Giọng nói người Hà Nội

"Chẳng thơm cũng thể hoa nhài

Dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An".

Khi nghe tới hai câu ca dao cổ trên, sự liên tưởng của mọi người, dù ở đâu, cũng hướng về Hà Nội.

Vẻ đẹp của Hà Nội đã trở thành một "thương hiệu" quý, một niềm tự hào thầm kín và kiêu hãnh của người dân Thủ đô. Vẻ đẹp ấy không chỉ nằm trong dáng vẻ bên ngoài cổ kính sang trọng của những di tích lịch sử có bề dày hàng nghìn năm văn hiến hay trong ẩm thực thơm ngon và tinh tế, mà còn nằm trong chiều sâu tâm hồn người Hà Nội, cốt cách người Hà Nội và một đặc trưng khó lẫn vùng miền, đó là giọng nói người Hà Nội.

Giọng nói người Hà Nội nghe như tiếng gió thoảng nhưng lại tròn vành rõ chữ, dịu dàng, mềm mại, thân thiện, chân thật chứ không pha điệu đà, giả tạo. Lời nói lễ phép, có chủ ngữ vị ngữ rõ ràng, thể hiện phong thái lịch sự, đúng mực kèm với hành vi lễ độ, kính trên nhường dưới.

Có thể thấy, người Hà Nội "gốc" chẳng bao giờ tranh hơn thua bất cứ điều gì, nhất là trong lời ăn tiếng nói. Nếu có thua thiệt, họ cũng lẳng lặng nhận về rồi sau một thời gian, người đối diện sẽ nhận ra đức tính quý ấy mà thêm phần nể trọng.

"Lời nói chẳng mất tiền mua

Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau".

Giữa xã hội phát triển nóng thì mọi lời nói dường như bị xem nhẹ hơn những động thái khác. Sự thực dụng cũng gắn con người với những mưu cầu lợi ích vật chất. Vì thế, giá trị của vật chất được coi trọng hơn sự mực thước của lời nói.

Trên đường phố, chúng ta không hiếm nghe thấy những lời giao tiếp ồn ã, to tiếng... Chỉ đến khi, con người có đủ sự từng trải, trái tim đầy rẫy sự tổn thương mới thấy sự tinh tế trong lời nói giống như một dòng nước mát lành chảy giữa dòng đời khô hạn, khiến cho người nghe dễ xúc động, rung cảm.

Người Hà Nội "gốc" đã "lọt thỏm" giữa cộng đồng dân cư từ nhiều miền Tổ quốc tập trung về học tập, lao động và cùng chung sức xây dựng Thủ đô. Chính vì vậy mà giọng nói đã pha tạp nhiều âm sắc. Sự dịu dàng, thanh lịch, nền nã của người Hà Nội nay bỗng trở thành hiếm hoi giữa chính Thủ đô ngàn năm văn hiến, thật luyến nhớ và đáng tiếc biết bao.

Giữa những năm sôi động của cuộc kháng chiến, giữa bom gào đạn rít, ta vẫn nhận ra Hà Nội với vẻ đẹp thanh cao, thơ mộng, một cô gái ngồi bên khung cửa sổ đánh đàn, tiếng đàn ngân nga len vào những tâm hồn khát khao sự sống, hòa bình. Chàng trai đạp xe đèo người yêu đi giữa hàng cây rợp bóng mát, đường phố thanh bình yên ả, tưởng như chưa từng xảy ra nỗi đau thương, mất mát. Hình ảnh ấy nay đã lùi xa nhường cho một Hà Nội nhộn nhịp xô bồ, chật cứng xe cộ ồn ào và những con người lúc nào cũng vội vã, xô bồ. Sự thanh cao, trầm tĩnh bỗng trở nên hiếm hoi và thường chỉ có ở đức tính của người Hà Nội "gốc".

Thế nào được gọi là "Người Hà Nội", có lẽ không nên "bó cứng" theo quan niệm xưa cũ nữa (tổ tiên, cha ông gốc gác người Hà Nội), mà nên chăng, thay một quan niệm mới, người Hà Nội là người đã được sinh ra và lớn lên tại Hà Nội; gắn bó với Hà Nội suốt thời thơ ấu. Như vậy, trách nhiệm của công dân Thủ đô sẽ được phát huy tối đa.

Hà Nội đang sống giữa những ngày phát huy các giá trị văn hóa được đẩy mạnh hơn bao giờ hết, vì thế, nên chăng thành phố cũng có một giáo trình "Văn hóa người Hà Nội" đưa vào học đường. Để các em được học về nguồn gốc ra đời thành Thăng Long và các giá trị lịch sử cốt lõi; về cốt cách con người, về ẩm thực của Hà Nội; để từ đó góp phần gìn giữ những giá trị tinh thần quý báu của Hà Nội, làm nên một Thủ đô xứng đáng hơn nữa với tầm vóc lịch sử và vị thế quốc gia.

Nhưng trước hết, xin hãy bắt đầu từ giọng nói Người Hà Nội! Khi người Hà Nội giao tiếp văn minh thì buộc người vùng khác đến sinh sống cũng phải chú ý đến lời ăn tiếng nói của mình. Nét đẹp văn hóa sẽ được lan tỏa, mà nhờ đó, Thủ đô càng thêm thanh lịch, nhân ái, xứng đáng là hình mẫu của cả nước./.

Nguyễn Thị Minh Nguyệt