“Dần sáng” - đường bay viên cuội trắng

Đọc “Dần sáng” (NXB Hội Nhà văn, 2025) của Nguyễn Thị Kim Nhung), ở bài đầu tiên “Làng đồi” ta gặp:

“...mơ thấy mùa quả vắng
sào tre khua chân mây
rơi tiếng cười bầy trẻ
núi đồi kề nhau vẫn lẻ
đỉnh cao nào có thể chạm nhau
mây trắng phơi một nỗi
những thôi đường nắng dội
mình ngả vào bóng nhau
cây ngả vào bóng nắng
bóng làng ngả về đâu
em gái đi hái rau
dại găm hồn chớm nở
tức ngực đồi xa...”

Bức tranh vừa tả thực vừa siêu thực của Nguyễn Thị Kim Nhung thêm một lần làm khó cho bất kỳ ai muốn khái quát, muốn định nghĩa thế nào là thơ.

Là thơ, có phải vài âm tiết thành một câu chuyện, vài âm tiết thành một thân phận, vài âm tiết thành một âm bản trắng đen? Và, không dưng trong tôi chợt hiện ra đường bay của viên cuội trắng. Tôi không chắc tôi là người sành thơ nhưng che tên tác giả tôi dám chắc vẫn nhận ra thơ của người mình tâm đắc. Kim Nhung đã tạo cho mình một “lối thơ” riêng mà tôi dễ dàng nhận diện.
Ký ức của Nhung luôn sừng sững:

“Căn nhà phên liếp
mỗi mùa nghiêng một hướng”.

Trong ngôi nhà ấy, tuổi thơ cứ chậm rãi nhuốm đêm, lật trở đêm mà “dần sáng”. Trước ngôi nhà đó có một cái ao vuông vuông méo méo, thả trắm, thả trôi... thả kỳ vọng gần xa. Những sáng, những chiều đẹp trời, mặt ao là mặt gương thật thà nhất. Bóng mây không lem luốc, không cấu véo mặt hồ. Hoa dại trắng dọc bờ ao không lẫn màu muối bạc trên lưng áo cha thường mặc...

Tôi tin Kim Nhung đã có rất nhiều ngày đẹp, nhiều đêm trong để thu vén vào tâm can mình những hồi môn quê nhà rồi lặng mang lên phố. Những lặng lẽ bóng hồ mây núi, những xao lộng ríu rít cỏ hoa, những mặn chát thân quen từ vai áo cha mình đã cùng Nhung dặt dìu phố. Người thơ, người văn chương nghệ thuật, nghiệp chữ luôn chọn chữ, nhặt chữ để làm dày “phụ lục” sống. Ở cái hành lang ấy, đóa kiêu sa từ cỏ dại quê nhà mà ra.

Mỗi bài thơ luôn có “sinh mệnh” riêng, dẫu là sinh mệnh của một viên cuội trắng thì người sinh ra nó cũng phải nặng lòng trăn trở, cũng phải gọt giũa kỹ càng.

“Những đứa trẻ sinh ra
giấu buồn trong tiếng khóc
chúng thay ta dẫn cô độc đi xa.”

Xa đến đâu, xa thế để làm gì, xa thế có nhớ đường về không? Nếu hỏi vậy, Kim Nhung sẽ nhỏ nhẹ mà rằng:

“con đường đi rất xa
chỉ để gặp được mình”

Có gì đó rất gần giữa quặn thắt văn chương và tu hành khổ hạnh. Phật giữ giới cả đời chỉ vì muốn tìm câu đáp: ta là ai?

Nếu trong“Thức cùng tưởng tượng”, Nhung là một nhà thơ “già trước tuổi”, kỹ tính với ngôn từ, nói điều lớn lao bằng mất ngủ trẻ trung, thì ở“Dần sáng” Kim Nhung đã lộ mình nhiều hơn. Những nỗi buồn không còn loang bằng màu nước nữa mà in dấu bằng cái trầm nâu của đời thực. Trong nghệ thuật, thi ca, giá trị tác phẩm không phụ thuộc tuổi tác, dù kinh nghiệm sống vẫn là một “thư viện” quý cho hành trình kiếm tìm.

Đọc thơ Nhung là đọc những “vụt hiện” đáng yêu, đáng buồn, đáng rung lắc từ va đụng đời người - từ vỉa phố, vỉa người, vỉa đêm mất ngủ, từ những hẫng hụt cần được lấp. Khi viết về người cha đã khuất, Nhung bộc bạch (có phần nghịch lý):

“con đã viết về cha
với những điều xa lạ
như kẻ không uống rượu
viết về cơn say.”

Cũng may, sự thiếu hụt, sự mất mát từ cơn đột quỵ của người cha gặm nhấm 7 ngày, 49 ngày đến trăm ngày...

“bao nhiêu năm lại thắp đỏ đèn dầu
ngọn lửa thức thâu đêm suốt sáng
qua trăm ngày có thấy cha không...”

Qua trăm ngày có thấy cha không, ấy là Nhung hỏi ngọn đèn, nhờ ngọn đèn tìm cha cho mình, cho mẹ, cho anh, cho bao người ở lại. Câu thơ nhói lòng, giống như một cái cúi đầu chấp nhận sự chia cắt âm dương vĩnh viễn, qua trăm ngày con có thấy cha đâu. Thương lắm!

“Mỗi ngày con lại giống cha hơn
từ điều con từng chối bỏ”.

Tôi đoán ông bố sẽ lại nheo nheo cười một nụ tinh nghịch, đầy đắc ý và còn dí ngón trỏ vào trán con gái mà rằng: thấy chưa, bố đã bảo rồi mà...

Con cái càng lớn càng giống cha mẹ mình, ngay cả khi trước đó thói quen và cách biệt thế hệ tạo ra những đối lập trong cách nghĩ, lối sống. Nhung đã thành thật với cha, thành thật với chính mình. Cách nói ấy vừa riêng tư, vừa phổ quát, ai đọc cũng thấp thoáng bóng mình. Chúng ta là ai, là nhà thơ lóng lánh chữ nghĩa, là người đọc khó ưa, là danh phận nổi đình nổi đám... chả nghĩa lý gì cả khi ta không là một người con có hiếu và thành thật với cha mẹ, với quê hương bản quán của mình. Tôi nghĩ sự động lòng khi gặp đất, gặp người, gặp điều “cảm thấy” đã là thơ của thơ.

Giống như ngắm dòng Hương trôi, Nhung viết:

“chỉ sông biết lòng người luôn khát
cánh buồm vừa rời khỏi ta.”
Khi nhớ về khu vườn ký ức:
“chữ nghĩa dắt tôi đi
xa hơn khu vườn của nội
sao chưa đến được chân trời”

Và, trước đêm:

“đừng vẽ màu cho đêm
những tia chớp chỉ là phác họa
không cùng sẽ xóa đi.”
Trước bức tranh lụa:
“lụa thức trắng cùng người đêm ấy
thanh bạch trải từng khuya
hiểu lòng gốm những đường men về lại.”

Rất nhiều “vụt hiện” từ đời sống qua chiết lọc, Nhung biến thành thơ. Nhung đau đáu về thơ, và nhịp thơ của Nhung luôn nhẹ nhàng, chầm chậm, tinh tế như động tác của một người cẩn trọng: trước một bão giông sắp ập đến vẫn giữ cho mình sự từ tốn, sâu sắc, không một động tác thừa, không một sự bốc đồng hay vội vã. Bởi vậy nên hiệu quả thẩm mỹ càng rõ nét.

Chầm chậm trong nhịp điệu, kỹ lưỡng trong chữ nghĩa, ngại đám đông, tránh ồn ào... nên thơ Nhung dù viết về ai, về gì cũng thấy như đang độc thoại. Giống như khi trực chờ trong bệnh viện, nhìn người bạn thân đang giằng co giữa lằn ranh sinh tử, chưa rõ sống chết thế nào, đó là lúc mọi cảm xúc tưởng như hỗn độn nhất, thì sự thấu hiểu lại đến theo một cách khác:

“lúc này
ống thở hiểu bạn hơn bất cứ ai
phập phồng được mất
bạn thật gần… chợt xa…
từng lá thư đêm nay thức dậy
tuổi trẻ tìm về trách móc
bằng nét mực tươi nguyên
bạn chọn không yêu bằng rất nhiều lí lẽ
lại cả tin vào những mơ hồ...”

Ném viên cuội nhỏ ra mặt hồ, mặt hồ chao sóng, lòng hồ đón nhận và nặng thêm một lặng thầm. Ngọn sóng ấy loang xa, xung động, rồi tan biến nơi đâu? Hỏi chỉ để hỏi, không nhất thiết phải trả lời, bởi mỗi người sẽ thấy chúng một khác. Thơ Nhung giữa thời xôn xao rộng lớn, giữa trùng điệp âm sắc, ẩn hiện thực hư cũng mang thân phận như cái lặng thầm của viên cuội nhỏ kia chăng?

Hồ Minh Tâm