“Đệ nhất cổ tự” Cố đô Huế: Bài 1- Kiến trúc nghệ thuật độc đáo với tháp 7 tầng hình bát giác
“Đệ nhất cổ tự” được tạo nên từ sự hòa quyện giữa giá trị lịch sử, tâm linh và giá trị văn hóa nghệ thuật độc đáo được vua Thiệu Trị xếp vào diện “Thần Kinh Nhị Thập Cảnh” - Hai mươi thắng cảnh đất Thần Kinh với sáng tác bài thơ “Thiên Mụ chung thanh” ghi vào bia đá dựng trong chùa Thiên Mụ.
Chùa Thiên Mụ hay còn gọi là chùa Linh Mụ được chúa Nguyễn Hoàng cho xây dựng vào năm 1601 trên đồi Hà Khê thuộc phường Kim Long (TP Huế) và nằm sát bờ Bắc sông Hương thơ mộng. Đây là một đại danh lam được mệnh danh “Đệ nhất cổ tự” của xứ Huế không chỉ đẹp về mặt cảnh quan, kiến trúc mà còn có ý nghĩa trong tiến trình lịch sử hình thành Kinh đô Huế.
Chuyện kể rằng, năm 1600 khi mới vào làm trấn thủ xứ Thuận Hóa, chúa Nguyễn Hoàng (chúa Nguyễn đầu tiên ở Đàng Trong) đích thân đi xem xét địa thế để mở mang bờ cõi để xây dựng cơ đồ. Trong một lần lên vùng mạn ngược của sông Hương thì chúa Nguyễn Hoàng thấy có một ngọn đồi nhỏ tên là Hà Khê nhô lên bên một khúc quanh của phía bờ Bắc sông Hương tạo nên thế đất như con rồng đang ngoái đầu nhìn lại.
Cũng trong thời điểm đó, người dân trong vùng lúc ấy kể cho nhau rằng, hằng đêm thường có một bà tiên mặc quần xanh áo đỏ xuất hiện trên đồi và hay nói với mọi người rằng sẽ có một vị minh chúa đến đây lập chùa để tụ linh khí, làm bền long mạch cho nước Nam hùng mạnh. Nghe câu chuyện của người dân kể, chúa Nguyễn Hoàng mừng nên năm 1601 đã cho xây dựng một ngôi chùa ở trên đồi Hà Khê và đặt tên là “Thiên Mụ” (có nghĩa là “Bà mụ nhà trời”), năm 1862 do sợ chữ “Thiên” phạm húy” đến “Trời” nên vua Tự Đức (1847 – 1883) cho đổi “Thiên Mụ” thành “Linh Mụ” (nghĩa là “Bà mụ linh thiêng”).
Tuy nhiên, theo các nhà nghiên cứu thì việc chúa Nguyễn Hoàng cho xây dựng hai ngôi quốc tự là chùa Thiên Mụ (năm 1601) ở thượng nguồn sông Hương và chùa Sùng Hóa (năm 1602) ở phía hạ lưu sông Hương chính là việc “đánh dấu” vùng đất xây dựng cơ đồ của dòng họ Nguyễn (gồm 9 chúa và 13 vua) ở xứ Đàng Trong mà khởi đầu là việc lập phủ ở Kim Long (gần chùa Thiên Mụ) của các chúa Nguyễn, tiếp đến là xây dựng kinh đô Phú Xuân (Trung tâm TP Huế) của các vua chúa nhà Nguyễn sau này.
Hai công trình kiến trúc chính thường được du khách ghé thăm nhiều trong chùa Thiên Mụ là tháp Phước Duyên và điện Đại Hùng. Cụ thể, tháp Phước Duyên nằm gần cổng vào chùa có hình bát giác cao 7 tầng (21m) và mỗi tầng cao khoảng 2m, mỗi tầng thờ một đức Như Lai, tầng cao nhất thờ Đức Thế Tôn với thân tháp xây bằng gạch mộc và phía bó vỉa xây từ đá thanh. Điện Đại Hùng là ngôi điện chính có kiến trúc nguy nga đồ sộ, ngoài bức tượng phật bằng đồng còn có vô số tượng và một khánh đồng đúc năm 1677, một bức hoành phi bằng gỗ được sơn son thếp vàng do tự tay chúa Nguyễn Phúc Chu đề tặng năm 1714.
Bên cạnh đó, khu vực trước cửa Nghi Môn gồm có các công trình kiến trúc như bến thuyền có 24 bậc tam cấp lên xuống, cổng tam quan là bốn trụ biểu xây sát đường, hai bên đình Hương Nguyện có hai lầu bia hình tứ giác (dựng thời Thiệu Trị), phía trong có hai lầu hình lục giác một lầu để bia và một lầu để chuông (dựng thời Nguyễn Phúc Chu) và khu vực phía trong cửa Nghi Môn gồm các điện Đại Hùng, điện Địa Tạng, điện Quan âm, nhà Trai, nhà Khách, vườn hoa, khu mộ tháp cố hòa thượng Thích Đôn Hậu, phía sau cùng là vườn thông tĩnh mịch. Đến nay, chùa Thiên Mụ đã được trùng tu 8 lần (1665, 1714, 1815, 1831, 1844, 1899, 1907, 1957) nhưng vẫn giữ được vẻ đẹp uy nghiêm, huy hoàng, tráng lệ và đã được công nhận là Di tích cấp quốc gia (Kiến trúc nghệ thuật) ngày 27/8/1996 của Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch.
Chùa Thiên Mụ không chỉ là một ngôi chùa đẹp mắt và trọng điểm tôn giáo tại Huế mà còn là một biểu tượng văn hóa và lịch sử của Việt Nam. Với kiến trúc độc đáo và vị trí tuyệt đẹp bên bờ sông Hương, chùa Thiên Mụ thu hút hàng ngàn du khách mỗi năm, không chỉ là những người trong đạo phật mà còn là những người yêu thích nghệ thuật kiến trúc và tìm hiểu văn hóa Việt.
(Còn nữa)...