Hiểu và yêu thêm Hà Nội qua “Lũy hoa” của Nguyễn Huy Tưởng

Nhà văn Nguyễn Huy Tưởng viết “Lũy hoa" từ đầu năm 1957 xen cùng “Sống mãi với Thủ đô”. Thời điểm kết thúc truyện phim (ngày 15/6/1959) cũng là khi căn bệnh hiểm trong ông đang phát lộ, để rồi chỉ hơn một năm sau, ngày 25/7/1960 thì nhà văn qua đời.

Trong lời tựa của “Lũy hoa”, GS Phong Lê nhận định: “Phải nói đến một sức làm việc khủng khiếp ở Nguyễn Huy Tưởng trong giai đoạn cuối này, giai đoạn gần như ông đã dồn tụ tất cả sinh lực và tâm lực cho đề tài kháng chiến của quân dân Thủ đô, cho một Hà Nội không lúc nào không bám chắc trong tâm tưởng ông trên suốt hành trình sáng tạo nghệ thuật của mình”.

Nếu “Sống mãi với Thủ đô” tạm dừng ở ba ngày đêm đầu của cuộc chiến thì “Lũy hoa” tái hiện quãng thời gian 60 ngày đêm (từ 19/12/1946 đến 17/2/1947) quân và dân ta chiến đấu quả cảm để bảo vệ Thủ đô, mở đầu cho cuộc kháng chiến chống Pháp của toàn dân tộc.

Xuyên suốt tập sách là các mảng khối của hành động, tập trung vào hai tuyến chính: cuộc tản cư rút ra khỏi Hà Nội của các bộ phận nhân dân; và cuộc cố thủ, quyết ở lại Hà Nội của bộ phận cầm súng và những người Hà Nội quyết tử cho Thủ đô...

Với những cú chuyển cảnh qua ngòi bút nhà văn Nguyễn Huy Tưởng, bạn đọc được trở lại với lại phố phường Hà Nội qua rất nhiều địa danh của Hà Nội - Liên khu I, nằm trọn một phần trong khu phố cổ của 36 phố phường từ Hàng Gai, Hàng Đào, Hàng Buồm, Phố Mới, đình Phất Lộc, rạp Tố Như, đến ngõ Quảng Lạc, chợ Đồng Xuân, Ô Quan Chưởng... Rộng hơn một chút là phố Bờ Sông, cầu Long Biên, ngõ Gầm Cầu, bãi Phúc Xá, Bãi Giữa sông Hồng... được chọn làm con đường rút của quân dân Thủ đô.

Theo GS Phong Lê, nếu có một biểu hiện gây ấn tượng nhất trong “Lũy hoa”, đó trước hết là những lỗ tường, thông từ nhà nọ sang nhà kia; chỉ cần chui các qua lỗ tường, là được biết gần như toàn bộ chân dung sinh hoạt và chân dung tinh thần của người Hà Nội. Những lỗ tường làm gắn nối ý chí chiến đấu cũng đồng thời xóa bỏ mọi ngăn cách, phân biệt giữa các tầng lớp cư dân, khi cuộc sống bình thường bỗng chuyển sang những giờ phút căng thẳng, đầy kịch biến. Và sau các lỗ tường là những chướng ngại vật, chất cao trên khắp các đường phố, gồm những cột điện, tủ, bàn, giường, ghế, xe ba gác, xe bò, xích lô, cùng với tất cả những gì có trong mỗi căn nhà, sau mỗi biển hiệu, mà người dân không thể mang theo, và cũng không muốn để cho địch sử dụng... Việc đặc tả hai biểu tượng này quả đã đem lại cho “Lũy hoa” những trang hay; ai không sống, không chứng kiến với tất cả xót xa, thương quý và tự hào về Hà Nội, khó viết được những trang như thế.

Dễ nhận thấy trong “Lũy hoa” có sự giao thoa giữa cái dữ dội, kịch liệt của chiến đấu với cái hào hoa rất riêng của Hà Nội. Giữa tiếng súng nổ, tiếng lựu đạn, vẫn có những nụ hôn, bánh chưng, hoa đào và tiếng đàn hát. Tất cả được thể hiện qua một bút pháp chắt lọc mà không kém phần tung tẩy, giản dị mà không thiếu vẻ tài hoa của Nguyễn Huy Tưởng.

Truyện phim “Lũy hoa” cũng như tiểu thuyết “Sống mãi với Thủ đô” được xuất bản sau khi tác giả qua đời, là kết quả của cả một quá trình Nguyễn Huy Tưởng dồn tâm sức cho đề tài Hà Nội. Qua “Lũy hoa” bạn đọc sẽ được trở về với quá khứ hào hùng của đất nước, hiểu thêm và yêu thêm Hà Nội, qua con mắt một người đã trút hết sức lực và tâm lực để viết về Thủ đô./.

Thụy Phương