Bí ẩn 120 bộ xương cổ khổng lồ ở Bình Thuận

Cá voi được tôn sùng thà nh vật thiêng

Vạn Phước Lộc (Di tích lịch sử Quốc gia, thuộc phường Phước Lộc, thị xã Lagi, tỉnh Bình Thuận) được hình thà nh từ lâu đời do các thế hệ ngư dân đầu tiên đến thị xã Lagi xây dựng cùng thời gian với sự lập là ng, mở ấp của huyện Hà m Tân trước đây. Theo quan niệm của người Việt bất cứ ai xa quê hương, di cư đến nơi khác lập nghiệp, đi đến đâu thì phải lập là ng, xây chùa ở mảnh đất đó. Còn đối với người đi biển cứ định cư ở đâu thì các lăng, vạn cũng mọc lên. Điửu đó thể hiện được niửm tin, tín ngườ¡ng tạo thà nh một nét văn hóa đặc sắc của mỗi vùng miửn. Vạn Phước Lộc trải qua bao thăng trầm và biến cố của lịch sử đã được di dời và phục dựng nhiửu lần là m cho kiến trúc cũng thay đổi theo.

Tuy nhiên, từ xưa đến nay vật thử phụng vẫn được ngư dân vùng biển Lagi giữ nguyên và bảo quản đó là những bộ xương cá voi và một số loà i cá lạ mà người dân cho rằng đó là những hiện vật thiêng của biển khơi. Tại Vạn Phước Lộc nơi thử tự các sưu tập xương cốt cá voi được đặt ở trung tâm của Dinh. Tất cả được bảo quản bằng tủ kính có nhiửu ngăn. Bộ xương cá voi lớn nhất được đặt ở ngăn kính trên cùng, các ngăn dưới là nhiửu bộ xương trung bình và nhử được xếp chồng lên nhau. Tuy nhiên, do diện tích bảo quản chật hẹp nên không ai biết đích xác có bao nhiêu bộ xương cá voi.

Vì lí do kiêng cữ, cũng không ai được đụng chạm đến xương cá voi nên đến thời điểm nà y Ban quản lí Dinh Vạn Phước Lộc cũng như các ngư dân không thể biết tổng số xương cá voi có bao nhiêu bộ. Có người nói khoảng 200 bộ, người lại bảo khoảng từ 150 đến 170 bộ... Căn cứ và o số lượng trí nhớ chỉ tạm tính với con số khoảng 120 bộ. Nhiửu bộ xương cá voi ở Vạn Phước Lộc được lưu giữ 200 năm nay. Số bộ xương cá voi nà y được con người lưu giữ chứ không phải do khảo cổ khai quật.

Bí ẩn 120 bộ xương cổ khổng lồ ở Bình Thuận

Hơn 120 bộ xương cá voi được lưu giữ và bảo quản tại Dinh Vạn Phước Lộc

à”ng Nguyễn Văn Mười (65 tuổi, người canh giữ Dinh Vạn Phước Lộc) cho biết: "Bộ xương cá voi ở Vạn Phước Lộc có niên đại tương đối sớm thuộc loại cá lớn nhất được con người lưu giữ chứ không phải do khảo cổ khai quật. Đối với những ngư dân đi biển họ xem cá voi là con vật thiêng. Từ đó trong nhân dân hình thà nh nên những câu chuyện vử cá voi, có người thêu dệt thà nh nhiửu câu chuyện huyửn bí, huyễn hoặc thể hiện niửm tin tuyệt đối và o loà i cá nà y. Trên thực tế, cá voi một con vật có ích được người dân nhân hóa thà nh một đấng cứu nhân độ thế, một con vật hiửn thiêng và giúp người đi biển vượt qua tai nạn.

Vì thế cá voi được người dân tôn sùng thà nh "ông lớn" (hay còn gọi là cá ông) không chỉ lúc còn sống mà ngay cả khi chết". Quá trình nhận thức vử "ông lớn" mang tính thần thoại hóa qua nhiửu thời kì. Ngư dân dù đánh bắt gần bử hay xa bử hễ nhìn thấy "ông lớn" chết phải có nghĩa vụ mang ông vử là ng để mọi người cùng chịu tang. Vạn chà i nà o được cá thần ghé đến phải là m lễ tống táng đầy đủ thủ tục ở nghĩa trang như một người thân trong gia đình. Đối với cá voi lớn, ngư dân quy định chôn 8 năm, con nhử là 4 năm. Sau khoảng thời gian đó, ngư dân sẽ đợi đến ngà y 16/6 (âm lịch) mới được quật mộ bốc xương cá voi đem vử Dinh Vạn Phước Lộc để bảo quản và thử tự.

Cá voi cũng có nghĩa địa

Theo sự chỉ dẫn của ông Nguyễn Văn Mười và người dân chúng tôi xuất phát từ Dinh Vạn Phước Lộc đi men theo con đường dọc bử biển khoảng 4km rẽ và o bãi cát bồi là đến được với nghĩa địa của "ông lớn" đang yên nghỉ sau khi đã hoà n thà nh sứ mệnh cứu nạn cho những ngư dân đi biển. Khu nghĩa địa cá à”ng hiện ra trước mắt chúng tôi là một bãi cát trắng hướng chếch ra biển, nằm khuất sau những rặng phi lao đang vươn ra trước gió. Nghĩa địa cá voi là chốn linh thiêng nên trừ những ngà y tổ chức lễ nghinh ông và cải táng thì hiếm khi có người đặt chân đến. Ngoà i những ngôi mộ đã được bốc, trong khuôn viên nghĩa địa chỉ còn và i nấm mồ to quá khổ nằm im lìm giữa bãi đất hoang vắng. Theo ông Nguyễn Minh Mười đó là những ngôi mộ của ông lớn khi lụy và o bử và bị chết giữa biển khơi đã được người dân địa phương mang vử an táng tại nghĩa địa. Mỗi một ngôi mộ được đánh dấu bằng một bát nhang và một đĩa đựng trái cây. à”ng Nguyễn Văn Mười cho biết thêm: "Hầu hết các lão ngư có tuổi ở Lagi đửu tẩm liệm và cải táng cho rất nhiửu cá ông. Dân ở đây xem cá ông như là một vị thần biển được người dân tôn sùng và biết ơn.

Theo phong tục được truyửn lại, mỗi khi ai đó phát hiện cá ông trôi dạt từ biển và o là phải "đi tay vải đội khăn điửu" chịu tang trong ngà y an táng. Người dân vùng biển tin rằng, năm nà o cá ông dạt và o thì năm đó vùng biển mưa thuận gió hòa, ngư dân ra khơi xa là m ăn thuận lợi, không có tai nạn biển và bị bão biển gây thiệt hại tà i sản và người. Vì thế, cứ có cá ông "lụy" và o, người dân nơi nà y phải có trách nhiệm lại chôn cất rất trang nghiêm. Những năm kháng chiến chống Pháp, đánh Mử¹, nhiửu "ông lớn" nặng hà ng chục tấn liên tiếp lụy và o bử. Có lần, cá ông dạt và o bử do trọng lượng quá lớn, thân hình quá cỡ nên đã bị mắc cạn. Người dân phải đan rọ tre bao lại cả năm trời cho tiêu tan thịt, sau đó mới đem xương cá ông và o nghĩa trang cải táng". Đồng nghĩa với việc cá ông lụy và o bử là mỗi lần ngư dân lại mở hội. Trong buổi lễ tiễn đưa ông lớn ngoà i chiêng trống, không thể thiếu đội hát múa bả trạo và điệu hò đưa linh dập dìu như nhịp sóng tiễn đưa ông lớn vử nơi an nghỉ là m khắc khoải lòng người. Hiện nay, lượng cá ông lụy và o bử không nhiửu như trước nữa, nghi thức an táng cũng được cách điệu hơn nên giảm bớt sự rình rang.

Tuy nhiên và o ngà y 16/6 (âm lịch), rằm tháng bảy, rằm tháng giêng lễ hội cầu ngư diễn ra trên nghĩa địa cải táng cá ông vẫn được người dân rất xem trọng. Lễ cầu ngư được xem là ngà y hội của là ng, là di sản của ngư dân đi biển. Một con cá voi thường nặng từ và i trăm kí đến hà ng chục tấn. Ai có công phát hiện cá voi được xem là người may mắn. Người đó phải có nhiệm vụ vử báo lại với người đứng đầu là ng, xã và người dân trong là ng để mọi người chuẩn bị thủ tục mai táng. Nếu là cá ông nhử thì chỉ cần đến một nhóm ngư dân cùng đưa ông và o bử để lo hậu sự. Đối với cá ông hà ng chục tấn phải huy động đủ các là ng, ấp trong xã là m thủ tục thông báo rộng rãi để mọi người cùng tiễn đưa cá ông vử nơi an nghỉ.

Những lão ngư ở là ng chà i Phước Hội chia sẻ, một con cá ông bị dạt và o bử chưa chết háº³n, người dân phải dìu cá ra khửi mép sông để ông còn sức thì có thể bơi ra biển sống tiếp, nếu ông đuối sức thì dìu háº³n và o bử. Các ngư dân sẽ đà o một hố dẫn nước biển và o để cá ông sống cho đến khi nà o cá tắt thở háº³n mới đưa và o bử là m lễ tang. Cho đến thời điểm nà y, các lão ngư phủ cũng như người dân đi biển vẫn chưa thể giải thích được "Vì sao cá ông thường lụy và o những nơi có lăng ông và nghĩa địa cá ông?".

Và o năm 2007, ngư dân Nguyễn Trí Dũng (56 tuổi) đang ra khơi thì gặp cá voi nặng 15 tấn dà i 13,5m đã trút hơi thở cuối cùng đang trôi lênh đênh gần thuyửn cách khoảng 5m. Nhìn thấy cá voi, ông Dũng không mà ng tới việc đánh cá nữa liửn tìm mọi cách đưa "ông lớn" lên thuyửn để đưa vử và o bử là m lễ an táng.

Tuy nhiên, do ông lớn quá nặng nên một thuyửn ông Dũng không tà i nà o đưa ông lớn cập bử. à”ng Dũng tức tốc quay và o bử huy động thêm một thuyửn nữa để chở ông lớn. Ngay sau khi và o bử, các ngư dân tiếp tục kêu thêm xe tải có trọng tải hà ng chục tấn để đưa ông lớn ra nghĩa trang là m lễ cải táng. Hiện nay, ông lớn đã cải táng được 5 năm. Đến năm 2015, ban quản lí Dinh Vạn Phước Lộc sẽ tổ chức bốc xương ông lớn và o Dinh bảo quản.