Nét đẹp văn hoá công sở Hà Nội những năm thuộc thập niên 70-80 ở thế kỷ trước

Tình đồng nghiệp

Cùng một cơ quan, nhất là lại cùng một phòng thì ngày nào mà chẳng gặp nhau. Vậy mà, ở Viện Thông tin Khoa học Xã hội, thuộc UB-KHXH-VN ngày ấy: cứ sáng sáng đến cơ quan làm việc, từng phòng - người đến trước, người đến sau đều chào hỏi, bắt tay nhau. Chiều chiều, hết giờ làm việc lại chào nhau trước khi ra về, hẹn ngày mai gặp lại. Cử chỉ này diễn ra tự nhiên, giống như một thói quen. Trong cơ quan, bói không ra một câu nói tục. Hết năm này sang năm khác chưa bao giờ có một cuộc liên hoan toàn cơ quan. Từng phòng muốn “ăn tươi” thì góp tiền. Tết đến, được một gói quà, ai nấy đều cảm thấy quý hóa. Hàng nhu yếu phẩm đều phải phân phối. Đợt nào không đủ, mọi người sẵn sàng nhường nhịn nhau như trong một gia đình.

Về vật chất tuy có khó khăn, thiếu thốn, nhưng tinh thần – ai nấy đều cảm thấy tự hào vì con người của mình nó trong sạch. Tất cả là vì tập thể, vì công việc, sống với nhau rất đỗi tình người. Mối quan hệ cấp trên, cấp dưới, lãnh đạo với nhân viên rất thân mật, nhưng trách nhiệm cũng rất rõ ràng. Ai làm sai phê bình, kiểm điểm luôn. Chưa có khái niệm “sếp” như bây giờ.

Chiêu hiền, đãi sĩ

Tôi được Viện trưởng Võ Hồng Cương nhiều lần cử đi mời những nhà trí thức có tên tuổi về nói chuyện chuyên đề cho cả Viện nghe . Trong đó, tôi ấn tượng nhất là lần mời nhà thơ Xuân Diệu. Ông công tác ở Bộ Văn hóa, nhưng có tiêu chuẩn làm việc tại nhà.

Về tài năng của nhà thơ, có nhà nghiên cứu lý luận, phê bình văn nghệ đã ví ông như Bộ Bách khoa về thơ mới của Việt Nam. Nhưng, ông cũng có cá tính mà không phải ai cũng “chiều” được. Về phương tiện đón, đưa ông nói rõ: “Tôi không đi xích lô, không đi xe máy”. Người nghe phải tự hiểu: “Mà là đi ô-tô”. Ngày ấy, ô-tô hiếm lắm, đâu như bây giờ…

Cũng cách diễn đạt gián tiếp của người nói, và phải “tự hiểu lấy” của người nghe, thì trong lúc nói chuyện, ông không quen uống trà, không uống nước sôi để nguội, không uống nước ngọt (si-rô) “mà là uống bia”. Nói chuyện xong, mời ở lại xơi cơm, ông đồng ý, nhưng có “mở ngoặc”: Ông không quen ăn chung với người khác (giống như bên châu Âu, bữa ăn mỗi người một khẩu phần).

Khi báo cáo lại những điều này với Viện trưởng, tôi cứ tưởng Viện trưởng cũng sẽ có những nhận xét về ông nhà thơ có tính “làm cao” này – giống tôi. Không ngờ thủ trưởng của tôi lại đứng về phía khách mời:

“Người ta yêu cầu như thế là đúng! Ai lại đem xe máy đi đón một người như ông Xuân Diệu. Ông ấy xứng đáng được đón tiếp như vậy. Điều quan trọng là mời được ông ấy về, còn mọi yêu cầu, hành chính cứ lập dự trù, tôi sẽ ký duyệt hết”.

Quả nhiên, Viện trưởng của tôi đúng là người có cả tâm lẫn tầm! Mấy trăm con người ngồi nghe buổi nói chuyện về thơ, như nuốt từng lời. Thông thường, theo phép lịch sự những chỗ diễn giả nói hay thì cử tọa phải hoan hô nhiệt liệt, đằng này – diễn giả nói hay quá, cử tọa cứ “lịm” đi, mải nghe quên cả hoan hô, khiến nhà thơ nói như hờn, như dỗi:

“Tôi nói vất vả như thế, mà mọi người không có lấy một cái vỗ tay động viên”.

Đã gần nửa thế kỷ trôi qua, tôi vẫn luôn lưu giữ trong mình những kỷ niệm đẹp về văn hóa công sở của Hà Nội, trong những năm tháng đất nước còn nghèo, nhưng lại giàu về nhân cách, về tình người. Ngày nay, cả Chính Phủ lẫn người dân đều đã có “bát ăn, bát để”, nhưng như báo Hoàng Bích Hà viết: “Thời hiện đại, trong cơ chế thị trường: đạo đức, nhân cách ít được coi trọng. Ngược lại, âm mưu và thủ đoạn là đường tắt để những kẻ tiểu nhân đi đến thành công”.

Ngẫm nghĩ, tôi thấy ý kiến trên ít nhiều có phần đúng. Đảng, Nhà nước ta đã sớm “chỉ mặt đặt tên” những kẻ tiểu nhân có chức, có quyền là giặc nội xâm và quyết liệt chống căn bệnh suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, Đảng viên – như chống đại dịch Covid - 19 vậy!

Với tinh thần cũng như hiệu quả chống tham nhũng tiêu cực như hiện nay. Đi đôi với công tác xây dựng và chỉnh đốn Đảng của Đảng ta do Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đứng đầu, tôi tin tưởng: Những nét đẹp văn hoá truyền thống của dân tộc ta nói chung, người Hà Nội nói riêng, cho dù có lúc, có nơi đã bị mai một, thì cũng sẽ sớm được phục hưng trở lại.

Chưa nói gì xa xôi! Chỉ riêng chuyện Cuộc thi viết “Hà Nội & Tôi” trên tạp chí Điện tử Người Hà Nội, cũng đã góp phần làm lan toả cái đẹp của những con người trên mảnh đất nghìn năm văn hiến: Thăng Long – Hà Nội. Những nét đẹp ấy, không chỉ có toả sáng, mà còn thức tỉnh lương tâm những kẻ chỉ coi trọng tiền tài, danh vọng, mà quên đi danh dự và phẩm giá của bản thân. Và một khi lương tâm được thức tỉnh, thì đâu chỉ có không dám tham nhũng, không thể tham nhũng mà còn là không muốn tham nhũng nữa./.

(Ghi theo lời kể của ông Đỗ Văn Hạnh)

Tác phẩm tham dự cuộc thi viết "Hà Nội và tôi" của tác giả Nguyễn Văn Cự. Thông tin về cuộc thi xem tại đây.

Nguyễn Văn Cự