Hà Nội - Thủ đô của lương tri và phẩm giá con người

Sực nhớ lại, thời thanh xuân của mình, khi đất nước bước vào giai đoạn chống trả cuộc chiến tranh phá hoại khốc liệt của không quân Mỹ, trước cơ đồ Thăng Long - Hà Nội ngàn năm văn hiến có nguy cơ bị hủy diệt, tôi đã viết bài thơ “Trở lại trái tim mình” (năm 1967), có những câu:

Hà Nội mang tầm vóc hôm nay
Cộng với tầm cao quá khứ
Tôi đi dọc những lối vào lịch sử
Nghe suốt năm châu bè bạn nối gần
Tôi đi ngang những cuộc đời thường
Biết ở đó chia nỗi lo nhân loại.

Và:

Có phải bao nhiêu vui buồn thời đại
Soi vào đây càng đậm sắc màu riêng...
Âm vang bao biến thiên
Thế giới gửi nơi này ghi nhớ
Bao hạt cát hạt vàng lịch sử
Hà Nội kiên tâm gạn lọc công bằng
Nghe tiếng Bác mỉm cười đôn hậu
Nghe bước mình vững chãi tháng năm...

Hà Nội thời điểm ấy quả đã là điểm mấu chốt “Được - Thua, Còn - Mất” của lương tri và phẩm giá thời đại, được cả nhân loại đồng lòng quan tâm và chia sẻ, cảm thông và cổ vũ! Một thời kỳ đầy mất mát, đau thương, nhưng vô cùng đáng tự hào! Vị thế ấy, tầm cao ấy của người Hà Nội, sau đó, trong những điều kiện và hoàn cảnh nào, sẽ vẫn còn có khả năng đạt tới và tiếp nối?

Hôm nay, khi thế kỷ XXI đã đi gần hết 1/4 hành trình, khi Thủ đô chúng ta đang sải bước tiến vào công cuộc đổi mới và hội nhập ở tầm cao, đang trên thế vươn mình toàn diện, thì những vấn đề trên lại đáng được đặt ra và giải đáp.

Câu hỏi về lương tri đòi hỏi chúng ta phải có lập trường thế nào trước những vấn đề sinh tử của thế giới như: Bảo vệ môi trường sống, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên; bảo vệ cuộc sống của dân thường trong các cuộc xung đột sắc tộc và xung đột quốc gia; tình trạng di dân trên thế giới; khủng hoảng lương thực, khủng hoảng năng lượng; biến đổi khí hậu bất thường trên trái đất… cho đến cả tâm trạng cần kiểm soát tỉnh táo trước sự phát triển không giới hạn của “khái niệm mở” đối với sự bùng nổ trí tuệ nhân tạo (AI) và các thiết bị thông minh thay thế con người, những thí nghiệm “lai tạo quá đà” với các chủng loại sinh vật, vượt khỏi quy luật tự nhiên (kiểu con cừu Dolly !)… Mọi điều này đều đang tiềm ẩn những rủi ro trước ngưỡng kiểm soát của lương tri loài người.

Câu hỏi về phẩm giá thì lại đòi hỏi chúng ta cần xác định lại thật sự khách quan và khoa học các quy tắc đạo đức và ứng xử của mỗi người, trong môi trường sống chạy đua theo các biểu hiện hưởng thụ của chủ nghĩa thực dụng, chủ nghĩa khoái lạc ích kỷ, hay triệt để lợi dụng các tín điều tôn giáo và triết thuyết cực đoan để mê hoặc con người, biến họ thành những công cụ hành xử vô tri, tha hóa, vô nhân tính… có thể gieo rắc thảm họa cho cả cộng đồng.
Con người của Hà Nội hôm nay, qua bao hưng phế thăng trầm, chắc chắn là đã có đủ bản lĩnh để tự nhận thức ra điều phải và điều trái, quy luật khách quan của sự tồn vong, những gì là giá trị đích thực của chính mình trong vòng quay tiến hóa và tiến trình vươn tới nền văn minh và tiến bộ thực sự của nhân loại. Chúng ta cần cuộc sống dân chủ, cởi mở, để phát huy trọn vẹn trí tuệ công dân, đảm bảo huy động được hết mọi sáng kiến và tâm huyết đóng góp cho cộng đồng. Chúng ta cần động viên và kích thích năng lực sáng tạo dồi dào của từng thành viên trong xã hội nhạy bén hơn, có tầm nhìn xa trông rộng hơn, để đạt được những thành tựu quy mô lớn hơn, có tính hệ thống cao hơn trên tổng thể.

Chúng ta phải đầu tư suy nghĩ sâu rộng hơn, nghiêm cẩn hơn, tìm ra sách lược thích hợp cho con đường tiến hóa xã hội, vừa có tính phổ quát của loài người, vừa mang đặc thù riêng của dân tộc, phát huy hết mọi ưu điểm và hạn chế mọi nhược điểm trong cách sống trước đây. Điều tiên quyết là không tự ti cũng không tự mãn, bình tĩnh học hỏi, tiếp thu những thành tựu mới, vươn mình tới những đỉnh cao tri thức về xã hội và tự nhiên của nhân loại. Thế giới đang bước vào cuộc Cách mạng 4.0, thời kỳ phát triển vũ bão đối với trí tuệ và thành tựu tri thức này, lẽ nào chúng ta lại có thể đủng đỉnh, thờ ơ đứng bên ngoài?

Trong tất cả những điều vừa nêu trên, có hai vấn đề, theo tôi, đáng lưu tâm bậc nhất, đó là phát huy nguồn lực và sức sáng tạo của con người Thủ đô và nâng cao toàn diện cơ sở hạ tầng của cuộc sống, đồng thời bảo vệ triệt để môi trường sống. Đối với nguồn lực và sức sáng tạo của con người, thì Đảng và Nhà nước chúng ta đã đưa ra một tiêu chí ngắn gọn nhưng rất toàn diện, đó là đưa Con Người vào vị trí trung tâm của mọi chủ trương chính sách cần hướng tới. Nói khác đi, mọi mục tiêu phát triển kinh tế, văn hóa, giáo dục, y tế, thể dục thể thao… kết hợp đầy đủ với các yêu cầu cao về Trí - Đức - Thể - Mỹ, đều phải lấy Con Người làm động lực và mục đích tối thượng. Vì thế, sự nghiệp phát triển kinh tế được gắn chặt với việc nâng cao đời sống và thu nhập đầu người của mỗi công dân; phát triển giáo dục thì trước nhất là làm sao để mỗi con em ta từ tuổi ấu thơ đều được đến trường học bình đẳng, được hưởng một nền giáo dục tiên tiến, toàn diện, thậm chí miễn phí. Cũng như vậy, về chăm sóc sức khỏe, bồi dưỡng mọi năng lực thể chất và tinh thần cho mỗi người trong cộng đồng đều phải được quan tâm và cải thiện thật công bằng với mọi tầng lớp, mọi lứa tuổi, mọi vùng miền. Về văn hóa, với chủ trương phát triển văn hóa hướng tới chủ nghĩa nhân bản và đậm đà bản sắc dân tộc, chúng ta đang vừa tiếp tục học hỏi và tiếp thu những giá trị cao quý mà nhân loại đã đạt tới, vừa bảo tồn và duy trì những nét đẹp tinh thần đặc trưng, có ý nghĩa sâu xa nhất đối với thế mạnh truyền thống của Thăng Long ngàn năm văn hiến. Hàng vạn, thậm chí hàng triệu khách du lịch đến Thủ đô Hà Nội những năm gần đây đều phát biểu gần như thống nhất, rằng họ vô cùng cảm phục trước vẻ đẹp hài hòa của văn hóa Thủ đô, vừa văn minh hiện đại vừa giữ được mọi nét tinh hoa truyền thống dân tộc, bên cạnh đó, lại có sự cởi mở, vị tha và sự thân thiện chí tình trong tính cách và cách ứng xử của con người Hà Nội, cũng làm bạn bè quốc tế vô cùng cảm mến, nể trọng.

Trong kỷ nguyên vươn mình toàn diện của dân tộc, như cách nói của lãnh đạo Đảng, Nhà nước hiện nay, chúng ta đang ra sức cải cách và làm mới một cách quyết liệt thể chế và bộ máy quản lý đất nước; cam kết với thế giới việc sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo từ thiên nhiên, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường dân sinh, chống ô nhiễm nguồn nước và không khí; phát huy cao nhất năng lực trí tuệ và quyền mưu cầu hạnh phúc của con người Thủ đô, để mọi người sẵn sàng ở thế chủ động sáng tạo trong cả tiến trình Đổi mới và Hội nhập. Đó cũng là những ưu thế thể hiện rõ nguyên tắc lấy Con Người với tiêu chí lương tri và phẩm giá làm cốt lõi, đảm bảo phát huy hết mọi phẩm chất và ưu thế của nguồn lực Thủ đô Hà Nội nói riêng và đất nước Việt Nam nói chung, nhằm đạt tới thành tựu rực rỡ của kỷ nguyên vươn mình toàn diện của dân tộc./.

Nhà thơ Bằng Việt