Nấu cỗ đêm ở làng Tráng Việt
Xưa, Tráng Việt thuộc tổng Thiên Lộc, huyện Yên Lãng, phủ Tam Đới, trấn Sơn Tây. Làng nằm gọn ở khúc cong bờ bắc sông Hồng, nay là địa đầu của huyện Mê Linh, Hà Nội.
Đương cảnh Thành hoàng của Tráng Việt là Quốc Vương Thiên Lưu Ả Lự Minh Vương, tướng của Hai Bà Trưng, dòng dõi vua Hùng. Cha đẻ Lự Nương là Hùng Hiên. Bà là cô của Trưng Trắc, Trưng Nhị, đã hợp sức với cháu, cùng đánh Tô Định.
Thần phả kể rằng, vì mải mê đánh giặc cả ngày, tới đêm Ả Lự mới tạm nghỉ giao chiến. Lự Nương lúc đó cùng quân sĩ nghỉ ngơi ăn uống. Đang ăn, Lự Nương nghĩ, lúc này có thể bọn Tô Định chủ quan, chúng đang ăn uống rượu chè say sưa nằm la liệt ngổn ngang. Thế là đoàn nữ binh của bà đặt bát đũa xuống, giữa đêm bất ngờ xông vào tấn công tận sào huyệt giặc, quyết diệt bọn chúng. Lúc đó đèn đuốc tắt ngấm, quân ta cứ sờ lên ngực tên nào là đàn ông, mồm nồng nặc hơi rượu là tiêu diệt. Từ đó, hàng năm dân làng Tráng Việt tổ chức tiệc đêm để tưởng nhớ chiến công của Lự Nương.
Chính tiệc ở làng Tráng Việt tổ chức vào đêm mồng 8 tháng Hai. Khi tế phải tắt hết đèn đuốc. Mọi việc đều phải dò dẫm. Dân làng diễn hội thì phải dùng kiếm gỗ. Đầu kiếm buộc túm giẻ bọc vôi, nên vết đâm để lại dấu vôi trên áo. Khi thắp đuốc lên thấy nhiều áo đàn ông có dấu vôi là năm ấy dân làng làm ăn hưng thịnh. Ngược lại, áo đàn bà có nhiều dấu vôi thì người ta cho là điềm không hay. Vì vậy, việc sờ ngực đối tượng để quyết định nhát đâm là hết sức quan trọng.
Khi trận đấu kết thúc, làng mới tổ chức tiệc cỗ đêm. Có hai món là bành dầy và xôi nén. Các giáp mang bánh về cúng thần. Bánh dầy phải mướt, trắng, mềm, dẻo. Bánh dầy mà gợn hạt gạo, đen, khô mặt thì bị loại. Xôi nén đanh vuông bày trên mâm gỗ, mỗi chiều dài khoảng 60cm, dày 10cm. Đây là chiếc bánh biểu tượng lương khô của quân sĩ mang đi đánh trận.
Đến nay dân gian vẫn còn truyền tụng câu:
Đông Cao có tục bó mo
Tráng Việt có tục đi mò ăn đêm
Ấy là bắt nguồn từ câu chuyện Lự Nương đánh giặc và tục cúng đêm của người làng Tráng Việt vậy./.