Mở rộng cánh cửa bước vào thế giới thi ca uyên bác của Nguyễn Du
Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật vừa giới thiệu đến công chúng bộ 5 ấn bản “Truyện Kiều” quý giá, gồm: “Kim, Vân, Kiều truyện”; “Truyện Thúy Kiều” (Đoạn trường tân thanh); “Kim Vân Kiều chú thích”; “Kiều truyện dẫn giải” và “Truyện Kiều” (Đoạn trường tân thanh). 5 ấn bản được tuyển chọn, xuất bản lần này không chỉ là kết tinh lao động khoa học của những học giả uyên thâm mà còn là hành trình bảo tồn và lan tỏa giá trị của một kiệt tác thi ca.
Trong kho tàng văn học Việt Nam, “Truyện Kiều” của đại thi hào Nguyễn Du không chỉ là kiệt tác văn chương mà còn là một kho tàng lịch sử ngôn ngữ, phản ánh quá trình phát triển của tiếng Việt qua các thời kỳ. Tác phẩm không ngừng được nghiên cứu, chú giải, hiệu khảo qua nhiều thế hệ, tạo nên một truyền thống học thuật đặc biệt. Bộ 5 ấn phẩm do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật giới thiệu đã tái hiện sinh động hành trình đó, đồng thời giúp người đọc hôm nay mở rộng cánh cửa bước vào thế giới thi ca uyên bác của Nguyễn Du.
“Kim, Vân, Kiều truyện” - bản phiên âm và chú giải của Trương Vĩnh Ký, xuất bản lần đầu năm 1875 tại Sài Gòn được xem là cuốn “Truyện Kiều” bằng chữ quốc ngữ đầu tiên ở Việt Nam. Tác phẩm ra đời trong giai đoạn chữ quốc ngữ còn non trẻ, mang ý nghĩa lịch sử đặc biệt trong tiến trình phổ biến ngôn ngữ dân tộc. Với lời nói đầu bằng tiếng Pháp, Trương Vĩnh Ký thể hiện khát vọng giới thiệu kiệt tác dân tộc ra thế giới, đồng thời khẳng định giá trị đạo đức và triết lý nhân sinh mà Nguyễn Du gửi gắm. Ông đã phiên âm, chú giải tỉ mỉ, giải thích điển tích, điển cố, làm rõ những tầng nghĩa văn hóa, lịch sử trong từng câu chữ. Ấn phẩm giúp độc giả hôm nay tiếp cận với văn bản quốc ngữ sơ khai, cảm nhận được lao động trí tuệ của người đi trước trong việc gánh vác sứ mệnh văn hóa, ngôn ngữ.
“Kim Vân Kiều chú thích” do Bùi Khánh Diễn biên soạn, được con trai ông là Bùi Thiện Căn xuất bản năm 1924 tại Hà Nội là công trình chú giải có giá trị giáo dục và phổ thông hóa sâu sắc. Bùi Khánh Diễn chú thích cặn kẽ các điển tích, giải nghĩa truyện bằng văn xuôi, giúp người đọc dễ hiểu và dễ cảm hơn. Tác phẩm thể hiện tâm huyết của một học giả muốn làm cầu nối giữa di sản văn học cổ và độc giả đương thời. Tổng đốc Nam Định Phạm Văn Thụ từng viết trong lời tựa: “Xem núi có lên tận tuyệt đỉnh mới biết núi là cao, xem bể có ra tới đại dương mới biết bể là rộng… bộ sách này cũng ví như cái thang chèo núi, cái buồm vượt bể”. Lời nhận xét ấy cho thấy công trình của Bùi Khánh Diễn đã góp phần mở lối cho bao thế hệ học trò bước vào thế giới văn chương Nguyễn Du.
“Truyện Thúy Kiều” (Đoạn trường tân thanh) của Bùi Kỷ và Trần Trọng Kim xuất bản năm 1925, là bản hiệu khảo được đánh giá chuẩn mực và phổ biến nhất thế kỷ XX. Hai học giả đã đối chiếu nhiều dị bản, chỉnh lý câu chữ, hiệu đính cẩn trọng từng chi tiết. Tác phẩm là kết quả của tinh thần khoa học và tình yêu văn hóa dân tộc, góp phần định hình văn bản “Truyện Kiều” chuẩn xác, dễ tiếp cận và bền vững qua thời gian. Không chỉ bảo đảm tính chính xác của ngôn từ, công trình còn thể hiện phương pháp luận hiện đại, trở thành tài liệu nền tảng cho mọi nghiên cứu chuyên sâu về “Truyện Kiều” sau này.
“Kiều truyện dẫn giải” của Hồ Đắc Hàm, xuất bản năm 1929 tại Huế được xem là bản phân tích hệ thống và dễ tiếp cận nhất với độc giả phổ thông. Tác giả chia “Truyện Kiều” thành 238 đoạn, mỗi đoạn đều có tóm tắt đại ý, phần chú thích chữ Hán và mục “Đối tra” để so sánh với các bản cùng thời. Hồ Đắc Hàm không chỉ giải nghĩa từ ngữ mà còn lý giải sâu sắc những đối lập tư tưởng “tài - mệnh”, “thiện - ác”, “tâm - tài” mà Nguyễn Du gửi gắm.
Ấn phẩm “Truyện Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Nông Sơn Nguyễn Can Mộng hiệu đính, chú thích, xuất bản lần đầu năm 1936 là công trình thể hiện sự cẩn trọng tuyệt đối trong việc đối chiếu, hiệu đính văn bản. Nguyễn Can Mộng tập trung loại bỏ các dị bản, sai sót, chú giải tỉ mỉ từng câu, từng chữ, nhằm khôi phục tinh thần nguyên bản và làm sáng rõ hơn giá trị văn học, triết lý nhân sinh trong tác phẩm. Công trình này có ý nghĩa quan trọng trong việc chuẩn hóa văn bản học và bảo tồn giá trị ngôn ngữ của “Truyện Kiều”.
Điểm đặc biệt trong lần xuất bản này là thiết kế tinh tế: khi đặt cạnh nhau, phần gáy năm cuốn sách ghép lại thành bức chân dung nàng Kiều. Đây không chỉ là chi tiết thẩm mỹ mà còn thể hiện sự tôn vinh vẻ đẹp biểu tượng của tác phẩm.
Việc xuất bản 5 ấn bản “Truyện Kiều” với sự tôn trọng, giữ nguyên bản gốc (bao gồm cả chính tả, ngữ pháp và từ ngữ cổ) của Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật không chỉ giúp độc giả chiêm ngưỡng vẻ đẹp của một kiệt tác văn chương mà còn cho người đọc và giới nghiên cứu thấy rõ dấu ấn thời gian và sự phát triển của tiếng Việt qua từng giai đoạn. Mỗi ấn bản là một chứng tích văn hóa, một nấc thang của tiến trình ngôn ngữ, và trên hết, là minh chứng cho sức sống bất diệt của kiệt tác “Truyện Kiều” trong tâm thức người Việt. Và khi đọc lại từng ấn bản, độc giả thêm yêu tiếng mẹ đẻ, thêm trân trọng văn hóa dân tộc và thêm ý thức gìn giữ di sản tinh thần vô giá của cha ông./.