1.000 người Việt định cư.
Có lần, ông bầu quyửn lực Jimmy Durante mời chị đi hát ở Las Vegas. Chị mặc áo dà i Việt Nam, vô tình đi ngang qua phòng thay đồ của đại danh ca Frank Sinatra (1915-1998). Vừa thấy Bạch Yến, Frank Sinatra đã nhử ông bầu Jimmy Durante giới thiệu để là m quen và mời chị đi ăn tối. Mặc dù cảm thấy rất vinh hạnh, nhưng lòng kiêu hãnh của một cô gái Việt nổi lên, chị đã phớt lử. à”ng bầu gặp chị, hửi lý do, Bạch Yến đáp là từ trước đến nay, chị đi đâu cũng có mẹ theo kèm, không dám đi một mình. Lập tức, Frank Sinatra không chỉ mời cả hai mẹ con đi ăn, mà còn mời đi nghe ông hát.
Frank Sinatra bấy giử 50 tuổi. à”ng là siêu sao của nước Mử¹, từng đoạt nhiửu giải thưởng âm nhạc Grammy cao quý, đồng thời chiếm luôn giải Oscar dà nh cho nam diễn viên xuất sắc nhất trong bộ phim "From here to Etemity". Sau nà y, ông đã được nhiửu đời Tổng thống Mử¹ vinh danh và ngà nh Bưu chính Hiệp chủng quốc Hoa Kử³ in hình ông lên tem để ghi nhớ tà i năng một con người đã là m rạng danh cho nghệ thuật nước Mử¹. Hôm Bạch Yến điện thoại chà o từ biệt, Frank Sinatra đã thuyết phục chị cố gắng ở lại thêm một ngà y, ông ta sẽ cho máy bay riêng chở vử Hollwood. Bạch Yến khéo léo từ chối. Đối với đa số phụ nữ trên thế giới, được một lần diện kiến với Frank Sinatra là vinh dự lớn lao.
Thời gian Bạch Yến ở Mử¹, bà mẹ dặn chị 3 điửu: Không được lấy chồng Tây, không được cắt tóc ngắn và cuối cùng là không được mặc bikini, dù là đi tắm. Chị kể: "Ở Mử¹, có rất nhiửu đà n ông đeo đuổi tôi, Tây cũng có mà ta cũng có. Có một người Mử¹, là chủ của 6 đà i truyửn hình tha thiết muốn cưới tôi là m vợ. Anh ta nói tôi muốn cái gì, được cái đó. Nhưng tôi nói với anh ta rằng: "Tôi yêu anh nhưng chưa đủ để cưới anh!". Thật oái oăm, tôi từ chối nhiửu "ông Tây" nhưng khi yêu mấy "ông ta" thì họ toà n là m tôi khổ!"
Năm 1978, Bạch Yến vử lại Paris. Nơi đây, chị gặp lại nhạc sĩ Trần Quang Hải, một con người nặng tình với dân ca, gần như dà nh cả đời cho những là n điệu hát ru, quan họ, chèo văn, nam ai, nam bình... Có lẽ do anh ảnh hưởng dòng máu của người cha, giáo sư, nhạc sĩ Trần Văn Khê. Như đùa, khi Trần Quang Hải buột miệng nói: "Mình cưới nhau đi", Bạch Yến giỡn lại: "OK!". Nà o ngử Trần Quang Hải là m thiệt, cho in thiệp cưới. Thế là thà nh vợ thà nh chồng. Bạch Yến nói: "Đó là duyên số, chúng tôi sống với nhau trà n đầy hạnh phúc cho đến hôm nay. Đã 34 năm rồi".
Định cư hẳn ở Paris, Bạch Yến cũng là m một cuộc thay đổi lớn lao trong đời sống nghệ thuật. Chị rời bử nửn âm nhạc Tây phương khi đang ở trên đỉnh cao danh vọng và kiếm được rất nhiửu tiửn, quay vử với dân ca, cùng với chồng tìm trong âm điệu ngũ cung cái hồn dân tộc thấm đẩm ân tình. Với chị, Trần Quang Hải không chỉ là một người chồng, mà còn là một người thầy. Anh chỉ dẫn, nắn nót cho chị từng điệu hát ru, từng lời quan họ và những điệu hò phương Nam. Cho đến năm nay (2012), vợ chồng Bạch Yến - Trần Quang Hải đã có hơn 3.000 suất diễn dân ca Việt Nam trên 70 quốc gia. Hiện nay, hà ng năm Bạch Yến và Trần Quang Hải vẫn duy trì 60 suất diễn cho khán giả ngoại quốc, trên dưới 10 xuất cho các cộng đồng người Việt hải ngoại. Bạch Yến khiêm tốn: "Giọng tôi không được mửm mại như những ca sĩ xuất thân từ nhạc cổ truyửn một cách chính thống. Nhưng tôi biết thả hồn mình và o trong từng câu, từng lời khoan nhặt và dà y công luyện tập để không vấp phải bất cứ một sai sót nà o. Không chỉ người Việt tha hương thèm nghe là n điệu dân ca mà ngay cả người Tây cũng thích. Với họ đó là một sự lạ lẫm, mang tính khám phá".
Năm 1983, vợ chồng Bạch Yến - Trần Quang Hải được nhận giải "Grand Prix Du Disque De L" Académie Charles Cros" (giải thưởng tối cao của Hà n Lâm Viện đĩa hát Charles Cros) do quyết định của một hội đồng giám khảo, bao gồm những nhà nghiên cứu âm nhạc hà ng đầu thế giới tại Paris.
Tháng 10/2009, cánh chim phiêu lãng Bạch Yến trở vử quê hương sau 44 năm sống đời viễn xứ. Tại phòng trà Văn Nghệ với ca khúc bất hủ "Đêm đông" và một số bà i hát quen thuộc khác, chị được khán giả chà o đón nồng nhiệt. Bạch Yến xúc động: "Tôi rất hạnh phúc pha lẫn bất ngử. Lúc đầu, tôi nghĩ khán giả đến với mình chắc là những người còn lại của thế hệ trước. Nà o ngử, hầu hết khán giả có mặt liên tục trong các đêm diễn toà n là người trẻ. Tôi quá cảm động và hạnh phúc khi thấy họ lắng nghe một cách say mê".
Có người hửi Bạch Yến: "Chị có còn vử Việt Nam nữa hay không?". Bạch Yến trả lời: "Tất nhiên, bởi bố chồng tôi (Giáo sư Trần Văn Khê) đang ở Việt Nam. Hơn nữa mảnh đất nà y mới thật sự là quê nhà của tôi"
