Chuyện người phụ nữ họ Trần cứu chúa Nguyễn trên phá Tam Giang
Người phụ nữ họ Trần được dân gian kể là người có công cứu chúa Nguyễn Hoàng trên phá Tam Giang và đang được thờ tự ở xã Đan Điền (TP Huế) với tên gọi miếu Bà Tơ.
Lịch sử vùng đất Thuận Hóa Phú Xuân xưa gắn liền với nhiều phụ nữ huyền thoại từ những nữ thần Thánh mẫu Thiên Y a na, bà tiên chùa Thiên Mụ cùng những nàng công chúa “lá ngọc cành vàng” Huyền Trân và Ngọc Hân thì có cả những người phụ nữ ở thôn quê như Bà Tơ họ Trần ở làng Bác Vọng (xã Đan Điền, TP Huế).
Theo giai thoại dân gian kể lại, trong một lần chúa Nguyễn Hoàng đi thuyền ra khơi cùng đoàn tùy tùng và vượt phá Tam Giang nhưng khi đến đoạn sóng dữ thuyền suýt lật thì may mắn được bà Trần Thị Tơ chèo thuyền đến chỉ đường cho thuyền chúa Nguyễn Hoàng thoát khỏi sóng dữ rồi vào bờ an toàn. Cảm kích trước tấm lòng người phụ nữ dũng cảm cứu chúa, nhà chúa đã có trọng thưởng bằng một hình thức rất lạ kỳ là cho thả bã mía từ sông Bồ (phía trước làng Bác Vọng) trôi theo dòng nước và bã mía chảy dạt vào bờ đến chỗ nào chỗ đó được xác định là giang phận, được quyền canh tác và khai phá của làng Bác Vọng…
Đặc biệt, để tưởng nhớ đến công lao của người phụ nữ họ Trần nên sau khi bà Trần Thị Tơ qua đời thì chúa Nguyễn đã cho lập miếu thờ bà Tơ ở làng Bác Vọng, từ đó đến nay miếu Bà Tơ được người dân nơi đây xem như là một vị thần chuyên phù trợ vượt qua hiểm nguy khi có việc đi ra biển xa làm ăn. Mới đây nhất, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân xã Đan Điền (TP Huế) tổ chức đón nhận Bằng xếp hạng di tích lịch sử lưu niệm sự kiện cấp Thành phố Huế đối với miếu Bà Tơ bởi ngôi miếu có giá trị tiêu biểu về mặt lịch sử, văn hóa truyền thống của người Việt.
Theo người dân xã Đan Điền (TP Huế) cho biết, bà Tơ chính là người đã có công khai canh, khai khẩn ra những làng quê ven phá Tam Giang và cả nghề khai thác thủy sản trên phá Tam Giang. Hiện nay, miếu Bà Tơ chính là nơi nhân dân thờ phụng người phụ nữ họ Trần của làng Bác Vọng ngày xưa với một niềm hướng vọng thành kính cùng với nghi lễ cúng tế truyền thống, lễ tế Bà Tơ còn có hình thức hình thức hát bả trạo tái hiện cảnh rước Bà Tơ cùng với sinh hoạt lễ hội sông nước truyền thống.
Hiện nay, lễ cúng tế Bà Tơ thường sẽ tái hiện lại nhiều phần như cúng lễ, đọc sớ, dâng sớ, thỉnh bài vị bà Tơ ra kiệu xuống thuyền và đi trên đoạn sông ra biển rồi quay lại bờ và thỉnh bài vị vào miếu. Trong buổi lễ còn có hát bã trạo, đua thuyền để cổ vũ cho tinh thần rèn luyện sức khỏe miền sông biển cho thanh niên trong vùng./.