Chu Văn An tên hiệu là Tiửu ẩn, tên chữ là Linh Triệt, người là ng Văn Thôn, xã Quang Liệt, huyện Thanh Đà m (nay là huyện Thanh Trì - Hà Nội). Theo thần tích đình là ng Thanh Liệt, nơi thử ông là m thà nh hoà ng, thì ông sinh năm Nhâm Thìn (1292) và mất năm Canh Tuất (1370).
Chu Văn An ngay từ hồi còn trẻ đã nổi tiếng là một người cương trực, sửa mình trong sạch, không cầu danh lợi, chỉ ở nhà đọc sách. Khi thi đỗ Thái học sinh, ông không ra là m quan, mà trở vử mở trường dạy học ở quê nhà . Học trò nhiửu nơi tìm đến theo học rất đông. Trong số môn đệ ông có nhiửu người thà nh đạt, thi đỗ ra là m quan to trong triửu như Phạm Sư Mạnh, Lê Quát khi vử thăm thầy vẫn giữ lễ, được thầy nói chuyện ít lời thì rất lấy là m mừng. Có những học trò cũ không tốt, ông thẳng thắn quở trách, thậm chí quát mắng không cho gặp. Tính nghiêm nghị, tư cách thanh cao và học vấn sâu rộng là m cho tiếng tăm ông ngà y cà ng lan xa. Đức độ và uy tín của ông như vậy, khiến cho học trò đến theo học cà ng nhiửu.
Một huyửn thoại vẫn được lưu truyửn nói vử ngôi trường và nhân cách, đạo đức của ông như sau: "Tương truyửn khi Chu Văn An mở trường dạy học ở quê nhà , có nhiửu học trò tìm đến theo học. Trong số nà y có một người sáng nà o cũng đến thật sớm nghe giảng. Thầy dạy khen là chăm chỉ nhưng không rõ tông tích ở đâu. ông bèn cho người dò xem thì cứ đến khu đầm Đại (khu đầm lớn hình và nh khuyên, nằm giữa các là ng Đại Từ, Tứ Kử³, Huử³nh Cung) thì biến mất. à”ng biết là thần nước.
Gặp lúc đại hạn kéo dà i, giảng bà i xong ông tụ tập các trò lại hửi xem ai có tà i thì là m mưa giúp dân, giúp thầy. Người học trò kử³ lạ trước có vẻ ngần ngại, sau đứng ra xin nhận và nói với thầy: "Con vâng lời thầy là trái lệnh Thiên đình, nhưng con cứ là m để giúp dân. Mai kia nếu có chuyện gì không hay, mong thầy chu toà n cho". Sau đó người nà y ra giữa sân lấy nghiên mà i mực, ngửa mặt lên trời khấn và lấy bút thấm mực vẩy ra khắp nơi. Vẩy gần hết mực, lại tung cả nghiên lẫn bút lên trời. Lập tức mây đen kéo đến, trời đổ mưa một trận rất lớn.
Đêm hôm ấy có tiếng sét và đến sáng thấy thuồng luồng nổi lên ở đầm. Chu Văn An được tin khóc thương luyến tiếc rồi sai học trò là m lễ an táng, nhân dân các là ng lân cận cũng đến giúp sức và sau nhớ công ơn bèn lập đửn thử. Nay vẫn còn dấu vết mộ thần. Theo truyửn thuyết, chỗ nghiên mực bị ném rơi xuống đã biến thà nh đầm nước lúc nà o cũng đen, nên thà nh tên là Đầm Mực. Quản bút rơi xuống là ng Tả Thanh Oai biến là ng nà y thà nh một là ng văn học quê hương của Ngô Thì Sĩ, Ngô Thì Nhậm... Trong đửn thử thần còn đôi câu đối khá tiêu biểu ghi lại sự tích nà y:
Bà n thử người thầy mẫu mực Chu Văn An trong Văn Miếu
Mặc nghiễn khởi tường vân, nhất bút lực hồi thiên tự thuận/ Chu đình lưu hóa vũ, thiên trù vọng thiếp địa phồn khô.
( Mây là nh từ nghiên mực bay lên, một ngọn bút ra công trời thuận theo lẽ phải.
Mưa tốt giữa sân son đổ xuống, nghìn cánh đồng đội nước, đất nẻ trổ mùa hoa).
(Chu đình có hai nghĩa: sân son và sân họ Chu, chỉ Chu Văn An).
Câu chuyện trên đây chỉ là một giai thoại vử Chu Văn An để nói rằng tà i đức của họ Chu có sức mạnh cảm hóa được cả quỷ thần. Tuy nhiên, qua đó cũng thấy được đức độ của Chu Văn An lúc đương thời là rất lớn.
Đến đời vua Trần Minh Tông, ông được mời và o là m tư nghiệp ở Quốc Tử Giám để dạy thái tử học. à”ng đã cùng với Mạc Đĩnh Chi, Phạm Sư Mạnh, Nguyễn Trung Ngạn tham gia và o công việc củng cố triửu đình lúc đó đang đi dần và o con đường khủng hoảng, suy thoái. Đến đời Dụ Tông, chính sự cà ng thối nát, bọn gian thần nổi lên khắp nơi. Chu Văn An nhiửu lần can ngăn Dụ Tông không được, bèn dâng sớ xin chém bảy kẻ nịnh thần, đửu là người quyửn thế được vua yêu. Đó là Thất trảm sớ nổi tiếng trong lịch sử. Nhà vua không nghe, ông bèn "treo mũ ở cửa Huyửn Vũ" rồi bử quan vử ở ẩn tại núi Phương Sơn thuộc là ng Kiệt Đắc, huyện Chí Linh (Hải Hưng) lấy hiệu là Tiửu ẩn (người đi ẩn hái củi). Sau ông mất tại đó.
Khi ông mất, vua Trần đã dà nh cho ông một vinh dự lớn bậc nhất đối với một trí thức là được thử ở Văn Miếu. Vua còn ban tặng tên thụy cho ông là Văn Trinh.
Ngà y nay, để tưởng nhớ tới đạo đức và sự nghiệp của ông, nhân dân Thủ đô đã lấy tên ông để đặt tên cho một đường phố và một trường trung học lớn của Hà Nội. Đó là phố Chu Văn An và Trường phổ thông Trung học Chu Văn An. Phố Chu Văn An, nguyên là đại lộ Van Vôlenhôven thời Pháp thuộc, đi từ đường Điện Biên Phủ đến phố Nguyễn Thái Học. Còn trường trung học Chu Văn An nằm trên đường Thụy Khuê ngay ven Hồ Tây, nơi lưu truyửn những giai thoại và truyửn thuyết cổ xưa.
Trường nà y nguyên trước là Trường cao đẳng tiểu học Bảo hộ (collège du protectorat) do thực dân Pháp lập từ năm 1907 để chống lại phong trà o Đông kinh nghĩa thục, nhưng nhân dân ta thường vẫn quen gọi là Trường Bưởi. Năm 1945, các nhà giáo và nhân dân Hà Nội đã nhất trí chọn tên nhà giáo dục mẫu mực Chu Văn An đặt tên cho trường.
.png "Vinh danh Top doanh nghiệp được yêu thích nhất năm 2025")
