Phía sau những bức tranh ghép từ vải vụn
Nằm dưới những tán tre của Trung tâm bảo tồn và phát triển lụa Vạn Phúc là không gian trưng bày và dạy nghề cho người khuyết tật của Hợp tác xã Vụn Art. Đây là một mô hình kinh tế tập thể được lên ý tưởng từ năm 2017 và năm 2018 chính thức thành lập với nhiệm vụ đào tạo nghề miễn phí, tạo việc làm ổn định cho người khuyết tật gắn với phát triển sản phẩm tái chế từ vải lụa Vạn Phúc.
Sau 7 năm hình thành và phát triển, từ 5 thành viên, giờ đây Vụn Art đã có 40 người khuyết tật tham gia học tập và làm việc. Họ ngày đêm kiên trì, tỉ mẩn với mong muốn mang đến cho khách hàng những sản phẩm thủ công đẹp mắt và độc đáo.
Đến Vạn Phúc, không khó bắt gặp những tà áo dài thướt tha, những tấm khăn yểu điệu, những tấm lụa hoàn hảo khi thành phẩm. Và rồi, những mảnh thừa khi cắt áo, cắt khăn của lụa Hà Đông, tưởng chừng như bỏ đi, lại tiếp tục được những đôi tay yếu ớt, không trọn vẹn, tận dụng tạo ra những sản phẩm. Họ là những người khuyết tật, người thì câm điếc bẩm sinh, người thiểu năng trí tuệ, người bại liệt, người tự kỷ… Ấy vậy mà những bức tranh ghép lụa, những chiếc áo, chiếc túi xinh xinh với những họa tiết ghép lụa - sản phẩm họ làm ra lại hoàn hảo, đẹp tới từng chi tiết.
Nếu không một lần tận mắt, sẽ không ai có thể hình dung được những bức tranh như: “Đám cưới chuột”, “Đánh ghen”, “Chú bé chăn trâu thổi sáo” hay những bức tranh phong cảnh nổi tiếng của Hà Nội như “Phố cổ”, “Hồ Gươm”, “Chùa Một Cột”, “Khuê Văn Các” và đặc biệt là những bức tranh chân dung độc đáo như “Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn”, tranh “Bác Hồ đọc báo Nhân dân”... lại được làm từ những mảnh lụa vụn, được thực hiện bởi bàn tay những của những người khuyết tật.
Vụn Art ra đời như một kết nối, “chắp vá” những mảnh lụa vụn, “chắp vá” những mảnh đời yếu thế tạo thành tác phẩm “cuộc sống”. Ở Vụn Art, những mảnh vụn trở mình thành nghệ thuật và người khuyết tật nơi đây là những “nghệ nhân”. Họ đã thổi hồn vào lụa, biến cái bỏ đi thành những tác phẩm nghệ thuật vô cùng độc đáo. Từ đôi bàn tay của họ, những mảnh vụn được tái sinh.
Bằng ngôn ngữ ký hiệu, anh Nguyễn Văn Quảng - một người câm điếc bẩm sinh đã gắn bó với Vụn Art ngay từ những ngày đầu chia sẻ: “Người khuyết tật rất khó tìm được công việc phù hợp để làm, nhưng tôi thật may mắn khi được học tập và làm việc tại Vụn Art. Ở đây, công việc rất phù hợp với tôi, cho tôi sức sáng tạo và thăng hoa với nghề. Làm một bức tranh từ vải vụn không hề dễ dàng, đặc biệt là tranh chân dung. Chúng tôi phải tìm được những nét độc đáo của khuôn mặt khách hàng như ánh mắt, nụ cười để thể hiện thần thái. Phải chăm chút tỉ mỉ từng chi tiết nhỏ nhất, tìm màu sắc vải phù hợp, rồi phải thử đi thử lại nhiều lần mới được mảng màu ưng ý. Có những bức tranh chân dung chúng tôi mất từ 5 đến 7 ngày mới hoàn thiện”.
Theo chị Tuệ Minh - người đảm trách công việc thiết kế của Vụn Art, tranh làm từ vải vụn không giống như bất cứ loại tranh vẽ thông thường, đặc biệt là tranh chân dung. Bởi tranh được thực hiện bằng phương pháp mảng hóa các sắc độ, khái lược nhất mà vẫn phải làm sao thể hiện được thần thái, đặc điểm của nhân vật. Nếu làm tranh dân gian, tranh phong cảnh, bạn có thể bắt chước, màu sắc có thể thay đổi một chút nhưng với tranh chân dung nó khó hơn nhiều bởi màu sắc của vải, các sắc độ có sự hạn chế, không phong phú như các loại màu vẽ hay in. Để lột tả thần thái nhân vật người thiết kế và người làm tranh đều phải ngắm kỹ ảnh của nhân vật, tìm ra những nét đặc biệt ví dụ như đôi mắt, nụ cười, má lúm, răng khểnh... Và bức tranh chân dung đẹp trước hết là bức tranh có bố cục cân đối, lột tả được thần thái nhân vật, màu sắc hài hòa, phù hợp, nhìn tổng thể các sắc màu của vải hòa quyện.
40 thành viên khuyết tật ở Vụn Art, mỗi người có dạng tật khác nhau. Tùy theo mức độ khuyết tật, sự hiểu biết và “hoa tay” của mỗi người mà tổ sản xuất sắp xếp các khâu làm việc sao cho phù hợp. “Những bạn khuyết tật vận động hay câm điếc bẩm sinh rất khéo tay nên thường được phân công làm những công đoạn khó như chọn vải, làm mặt ở tranh chân dung. Còn các bạn thiểu năng trí tuệ, chậm phát triển hoặc tự kỷ có thể làm các khâu khác như là vải, cắt các chi tiết to, dễ, ép nhiệt… Tất cả tạo nên một “dây chuyền” phù hợp để có một sản phẩm hoàn hảo”, chị Trương Thụy Hoàn Mỹ - Tổ trưởng sản xuất của Vụn Art chia sẻ.
Cũng theo chị Mỹ, muốn có một bức tranh đẹp thì ngay từ khâu thiết kế đã phải đẹp và phù hợp, sau đó đến người thực hiện. Cùng một bức tranh nhưng mỗi người có thể cho ra một sản phẩm khác nhau. Chính vì vậy ở Vụn Art, mỗi người đều cần thời gian nhất định để thực hành nhuần nhuyễn. Khi đã thạo việc, họ có thể sáng tạo theo ý mình như chọn màu vải, cắt khóe mắt, nụ cười, răng khểnh, đặt đúng vị trí, cân đối, hài hòa và thể hiện được thần thái. Đây là điều không dễ đòi hỏi không chỉ kinh nghiệm, sự tỉ mỉ, khéo léo mà còn cả sự sáng tạo.
Để phát triển đa dạng sản phẩm, thời gian gần đây Vụn Art đã triển khai dự án “Những bức chân dung từ lụa vụn” với mong muốn nâng cấp điều kiện làm việc cho những người lao động khuyết tật tại Vụn Art. Cũng từ đây hàng trăm bức tranh chân dung làm từ vải vụn đã được ra đời. Để bày tỏ lòng cảm ơn những khách hàng đã ủng hộ dự án, ngày 19/7 vừa qua, Vụn Art đã tổ chức buổi trưng bày tranh chân dung và tri ân khách hàng, các mạnh thường quân, các cá nhân, doanh nghiệp và tổ chức đã đồng hành với Vụn Art trong 7 năm qua.
Trưng bày giới thiệu gần 100 bức chân dung làm từ lụa vụn, trong đó có 16 bức chân dung các danh nhân Hà Nội và rất nhiều những bức chân dung của những người bạn đã đồng hành cùng Vụn Art. Mỗi bức chân dung đều là “đứa con tinh thần” được những người thợ “đặc biệt” tài hoa của Vụn Art làm ra.
Tại buổi trưng bày, họa sĩ Đặng Thị Khuê - người đã đồng hành cùng Vụn từ những năm đầu tiên, không giấu được niềm xúc động. Họa sĩ chia sẻ, thời điểm Vụn Art mới ra đời chính bà đã dạy cho các bạn khuyết tật ở Vụn Art cách làm tranh, trong số đó có 3-4 người vẫn gắn bó với Vụn Art cho tới hôm nay. Ban đầu bà không biết sẽ truyền đạt thế nào để người khuyết tật hiểu và làm, nhưng rồi sự chịu khó, kiên trì của họ đã khiến bà có thêm động lực để đồng hành. Dẫu sau này vì sức khỏe và công việc cá nhân không thể sát sao hơn với họ nhưng bà luôn dõi theo sự trưởng thành Vụn Art. Và khi được xem những bức tranh chân dung được trưng bày bà vô cùng ngạc nhiên bởi sự tiến bộ, khéo léo của những “học trò” năm xưa. Họa sĩ nói vui rằng, chính bà cũng “học lỏm” được rất nhiều từ những người khuyết tật.
Còn chị Huyền Hồ - một khách hàng của Vụn Art thì chia sẻ, chị không thể tưởng tượng được bức tranh rất có hồn của chị lại được làm từ những mảnh vải vụn. “Tôi rất thích cách các bạn khuyết tật của Vụn Art thể hiện ánh mắt và nụ cười của mình. Tranh bằng vải đấy nhưng nhìn vào cực kỳ lấp lánh”, chị Huyền Hồ bộc bạch.
Có thể nói, phía sau mỗi sản phẩm, mỗi bức tranh từ vải vụn là một câu chuyện truyền cảm hứng và đầy tính nhân văn; là bao sự nỗ lực, cố gắng của mỗi cá nhân cũng như tập thể Vụn Art. Cho dù chỉ có thể trao đổi bằng ngôn ngữ ký hiệu; cho dù đôi tay yếu ớt và dáng hình hơi nghiêng vẹo khi đi lại nhưng những người khuyết tật ở Vụn Art vẫn không ngừng nỗ lực, luôn tỉ mỉ, cần mẫn lao động, sáng tạo mỗi ngày để “tồn tại”, để thấy mình có ích. Họ cống hiến hết mình cho xã hội, bảo vệ môi trường bằng cách tận dụng lụa vụn, thổi hồn vào nó, giữ gìn và bảo tồn nó bằng một cách rất riêng biệt chứ không “khác biệt” như nhiều người vẫn nghĩ về mình…