Ngọn nguồn của một bài thơ

Chủ quán nước là một bác đã cao tuổi, tóc đầu gần ngả bạc hết. Đã gần trưa, quán vắng, chỉ có mình tôi là khách. Nhưng rồi có một người nữa đi tới. Đó là một cụ ông râu tóc bạc phơ nhưng bước đi vẫn còn nhanh nhẹn. Cụ phe phẩy, chiếc quạt giấy trên tay, dáng điệu khoan thai, nét mặt phúc hậu. Chừng như người quen, bác chủ quán vồn vã:

- Cụ ạ ! Mời cụ ngồi uống nước! Cụ đã xơi cơm chưa?

- Đã - cụ già mỉm cười trả lời rồi nhẹ nhàng ngồi xuống. Tôi chợt giật mình khi nghe tiếng “đã” của cụ già. Có lẽ hơn 20 năm tôi mới lại được nghe tiếng “đã” ấy. Lần đầu, khi đến chơi nhà bạn ở phố Cầu Gỗ, tôi đã chào và hỏi như vậy với bố của người bạn. Cũng một câu “đã”, gọn lời, nhưng không hề khiếm nhã. Đó là cốt cách ăn nói rất riêng của lớp người Hà Nội mà tuổi tác có chút “xưa”.

Sau khi nhấp một ngụm trà nóng, cụ già hỏi bác chủ quán:

- Thế chiều nay các cụ vẫn chương trình ấy chứ?

- Dạ vâng. Vẫn là ba giờ ra dốc bến Đông. Riêng cụ giáo có ý sẽ dẫn thêm các cháu trong lớp học kèm cặp miễn phí của mình. Cụ ấy bảo rằng mấy khi có nhà sử học về nói chuyện ngay tại địa danh trên phố cổ nhà mình, vậy cần cho các cháu có dịp được hiểu thêm về lịch sử mảnh đất này.

Nghe tới đây tôi chợt đưa mắt nhìn suốt dọc con phố cổ đầy nắng chói chang. Phải rồi, Đường Hoè, con đường dẫn thẳng ra bến Đông Bộ Đầu. Tự nhiên những trang sách của nhà văn Hà Ân như mở ra trước mắt tôi. Đó là cuốn tiểu thuyết lịch sử Người Thăng Long mà tôi đã say mê nghiền ngẫm từ những năm 80 của thế kỷ trước.

Đêm hôm ấy tôi ngồi viết bài thơ Đường Hòe bằng một mạch cảm xúc cứ tự nhiên dâng trào, tưởng chừng không phải suy tư gì cả.

Đường Hòe ra thẳng bến Đông

Có phải ngày trước chỉ trồng hòe thôi

Bao năm vật đổi, sao dời

Vẫn kêu tên cũ để ai đi về.

Đường xưa, bến cũ nay đã đổi thay nhiều. Đường đã thành phố cổ nhưng không còn một cây hòe nào. Khúc sông xưa cũng đổi dòng, bến cũ chỉ còn trong dĩ vãng. Nhưng vẫn còn cái gì cứ vương mãi trong lòng tôi.

Dẫu nay gạch kín vỉa hè

Dẫu nay không một tán che xanh rờn

Bến xưa vắng những cánh buồm

Mà đường xưa tưởng còn thơm hương hòe

Và cùng với đó, một thời kỳ hào hùng của lịch sử chợt ùa về. Mắt tôi như đang nhìn thấy, tai tôi như đang nghe thấy những hình ảnh và âm vang trên bến Đông Bộ Đầu từ cách đây gần tám trăm năm.

Còn đâu đây dấu ngựa xe

Trống đồng dồn nhịp, quân về chật sông

Lọng xanh che ngựa Đức Ông

Lọng vàng rủ bóng kiệu rồng hai vua

Lời hô “giết giặc” vang xa

Ầm ầm rẽ nước thuyền ra chiến trường

Tôi kết bài thơ bằng mấy dòng hoài niệm, đan xen chút ước muốn của lòng mình:

Tháng năm lưu lại phố phường

Mái mờ, ngói mốc, thoảng sương Tây Hồ

Đôi lần thoáng nghĩ vẩn vơ

“Bóng hòe xưa… đến bao giờ lại xanh?”

Thật vui khi bài thơ Đường Hòe được đăng trên báo Văn Nghệ nhân dịp kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội. Từ đó tôi cảm nhận được rõ nét những ấn tượng về mảnh đất địa linh, nơi mà mỗi con đường, mỗi góc phố đi qua đều ẩn chứa một địa tầng văn hóa có bề dày lịch sử. Có thể nói rằng Thăng Long - Hà Nội luôn là nơi bắt đầu và hoàn tất những sự kiện trọng đại của dân tộc cùng đất nước. Phải chăng những người cầm bút như chúng ta (có nhiều người đã làm nhưng chưa đủ) hãy còn nhiều mối duyên nợ khi làm cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, khi thể hiện những cốt cách rất riêng của chốn kinh kỳ này.

Mười mấy năm đã trôi qua, Hà Nội có biết bao nhiêu thay đổi. Con phố cổ Hòe Nhai có vẻ như không thay đổi gì ngoài sự nhộn nhịp và đông đúc hơn. Tôi vẫn thường lui tới đây, thong thả đi bộ dọc theo vỉa hè giãi nắng đến chân dốc Đông Bộ Đầu, trong lòng tưởng tượng được ngắm nhìn một bức phù điêu hoành tráng mà người ta sẽ dựng tại đây (vì địa danh này xứng đáng được như vậy), mô tả lại trận chiến lịch sử năm ấy.

Và tôi cũng luôn thầm mơ được đi dưới tán lá xanh mát, thoang thoảng mùi hương thơm dịu của hàng cây Hòe đã từng có trên con đường xưa./.

Trương Quang Vân