Đưa làng nghề Hà Nội thành trụ cột phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô

Tại Thủ đô Hà Nội, ngành nghề nông thôn, làng nghề truyền thống có lịch sử hình thành lâu đời, giữ vai trò quan trọng, đóng góp vào phát triển kinh tế - xã hội và bảo tồn giá trị văn hóa khu vực nông thôn nước ta. Hà Nội hiện có 1.350 làng nghề, làng có nghề, hội tụ 6/7 nhóm ngành nghề của cả nước. Đến nay, UBND Thành phố đã công nhận 337 làng nghề, nghề truyền thống và làng nghề truyền thống, trong đó có 100 làng nghề, làng có nghề có sản phẩm được chứng nhận OCOP. Thành phố có làng nghề gốm sứ Bát Tràng và làng nghề dệt lụa Vạn Phúc là 2 làng đầu tiên của Việt Nam được Hội đồng Thủ công Thế giới công nhận trở thành thành viên của mạng lưới các Thành phố thủ công sáng tạo trên toàn Thế giới.

Tính đến hết năm 2024, Hà Nội có 351 Nghệ nhân, bao gồm 16 Nghệ nhân Nhân dân; 51 Nghệ nhân Ưu tú; 284 Nghệ nhân Hà Nội. Toàn Thành phố có 47 hội làng nghề, 3 hiệp hội và 7 câu lạc bộ làng nghề. Sản phẩm của các làng nghề đa dạng, nhiều chủng loại, mẫu mã đẹp, chất lượng tốt, một số có thế mạnh cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế. Các làng nghề đã và đang góp phần tích cực vào chuyển dịch cơ cấu, phát triển kinh tế nông thôn, tạo tiền đề thực hiện thành công Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) và Chương trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn. Mỗi làng nghề đều mang bản sắc riêng, tạo ra những sản phẩm độc đáo, tinh xảo, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, mang lại hiệu quả kinh tế ngày càng cao cho lao động nông thôn.

Sản phẩm thủ công mỹ nghệ làng nghề Hà Nội hiện đã được xuất khẩu sang 89 nước và vùng lãnh thổ, như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc... Doanh thu của các làng nghề hàng năm đạt trên 24.000 tỷ đồng.

Đặc biệt, những năm gần đây Thành phố Hà Nội đã ban hành một số cơ chế chính sách nhằm thúc đẩy bảo tồn và phát triển làng nghề, nhất là Quyết định số 282/QĐ-UBND ngày 15/1/2025 của UBND Thành phố phê duyệt “Đề án tổng thể phát triển làng nghề trên địa bàn Thành phố Hà Nội giai đoạn 2025 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050”. Các chính sách về bảo tồn và phát triển làng nghề của Trung ương và Thành phố Hà Nội đã phát huy hiệu quả, góp phần tích cực vào sự phát triển của làng nghề, ngành nghề nông thôn.

Tuy nhiên, qua thời gian triển khai một số chính sách đã bộc lộ bất cập, không còn phù hợp với những tình hình mới. Những hạn chế cũng là nguyên nhân khiến cho công tác bảo tồn và phát triển làng nghề trên địa bàn Thủ đô còn gặp khó khăn, một số nội dung trong Nghị định số 52/2018/NĐ-CP ngày 12/4/2018 của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn thực hiện chưa hiệu quả, như: tình trạng phát triển không theo quy hoạch; ô nhiễm môi trường tại một số làng nghề có xu hướng ngày càng nghiêm trọng; thiếu nguồn nguyên liệu để sản xuất.

Ngoài ra, nhiều làng nghề truyền thống có nguy cơ mai một; công nghệ sản xuất tại các làng nghề lạc hậu, thủ công; việc ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số còn hạn chế; chế độ đãi ngộ đối với nghệ nhân chưa được quan tâm đúng mức, hiện tượng già hóa dân số và chất lượng nhân lực chưa bảo đảm,...Đồng thời sản phẩm của làng nghề, làng nghề truyền thống của Thành phố chưa khai thác hết tiềm năng và thế mạnh vốn có của làng nghề.

Tạo nền tảng để làng nghề thành trụ cột phát triển công nghiệp văn hóa Hà Nội

Luật Thủ đô 2024 có 2 nội dung liên quan đến lĩnh vực làng nghề, ngành nghề nông thôn (điểm c, khoản 2 Điều 28; điểm g, khoản 2 Điều 32); Quyết định số 282/QĐ-UBND của UBND Thành phố đã chỉ rõ 6 nhiệm vụ trọng tâm và 11 giải pháp, cần có chính chính sách cụ thể để triển khai thực hiện.

Trên cơ sở đó, HĐND Thành phố ban hành Nghị quyết quy định một số chính sách hỗ trợ, bảo tồn, phát triển làng nghề và ngành nghề nông thôn trên địa bàn Thành phố để triển khai Luật Thủ đô 2024, Đề án tổng thể phát triển làng nghề trên địa bàn Thành phố Hà Nội giai đoạn 2025 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và tiếp tục triển khai có hiệu quả Nghị định số 52/2018/NĐ-CP của Chính phủ, Quyết định số 801/QĐ-TTg ngày 7/7/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030 là rất cần thiết, phù hợp với thực tiễn của Thành phố.

Nghị quyết của HĐND Thành phố khóa XVI quy định một số chính sách hỗ trợ bảo tồn, phát triển làng nghề và ngành nghề nông thôn trên địa bàn Hà Nội áp dụng đối với các doanh nghiệp, hợp tác xã, tổ hợp tác, hộ gia đình đang hoạt động, sản xuất, kinh doanh, dịch vụ ngành nghề nông thôn theo quy định của pháp luật trên địa bàn, tổ chức, cá nhân liên quan đến công tác quản lý ngành nghề nông thôn trên địa bàn Thành phố Hà Nội.

Đáng chú ý, Nghị quyết quy định chính sách đãi ngộ đối với nghệ nhân trong lĩnh vực thủ công mỹ nghệ được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân, Nghệ nhân Ưu tú và nghệ nhân được UBND Thành phố Hà Nội phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Hà Nội. Mức hỗ trợ một lần đối với Nghệ nhân khi được cấp thẩm quyền phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân” là 40.000.000 đồng, “Nghệ nhân Ưu tú” là 30.000.000 đồng, “Nghệ nhân Hà Nội” là 20.000.000 đồng.

Đối với Nghệ nhân truyền dạy nghề và người tham gia thực hành, học nghề theo chương trình, kế hoạch của cấp thẩm quyền tổ chức: Nghệ Nhân nhân dân truyền dạy được hỗ trợ 500.000 đồng/người/buổi, Nghệ nhân Ưu tú, Nghệ nhân Hà Nội truyền dạy là 300.000 đồng/người/buổi. Đồng thời, cơ sở ngành nghề nông thôn (doanh nghiệp, hợp tác xã, tổ hợp tác, hộ gia đình) hoạt động theo quy định của pháp luật trên địa bàn Thành phố, có dự án sản xuất ngành nghề nông thôn hiệu quả, được UBND cấp xã đề xuất theo tiêu chí do UBND Thành phố ban hành… được hỗ trợ mua máy móc, thiết bị, dây chuyền sản xuất mới (hỗ trợ 50% kinh phí nhưng không quá 500 triệu đồng/dự án).

Thành phố cũng hỗ trợ di dời các cơ sở sản xuất trong khu dân cư, cơ sở sản xuất thuộc ngành nghề không khuyến khích phát triển tại làng nghề ở nông thôn, bao gồm: hỗ trợ chi phí tháo dỡ, vận chuyển máy móc, thiết bị, nhà xưởng nơi di dời đi: 50.000 đồng/m² nhà xưởng, tối đa 500 triệu đồng/cơ sở; được miễn tiền thuê đất, thuê mặt nước 10 năm và giảm 50% tiền thuê đất, thuê mặt nước cho thời gian còn lại; được áp dụng mức thuế suất 5% thuế thu nhập doanh nghiệp, trong đó, được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong thời gian 4 năm và giảm 50% số thuế thu nhập phải nộp trong 9 năm tiếp theo.

Các cơ sở không đáp ứng quy định tại khoản 1 Điều 43 Luật Thủ đô 2024 được hỗ trợ 50% tiền thuê đất tại nơi di dời đến trong thời gian 5 năm và 25% cho thời gian còn lại. Ngân sách Thành phố hỗ trợ 70% tiền lãi vay ngân hàng hoặc lãi vay từ Quỹ đầu tư phát triển Thành phố đối với toàn bộ giá trị hợp đồng vay được thực hiện trong thời gian vay vốn (tối đa không quá 10 năm) theo dự án đối với các cơ sở ngành nghề nông thôn phải di dời để xây dựng, lắp đặt nhà xưởng, máy móc tại nơi di dời đến, theo từng dự án của cơ sở ngành nghề nông thôn nằm trong danh sách hỗ trợ lãi suất đã được UBND Thành phố Hà Nội phê duyệt…

Có thể khẳng định, với những chính sách mới kể trên, Hà Nội đã, đang hướng tới mục tiêu và hiện thực hóa làng nghề trở thành trụ cột trong phát triển công nghiệp văn hóa trong kỷ nguyên mới, và làng nghề Thủ đô vẫn mãi mãi một trong những “trụ cột” tạo nên bản sắc văn hóa Thăng Long - Hà Nội./.

Phạm Hoa