Nguồn tư liệu phong phú, sinh động và chân thực vử cõi đất - con người Thăng Long - Hà Nội 1000 năm của ông đã trở thà nh "bách khoa thư" cho các thế hệ nối tiếp không ngừng nghiên cứu, học hửi. à”ng là người đầu tiên và duy nhất hiện nay được tôn vinh là Nhà Hà Nội học.
Sinh năm 1927 ở Mử¹ Hà o, Hưng Yên, ông Nguyễn Vinh Phúc theo gia đình vử Hà Nội học rồi dạy học ở Hà Nội. Nghử là m thầy giáo dạy văn, sử, địa đã thôi thúc ông nghiên cứu văn hóa, phong tục, tập quán và lịch sử của đất Kinh kử³. Trước năm 1960, ông dạy văn, sử, địa, Pháp văn ở trường tư thục Khai Thà nh, Thăng Long. Sau năm 1960, ông dạy học ở trường Hà Nội B, sau đổi tên là Trường Lý Thường Kiệt.
Thời ấy, sách giáo khoa còn sơ sà i. Là người thầy tận tâm, muốn dạy học trò đến nơi đến chốn, ông lao và o nghiên cứu nhằm bổ sung kiến thức cho các bà i giảng thêm phong phú, chính xác. Ngoà i giử lên lớp, ông tìm đến các đình, đửn, chùa, miếu... để đọc văn bia, chuông, khánh, và o thư viện tìm sách. Cà ng đọc, cà ng tìm hiểu, ông cà ng thấy Hà Nội có nhiửu cái hay, cái mới với bử dà y văn hóa đáng trân trọng mà chưa nhiửu người biết đến.
Say sưa, miệt mà i không ngừng nghỉ khám phá vẻ đẹp của mảnh đất, con người Kinh kử³ ngà n năm, ông Nguyễn Vinh Phúc đi và o nghiên cứu lúc nà o không biết. Suốt những năm 60-70 của thế kỷ trước, tuần nà o cũng có bà i viết của ông xuất hiện trên các báo Thủ đô Hà Nội, Lao động, Độc lập, Tổ quốc, Cứu quốc, Quân đội nhân dân... Đặc biệt, trong chuyên mục Thủ đô ta (báo Thủ đô Hà Nội - tiửn thân của tử Hà nộimới), bà i viết của ông vử di tích, danh lam, những anh hùng, liệt sĩ, danh nhân ngà n năm văn hiến luôn được người đọc chử đón. Từ những bà i báo đó, nhiửu thập kỷ sau, ông đã tập hợp lại, in thà nh hà ng chục cuốn sách phong phú, sinh động và hấp dẫn vử Hà Nội.
Một nhà sử học nhận định: à”ng (Nguyễn Vinh Phúc) là sự tiếp nối dòng mạch công trình của những cây bút chuyên khảo như Đà o Duy Anh, Trần Văn Giáp, Hoa Bằng, Nguyễn Văn Tố và lại chỉ khuôn các công trình của mình và o cho Hà Nội. Tác phẩm của ông mang đậm chất địa chí, là sự khảo cứu công phu, thông tin tỉ mỉ, sinh động, gắn liửn với hơi thở của cuộc sống, không biện giải dà i dòng hay lý thuyết khô khan. Mỗi khi gặp khó khăn trong tìm kiếm, giải đáp mâu thuẫn vử cội nguồn tiên tổ, quê hương, bia mộ, thần hoà ng... người ta lại gọi ông, bởi ông là người biết rõ nhất, hiểu rõ nhất vử Hà Nội xưa và nay. Có thể vì thế mà nhân dân gọi ông là Nhà Hà Nội học.
Tới nay, ông đã viết riêng 21 tác phẩm, chủ biên 5 tác phẩm, đồng chủ biên 6 tác phẩm (bằng tiếng Việt, tiếng Pháp) vử Hà Nội. Các tác phẩm: Hà Nội - Con đường, dòng sông, lịch sử; Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng ở Hà Nội, Hà Nội qua những năm tháng; Hanoi passé et présent, Hanoi past and present; Sites, histoire et légendes d™Hanoi; Hà Nội thà nh phố nghìn năm; Hà Nội và phụ cận; Hồ Hoà n Kiếm và đửn Ngọc Sơn; Mặt gương Tây Hồ; Phố và đường Hà Nội; Hà Nội - cõi đất, con người; Hà Nội phong tục - văn chương, 1000 năm Thăng Long - Hà Nội... đã thể hiện phương pháp nghiên cứu kết hợp đa ngà nh, luôn coi trọng tính khoa học, tính hệ thống trong trình bà y, nhận định và phân tích.
Nhiửu đử tà i nghiên cứu khoa học vử Hà Nội của ông được nghiệm thu, đánh giá cao. Nhà giáo Nguyễn Vinh Phúc bộc bạch: Cả cuộc đời, tôi yêu Hà Nội, yêu từ quá khứ, từ những gò đống, sông hồ, con người mử¹ lệ, yêu cái tà i hoa, sang trọng, thanh lịch lẫn cái lầm than, cơ cực của người cà y cuốc, lao động...
Hơn 50 năm tôi chỉ viết vử Hà Nội, vử núi, sông, gò, đồi, con người, xã hội, nghử nghiệp... tới những đổi thay. Đã ở tuổi 84, lại mang nhiửu bệnh nặng, ông vẫn là m việc không ngừng nghỉ, đảm trách nhiửu vị trí quan trọng của Hội Sử học, Hội Hữu nghị Việt - Pháp, Hội Liên hiệp Văn học - Nghệ thuật Hà Nội. à”ng là thà nh viên Hội đồng tư vấn vử xây dựng tượng đà i, di sản, đặt tên phố Hà Nội. 600 trang của cuốn Địa chí vùng Hồ Tây đã viết xong, còn hơn 200 trang nữa là cuốn sách hoà n thà nh, ông đang cố gắng từng ngà y cho kịp chà o mừng Đại lễ 1000 năm Thăng Long - Hà Nội. Giải thưởng cho các công trình của ông không nhiửu, lớn nhất là giải thưởng lớn Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội.
Nhưng ông là một trong những người đầu tiên được phong danh hiệu Nhà giáo ưu tú, là người thầy lớn của rất nhiửu lớp học sinh thà nh đạt. Độc giả trong và ngoà i nước, những ai quan tâm đến văn hiến, phong tục, cõi người Thăng Long - Hà Nội dà nh cho ông lòng tin yêu, ngườ¡ng mộ. à”ng xứng đáng có tên trong danh sách 10 Công dân Thủ đô ưu tú năm 2010.
.jpg "Vui Tết Thiếu nhi, rộn ràng đón hè 2025 cùng sách Kim Đồng")
