Nhà báo, thi sĩ Khánh Văn Trần Nhật Minh: Hơn bốn mươi năm yêu đời

Mới có một tập thơ đầu tay và đã thành duy nhất: “Khúc hát cánh đồng” (NXB Hội nhà văn, 2018) nhưng đã đủ tạo nên một không gian giàu mỹ cảm qua những tín hiệu được chọn lọc từ các dòng chảy văn hóa ở quê hương nơi sinh trưởng mà Trần Nhật Minh chính là người trải nghiệm, thấm đọng. Và cũng bởi là người trong cuộc, nên nhiều bài thơ, câu thơ đã được viết nên thật tự do, phóng khoáng, trôi chảy, nhiều khi rất… “bay”. Một mặt nào đó, đấy cũng là cách Minh chọn cho lối sống, cách đối nhân xử thế của mình.

Gia đình, họ mạc bên nhà Minh có theo đạo, đi lễ nhà thờ. Bản thân anh khi lớn lên tuy không còn ràng buộc nhiều nhưng niềm tôn kính vẫn thường trực để nuôi giữ tình cảm trước những biểu tượng và không gian tôn giáo, tín ngưỡng. Tuổi thơ Minh sống giữa làng Hoàng Xá, giữa thị trấn Vân Đình. Rộng hơn thế, trong cả một không gian nông thôn pha trộn đô thị nhỏ, nối tiếp ao chuôm, kênh mương với sông nhỏ êm dịu cùng những vùng xanh cây cối từ trong thôn xóm, quanh đình chùa ra đến phố trung tâm, và lan sang những xã, huyện lân cận vùng Thanh Oai, Mỹ Đức. Tâm hồn thơ trẻ và mãi mãi trẻ trung sớm thấm thía cả cái chất nghệ sĩ cũng như những tâm sự thời cuộc của bố và mẹ qua những năm tháng nhọc nhằn nghề diễn không gánh được gia đình. Gom thêm vào tâm hồn đa cảm là niềm yêu thích môn văn từ nhỏ và đam mê văn chương khi trưởng thành, cùng năng khiếu ca hát và sự hoạt bát trong đi, trong nghĩ, trong ứng đối, cư xử. Và không thể thiếu sự hăng hái, nhiệt tình trong tính cách mà hẳn đã có ảnh hưởng nhất định từ gia đình, trong đó có người bà làm nghề bốc thuốc, vẫn thường làm phúc cho người nghèo… Tất cả dựng nên cho Nhật Minh một nét tính cách rộng mở mà sâu lắng, phóng khoáng mà thân mật, phóng túng cùng với tha thiết, linh hoạt nhưng cũng nhiều suy tư.

Ngẫm dông dài như vậy, chính là để quay lại với những bài thơ của Khánh Văn Trần Nhật Minh được anh viết trong nhiều năm, và nhận rõ đó chính là những bức tranh tâm hồn, con người tác giả trong đời thực như vừa kể trên.

Có thể cảm nhận những dấu hiệu của niềm tin, sự gắn bó mật thiết của Minh với quê nhà qua hình ảnh nhà thờ, những mương nước, đêm trăng, khung trời chiều, vẻ thoáng rộng hay không khí huyền ảo của không gian vào những thời điểm nào đó của mùa hạ, mùa thu, hơi rơm ẩm, khúc cong con đê… Anh viết trong bài “Ô cửa mưa”:

“Những giấc ngủ chập chờn kéo tôi về ô cửa mưa

Những giấc mưa lạnh tanh rơm mới

Đêm đêm trên từng bậu cửa

Hương mưa mùa chảy lan nơi hạt thóc nảy mầm

Có vẻ đẹp nào tôn nghiêm như giờ khắc tái sinh?...”.

Và trong bài “Sắc màu”:

“…Mượn mái nhà tạm để gặp lại bạn cũ

Những người bạn có đôi mắt sương đêm tan vào bình minh mùa xuân đang yêu

Có đôi tay cổng làng nâng mái nhà trên vòm mây tóc trắng

Có lời ca mưa nguồn gọi tên mùa vàng bội thu

Có trái tim bếp lửa tung nếp nhăn người cha ánh sáng!...”.

Thật thổn thức khi Nhật Minh viết cho con gái nhỏ:

“…Bố đi vớt cơn mưa cuối cánh đồng mùa cạn

Thương thửa ruộng vào ngày đông giá

Bẹ dứa dại tách xưa cũ làm hai

Một mảnh là trăng đêm trước

Mảnh này là của ban mai

Đàn châu chấu trốn chờ sương ngọt xuống

Lũ đòng đòng đợi nắng trổ bông

Hạt chắc gieo vào mắt mẹ

Hạt lép khô muối lưng trâu

Mơ cho con tuổi thơ

Còn cánh diều bay lên mây trắng

Sao chưa ngủ à ơi...”.

Nhưng Minh không chỉ có quê nhà và nỗi niềm gia đình. Con người mở của anh, và nghề báo với những tiếp xúc, gặp gỡ, quan sát, rong ruổi cho anh có những suy tưởng rộng và xa hơn về đời sống, con người, hành trình của sự sống. Và đâu đó, là cả cảm thức mơ hồ về cuộc đi đến sự tàn lụi, cùng cách mà chúng ta đón nhận nó. Như trong những câu thơ:

“…Tôi nhốt Ánh sáng và Bóng đêm vào nhau

Một tôi bao la cưỡi thuyền vượt sóng

Nở hoa trên thân xác

Trọn vẹn hai sắc màu…”.

Những câu thơ nhưng thế được Nhật Minh viết ra từ lâu, trong sức thanh xuân đang lên phơi phới. Có thể anh đã sớm nghĩ về giới hạn thời gian mỗi người. Có thể là những tưởng tượng khoáng đạt trong thăng hoa cảm xúc. Nhưng sự thoáng đãng và linh hoạt của những hình ảnh cho ta nghĩ được nhiều điều hơn.

Và những câu thơ mới gần đây thôi, trong những ngày thật buồn của Nhật Minh và gia đình, bạn bè, lặng lẽ lo sợ điều kinh khủng đang dần đến. Không muốn đón nhận nhưng cũng đầy dự cảm xót xa. Nhưng cũng xót đấy, mà vẫn có đợi chờ thiết tha những điều mới mẻ dâng lên:

“…Mẹ thường buồn

Khi những cánh hoa bùng nở

Lại là khi cánh thắm vội xa cành

Nhưng mẹ biết không

Đẹp làm sao!

Thời khắc lộng lẫy trên đài hoa… sắc nắng

Hàng ngàn ngàn cánh thắm

Nở bung đón mặt trời…

Cánh hoa chạm mặt đất

Trọn vẹn một cuộc đời

Tận hiến… rơi!!!

Và tháng 3… rồi cũng qua thôi

Những loài hoa sẽ theo mùa xuân đi mất

Chúng tái sinh… chờ mùa sau trở lại

Rực rỡ khoe mình…”.

Cũng từ thơ mà nghĩ thêm về sự hiện diện của Nhật Minh giữa rất nhiều, trong rất nhiều bạn bè từ bạn “phó thường dân” đến bằng hữu văn chương thân mến, mà trong đó không chỉ cùng thế hệ, nhiều người đã ở lứa trước. Trong đan xen, phong phú rất nhiều tính nết, thói quen, phong cách ấy của văn nhân, thi sĩ, thầy giáo, chuyên gia, nhà nghiên cứu, phê bình, cả nhạc sĩ, họa sĩ và đương nhiên là nhiều nhà báo nữa, cùng đâu đó doanh nhân, đâu đó nhà quản lý, kỹ sư, cán bộ hay nhân viên…, Trần Nhật Minh xuất hiện như một mồi lửa.

Anh thường đến với mọi người, khoác theo cây đàn ghi ta, cất lên một câu hát, mời người này nhập cuộc, đệm cho người kia, thoắt từ đơn ca, kéo thêm một giọng song ca, rồi đẩy hào hứng của cả một nhóm lên tốp ca… Nhật Minh cứ tự là người hát, người dẫn, người kết nối cho những cuộc vui văn nghệ nho nhỏ đây đó, thường xuyên của bạn bè như thế. Có lúc phấn khích, lại có khi nào đó trầm lắng, mênh mang. Và đã hát thì “hát giữa mọi người không ngại ngần”. Trong cuộc sinh nhật, ở đám cưới, hay phòng riêng nhà hàng hoặc góc quán nhỏ thì hẳn rồi. Nhưng thật nhiều khi, vui giữa quán đông, quán nhậu vỉa hè, cũng thật thoải mái. Rồi có khi lại nhận được những tràng vỗ tay, và những người không quen, chưa quen sang chạm cốc. Khoảng hai chục năm trước, khi bước đầu đi làm báo, qua những môi trường làm việc khác nhau, đi nhiều, làm nhiều, quảng giao, lắm bạn, cho đến mấy năm trước khi chưa yếu đi vì bệnh trọng, Nhật Minh cơ bản vẫn là như vậy. Gặp nhạc sĩ Đăng Nước, thể nào cũng phải cùng nhau bài “Chúng con bên giấc ngủ của Người”. Với nhà thơ Hồng Thanh Quang, không khi nào Minh quên bài “Khúc mùa thu”, nhạc sĩ Phú Quang phổ thơ anh Quang. Những năm trước, khi còn làm ở báo Phụ nữ Thủ đô cùng nhà thơ Giáng Vân, và sau này vẫn vậy, Nhật Minh rất thích cùng bạn bè hát bài “Đâu phải bởi mùa thu”, thơ Giáng Vân, nhạc Phú Quang… Và bao nhiêu khúc ca khác nữa, những nhạc phẩm từ thời Tân nhạc, các bài nhạc trẻ Phú Quang, Trần Tiến, ca khúc Trịnh Công Sơn…, cùng những bài hát do người cha tài hoa của Minh sáng tác, anh thường cất lên thiết tha như kể niềm suy tư của mình, như hát thay cha đã từ lâu vắng bóng.

Bây giờ thì Nhật Minh sẽ mang những bài hát trở lại đồng đất quê hương với cha mình. Và trong vùng không gian hư ảo, quện mờ khói sương ven sông Đáy, sông Nhuệ chảy qua thị trấn Vân Đình, người cha sẽ nhận ra từ xa, tiếng hát của con mình. Tiếng hát đã càng sâu hơn, buồn thương và rắn rỏi hơn qua hơn bốn mươi năm sống và yêu thương, sẻ chia nồng nhiệt với mọi người, thiết tha với cuộc sống./.

Nguyễn Quang Hưng