Bảo tồn di sản sống nhìn từ việc bảo vệ rùa Hồ Gươm

Vì ngoà i rùa Hồ Gươm, còn vô số các di sản sống khác hiện vẫn đang sống vất vưởng, không có sự quan tâm đúng tầm giá trị.

Trong tâm thức của người dân cả nước, rùa Hồ Gươm là loà i vật linh thiêng, tượng trưng cho lịch sử văn hóa nghìn năm của dân tộc. Thế nhưng, linh vật nà y bấy lâu nay chỉ được hiểu ngầm như thế, chứ chưa có bất kử³ văn bản hay bộ luật nà o thừa nhận. Luật pháp của Việt Nam vử bảo vệ động vật quý hiếm được xem như khá đầy đủ.

Tuy nhiên, cụ Rùa Hồ Gươm lại nằm ngoà i ngoà i vòng pháp luật (từ của GS Hà Đình Đức). Không có một văn bản chính thức nà o đử cập đến việc bảo vệ. Rùa Hồ Gươm không có tên trong Sách đử Việt Nam. Danh sách động vật được bảo vệ trong Nghị định 32 bảo vệ động vật hoang dã, quý hiếm cũng không có tên. Mà thực tế cụ rùa thuộc loại gì, đến giử chưa ai dám chắc.

Có lẽ vì thế mà mỗi khi cụ có chuyện thì không bên nà o đứng ra nhận trách nhiệm, vì không có quy chế. Giáo sư Hà Đình Đức kiến nghị: Chính phủ phải ra một văn bản để bảo vệ cụ và coi như di sản của quốc gia mà là cổ vật, báu vật của quốc gia, là linh hồn của Hồ Gươm.

Từ vấn đử bảo vệ cụ rùa hồ Gươm, nhìn rộng ra, mới thấy giật mình vử cách ứng xử với những di sản văn hóa khác. Thôi thì không nói đến các di tích lịch sử trong phong trà o đập cũ, xây mới nữa, vì dù sao những di tích đó ít ra còn có luật pháp bảo vệ. Tuy nhiên, đối với các di sản sống thì quả là có nhiửu điửu đáng bà n.

Còn nhớ, cách đây không lâu, người ta xôn xao vử việc cây bồ đử cổ thụ hà ng trăm năm tuổi ở Chợ 19/12 (nay là đường 19/12), có giá trị lớn vử mặt lịch sử cũng như tâm linh bỗng dưng biến mất để rồi phải lập háº³n một đội để truy tìm thủ phạm đã đánh cắp. Cuối cùng thì cây cũng đã được tìm thấy, tuy có bầm dập, te tua và được trồng lại ở chỗ cũ. Thế nhưng khi chưa kịp phục hồi thì nghe đâu lại có quyết định bật gốc, di dời đi chỗ khác?!

Rất nhiửu nước như: Trung Quốc, Thái Lan, Nhật Bản, Australia, New Zealand, Hoa Kử³... đã tiến hà nh bảo vệ Cây Di sản như một loại Danh mộc Cổ thụ của đất nước. Ở ta, một số danh mộc cổ thụ như: Cây đa Tân Trà o, cây Dã hương ngà n tuổi ở Lạng Giang - Bắc Giang, cây nhãn tổ ở Phố Hiến - Hưng Yên, cây dầu đôi ở Nha Trang... đã được Nhà nước hay cộng đồng bảo vệ. Tuy nhiên đó chỉ là một số ít cây cổ thụ may mắn trong số hà ng trăm cây xứng tầm di sản bị bức tử vô tội vạ. Ví dụ cây thị ngà n tuổi ở phường Ngọc Xuyên, Đồ Sơn, Hải Phòng bị chặt đốn vì nó được cho là ăn sang phần đất du lịch. Nhiửu cây me cổ thụ trên trăm tuổi ở Phan Rang- Tháp Chà m, hà ng cây muỗm cổ thụ trên núi Bò, Vườn thú Thủ Lệ, Hà Nội bị chặt phá không thương tiếc.

Cho đến thời điểm nà y, việc vinh danh những cây di sản ở Việt Nam đã và đang được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và môi trường Việt Nam thực hiện. Mới đây, tỉnh Hải Dương vừa lên kế hoạch bảo tồn 54 cây lim cổ thụ có tuổi thọ từ 200- 800 năm. Vẫn biết, để bảo vệ những di sản nà y là một việc là m không dễ, vì giá trị vử mặt kinh tế của nó đối với một số người quá lớn.

à”ng Nguyễn Văn Sông, Trưởng Ban quản lý di tích thị xã Chí Linh tỉnh Hải Dương, nơi có 54 cây lim cổ thụ cho biết: Trong khu vực Đửn Cao có một giá trị tuyệt vời vử thiên nhiên. Bảo vệ được rừng lim nà y phải nhắc đến công lao của các già là ng ở nơi đây. Và từ khi Ban quản lý vử đây trùng tu, tôn tạo thì việc đầu tiên chúng tôi phải là m là phải giữ nguyên rừng thiên nhiên vô cùng quý giá nà y. Người xưa nói rừng lim gắn liên với tổ cò hà ng nghìn con. Hiện nay chúng tôi vẫn đang lần tìm để giữ gìn rừng lim và khôi phục lại tổ cò.

Năm vừa qua, chúng ta có tới 3 di sản được UNESCO công nhận trên toà n thế giới. Trong niửm vui và hãnh diện, dường như người ta tạm thời quên đi những di sản khác đang kêu cứu. Từ trường hợp cụ rùa Hồ Gươm mới thấy cần hơn bao giử hết một cơ chế chung cho những di sản nà y, để bảo vệ và phát huy được những giá trị lịch sử, văn hóa trong cuộc sống hôm nay và mai sau.