Kiến tạo giá trị di sản Hội Gióng trong đời sống đương đại

Tại tọa đàm, với phần trình bày công phu, tâm huyết TS. Ngô Thị Hồng Giang – giảng viên Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp đã tập trung làm rõ nội dung về kiến tạo giá trị di sản Hội Gióng qua các khía cạnh: Truyện kể - truyền thuyết; Di tích; Lễ hội, tín ngưỡng và biểu tượng.

Đề cập tới truyền thuyết về Thanh Gióng qua những ghi chép và truyện kể, TS. Ngô Thị Hồng Giang đi sâu phân tích ở cả hai chiều kích thời gian và không gian. Ở chiều thời gian, TS. Ngô Thị Hồng Giang khẳng định từ thế kỷ XIII đến nay, truyền thuyết Thánh Gióng được ghi chép, bổ sung và phát triển qua nhiều hình thức, từ những chuyện kể dân gian đến các tác phẩm thành văn. Đặc biệt, truyền thuyết Thánh Gióng đã được các nhà nghiên cứu nghiên cứu sâu rộng ở nhiều khía cạnh từ chuyên khảo, sưu tập, tuyển chọn… Mỗi giai đoạn lịch sử đều để lại dấu ấn riêng, góp phần hoàn thiện hình tượng người anh hùng làng Gióng. Ở chiều không gian, truyền thuyết gắn liền với các địa danh trong châu thổ Bắc Bộ với 3 đỉnh tam giác vùng Trung Châu là nơi lưu giữ ký ức về sự ra đời, rèn luyện, chiến đấu và hóa thần của Thánh Gióng.

TS Ngô Thị Hồng Giang cũng điểm lại một loạt các di tích thờ Thánh Gióng trong các kiến trúc tín ngưỡng dân gian đình, đền, miếu ở khắp vùng văn hóa châu thổ phía Bắc. TS khẳng định: “Truyền thuyết Thánh Gióng là tích để nhiều nơi mở hội và đi cùng với lễ hội là những tín ngưỡng, biểu tượng ánh xạ các đặc điểm đời sống xã hội, ước mong của các thời kỳ. Có thể kể đến một số tín ngưỡng ẩn chứa trong lễ hội Thánh Gióng như: Tín ngưỡng thờ các hiện tượng tự nhiên; Tín ngưỡng thờ đá; Tín ngưỡng thờ mặt trời gắn với lễ cầu được mùa; Tín ngưỡng phồn thực; Tín ngưỡng thờ tổ nghề; Tín ngưỡng thờ Tứ bất tử”.

Theo TS Ngô Thị Hồng Giang, lễ hội Thánh Gióng là một di sản độc đáo chứa đựng nhiều giá trị văn hóa của người Việt. Với những giá trị văn hóa nhiều mặt, Hội Gióng đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại vào năm 2010. Từ trước và sau khi được công nhận, Hội Gióng luôn là một di sản được cộng đồng kiến tạo, vận động theo không gian thời gian. Hội Gióng là một phần sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng, lễ hội, phong tục không thể thiếu của cư dân vùng châu thổ Bắc Bộ và tiến dần vào Bắc Trung Bộ.

Với xu hướng phát triển công nghiệp văn hóa, kinh tế di sản được quan tâm thì việc tiếp tục phát huy và kiến tạo di sản Hội Gióng là một nhiệm vụ trọng tâm của cộng đồng nơi chứa đựng di sản và của toàn xã hội. Hiện nay, Hội Gióng đã nhanh chóng trở thành sản phẩm công nghiệp văn hóa trong loại hình du lịch văn hóa, gắn với chuyên nghiệp hóa và kinh tế hóa di sản.

Gần đây nhất (năm 2025), sau 15 năm được UNESCO vinh danh, Hội Gióng đền Phù Đổng diễn ra nhiều hoạt động: lễ dâng hương, thể thao, văn nghệ, múa rối nước, giải vật, thi nấu cơm, trò chơi dân gian, biểu diễn truyền thống… Đồng thời khai trương Tuần lễ văn hóa du lịch, giới thiệu sản phẩm, ẩm thực, chợ quê, gian hàng OCOP; đẩy mạnh xúc tiến du lịch. Lễ hội còn được tư liệu hóa, cập nhật thông tin trên App Gia Lâm bằng tiếng Việt và tiếng Anh, đồng thời lắp đặt bảng giới thiệu kèm mã QR tại các điểm di tích và lễ hội để phục vụ người dân và du khách.

Tại tọa đàm, các đại biểu đánh giá cao phần trình bày của TS. Ngô Thị Hồng Giang. Những trao đổi của PGS.TS Bùi Xuân Đính, PGS.TS Bùi Quang Thanh, GS. Trịnh Sinh… đã góp phần làm sáng tỏ thêm giá trị văn hóa – lịch sử đặc sắc của Hội Gióng. Nội dung thảo luận tập trung vào tính độc đáo, đặc trưng của lễ hội, các giải pháp phát huy giá trị di sản, đồng thời đặt ra vấn đề “kiến tạo mới” trong bảo tồn có ảnh hưởng đến bản sắc, tính thiêng của lễ hội hay không. Bên cạnh đó, tọa đàm cũng làm rõ vai trò của Thánh Gióng trong đời sống tinh thần người Việt, tính đặc thù của lễ hội như một “hội trận” hiếm có, cùng cách thức khai thác, trình diễn để biến di sản thành sản phẩm văn hóa phục vụ cộng đồng và du khách./.

Thụy Phương