Cảnh và tình trong thơ Nguyễn Trọng Nghĩa
“Chuyện hàng rào có hoa” đã mở ra một viễn cảnh giữa bề bộn của cuộc sống nơi hàng rào đầy tĩnh lặng. Sự sống cấp tập, chen lấn. Nhưng trong chớp mắt, một khoảng không ùa ra, tua tủa những mầm tươi nõn ngỡ như từ một thế giới khác hiện hình, thẳm xa hừng lên. Thảng thốt trước màn ảnh sân khấu khổng lồ, ngần sáng, các cảnh sắc và các nhân vật chính diện cứ tự nhiên hoá tình, đánh thức kỷ niệm, tưởng như trong cổ tích bước tới.
Bài thơ được tác giả lấy làm tiêu đề cho tập thơ gồm ngót nghét bảy chục thi phẩm thơ văn xuôi. Đây là một trong nhiều bài thơ hay, đặc sắc, đậm hồn cốt Việt, giàu nhịp điệu; mỗi chữ đứng riêng một vị trí, mỗi chữ một vần, tạo câu thơ có nhiều vần. Hoa cứ nở theo mùa, bén rễ hàng rào, lớn lên; người cứ sớm khuya chăm bẵm. Sum vầy và chia ly… thảy đều được thơ phác họa đậm nét. Hương ở đâu đó không nhìn thấy nhưng phả thơm. Thơ Nguyễn Trọng Nghĩa là một thứ hương mang cảnh tình riêng - vừa thấy vừa không, xao động chất miền. Gợi. Thưởng ngoãn mùi vị dịu dàng, nũng nịu, thoát tơ: “… Tiếng gà nào cục tác“.
Sân khấu hàng rào, rất nhiều loài hoa, rù rì cánh ong tìm đến, khiến người thơ hình dung, giả định: “Khóm hoa dại đâu như nhà hàng xóm. Bên ấy có cô gái tuổi mới lớn. Tròn xoe mắt nhìn qua hàng rào có hoa“. Hoa (cảnh) - hương (tình). Nhà thơ tả những trạng thái khác nhau, hòa quyện nhau… Tâm diễn trong một Sát-na. Ở đấy lưu giấu điều giản dị: “Chỉ có hoa biết được. Lời tỏ tình mùa xuân“. Thơ lấy tình làm gốc. Nguyễn Trọng Nghĩa đem tới chất tình mới lạ. Thật mới lạ, hiếm gặp ở dòng thơ lâu nay: “Hàng rào có hoa, đẹp như cổ tích. Hoa hồng leo sóng sắt mời chào. Nụ chúm chím, chen cùng mắt lá. Có một bông đang nở, tít trên cao… Những hàng rào có hoa, gặp đâu đó một lần. Để nhớ về giậu mùng tơi ngày xưa hái quả tím làm mực. Đêm về, nắn nót trên trang vở ô-li, chuyện hàng rào có hoa…” (Hàng rào có hoa)
Thơ Nguyễn Trọng Nghĩa được làm bằng cảm giác tự thân từng trải nghiệm. Mỗi bài một khúc đoạn trường, một cách biểu đạt thông qua con mắt của người nghệ sĩ, ẩn chứa, hướng nội. Hà Nội xưa nay kỳ ảo lắm thay: “Hà Nội ở trên cao, nhuộm màu cổ kính. Cột cờ rêu phong. Sương phủ mặt hồ. Gió nắng thênh thang lô xô mái ngói. Văn Miếu dưới kia ai đó đọc thơ…” (Hà Nội ở trên cao)
“Thu gõ cửa“ là một cách nói sáng tạo. Trời đất đổi mùa. Lá và lá bay theo chiều linh cảm, hàm chứa những hình ảnh bất giác đến sững sờ. Thơ tạo dựng sắc, thanh (sắc diện và giọng nói). Thốt gọi mở ra sự trong trẻo, tĩnh lặng. Sự tĩnh lặng thôi xao, giàu biến động. Nhà thơ khẳng định: “Rồi lá lại xanh thôi/ Cái quy luật của đất trời/ Có cuộc hẹn mà em không đến/ Có heo may buồn/ Và có giấc mơ xa“ (Rồi lá lại xanh thôi)
Thơ Nguyễn Trọng Nghĩa là thơ trở về nguồn cội, thơ của mạch thẳm của thổ nhưỡng, của hoàn cảnh nơi sinh thành, dưỡng dục. Thơ ghi dấu về cảnh sắc, tình nhân thế… rất nhiều bài, nhiều câu thơ hay về Hà Nội, về bốn mùa (nhiều nhất vẫn là mùa thu). Tình mẫu tử, xóm giềng, gia đình, bè bạn cũng rất cảm động: “Mẹ ơi, mai là ngày của mẹ/ Con thắp nén hương trầm và nhớ mẹ nhiều hơn“ (Mai là ngày của mẹ)
Tôi chọn ra một bài thơ mà tôi cho là hay nhất trong tập này, bởi nhìn ở góc độ nào cũng thấy hiển hiện phẩm chất nghệ thuật, bóng dáng của thời đại. Cách biểu đạt rất lạ, cũ và mới đan kết. Câu hỏi đặt ra khó giải mã… thay đổi biến theo cơ chế thị trường, thời cuộc:
“Nơi cũ bây giờ/ Cỏ thảm/ Xanh rêu/ Người qua lại/ Không lót dép ngồi bệt/ Cá lặn sủi tăm/ Phao câu vờn nước/ Nơi cũ bây giờ/ Không người yêu nhau”
Nơi cũ bây giờ/ Thảm cỏ/ Rêu xanh/ Bằng lăng vẽ lên trời hoa tím/ Tím một thuở, một thời hò hẹn/ Một thời đi yêu người yêu nhau.
Nơi cũ bây giờ nào có còn đâu/ Đêm… không tối đèn/ Ngày… không góc vắng/ Nơi cũ bây giờ/ Đâu còn tĩnh lặng/ Đâu còn như ngày ta yêu nhau…” (Nơi cũ bây giờ)
Bạn đọc sẽ tìm thấy, khám phá, chiêm ngẫm… đặng thấy mình trong mỗi câu thơ đặc trưng Nguyễn Trọng Nghĩa.
Thời vội vã và chậm rãi lắng đọng trong thơ Nguyễn Trọng Nghĩa ở bài “Khi đứng tuổi ta bỗng nhiên chậm lại“. Con người ở tầm tuổi nào đó mới đủ cảm suy, nghĩ tưởng điều này:
“Khi đứng tuổi ta bỗng nhiên chậm lại.
Từ bước chân, đến nhịp thở mỗi ngày.
Có những lúc, ngay cả trong giọng nói. Cũng không còn rõ tiếng thuở trẻ trai…/ Mỗi khi gặp điều chướng mắt, nghịch tai. Ta ngoảnh mặt quay đi, không nghe nữa. Quên ưu phiền, nghĩ về điều tử tế. Gom trong ngày lấm bụi những niềm vui./ Nhặt nhạnh xung quanh tiếng hát, nụ cười. Thả lòng mình cùng cỏ cây hoa lá. Vùi đầu vào những sách xưa, chuyện cũ. Ngược về ngày rất xa riêng với mình thôi…/ Ta hồn nhiên cùng cháu gái, cháu trai. Chúng hay hỏi những điều đơn giản nhất. Không vướng bận hơn thua, hay được mất. Giúp ta sống nhẹ mình mỗi sớm mai./ Khi đứng tuổi ta bỗng nhiên chậm lại. Chậm cả khi buồn, chậm cả lúc vui. Và cứ thế, ngày mỗi ngày ta sống. Là mỗi ngày an nhiên, lặng lẽ trôi…“ (Khi đứng tuổi ta bỗng nhiên chậm lại)
Cảnh và tình là đây chứ đâu xa, gần gũi, thân thiết. Tưởng không có gì mà lại có… Cỏ muôn đời ngời xanh trước ta, cỏ từng ngấm bao vạn nỗi người, bao kiếp vạ, những đắng ngọt mưu sinh, mát mềm, nâng đỡ bước trường. Cỏ mang riêng thân phận cỏ: nhỏ nhoi, cao vợi, cựa mầm vạn ý niệm. Con người trước thiên nhiên, trước chiến tranh, dịch bệnh. Vì sao không có gì! Thơ lẩy diệu, khoát luận về cách sống, cách tìm, vượt thoát mọi hoàn cảnh của tư duy logic, tính phi lý của thi ca…
“Không có gì, chỉ có cỏ. Và có người trồng cỏ mà thôi. Khi gặp những bàn tay, cả ớt cay cũng ngọt. Cả hoa cà cũng tím, chào mời.
Không có gì, chỉ có con thuyền nhỏ mồ côi. Đến gió cũng ngập ngừng chậm thổi. Chỉ có cỏ rất xanh và bối rối. Cho dù không có người.
Không có gì, chỉ có lá vàng rơi. Giẫm lá sợ lá đau, một thời nghĩ thế. Đâu biết, lá rụng gọi mầm xanh nơi cỏ. Lá chỉ đau khi chậm vào mùa.
Mai rồi về lại với phố xa. Rồi lại nhớ nơi không có gì, chỉ có cỏ. Nhớ con thuyền không người, không bến đỗ. Bao giờ lại cỏ, cỏ ơi…” (Ở nơi chỉ có cỏ)
Không thể điểm xuyết hết những gì có trong tập thơ này, nhưng có thể khẳng định: nó thật lay động, đa chiều, nhiều thể thơ, không lặp lại. Thơ Nguyễn Trọng Nghĩa giàu hình ảnh liên tưởng, ngổn ngang Sự - Lẽ - Tình và đôi khi dự báo: Sẽ…
Một tập thơ mới về hình thức, phong phú về nội dung. Rất đáng tìm đọc./.