Khói chiều nhớ Tết làng xa

Mùi khói quyến dụ nhất là mùi của nhang trầm cha thắp đêm ba mươi, mùi của củi, lửa rực hồng trong căn bếp của mẹ, mùi của vị khói quê từ những cọng rơm vàng, mùi của đống rấm bà đốt lá sau vườn tiễn ngày cũ sang sông… Làng tôi nằm ven bờ sông Đáy, nơi có những thửa ruộng chạy dài vào tận chân núi đá vôi. Trên cánh đồng mênh mông ấy, tôi đã biết nhớ mùi khói đốt đồng từ thuở ấu thơ, mùi của đồng đất, rạ rơm, của những ngọn khói cuộn vòng rồi tan ra như sương mỏng. Tôi yêu những ngọn khói lam chiều mỗi khi ngoại bện mồi rơm nhóm lửa, khói từ gian bếp làm ấm cả chiều đông, ấm cả căn nhà tuổi thơ tôi từng sống.

Quê tôi có tục lệ, cuối năm nhà nào cũng phải làm lễ cúng đồng. Hồi còn sống bà bảo, đồng đất làng nào cũng có một vị thần cai quản, coi sóc cho mùa màng bội thu, cho phần mộ của tổ tiên, ông bà, cha mẹ được ấm cúng. Vì thế, cuối năm nhà nào cũng phải có một cái lễ mọn gọi là lòng thành để lễ tạ thần linh cai quản ở xứ này. Cúng đồng là một tín ngưỡng văn hóa của người làng tôi từ bao đời nay và cũng là lời thỉnh cầu cho một năm mới an lành, may mắn. Lễ cúng gồm hương trầm, vàng mã, hoa quả, trầu cau, gạo, muối và một chút rượu trắng. Sau lễ cúng là lễ hóa vàng, cả cánh đồng nghi ngút khói hương bay theo ngọn khói về trời. Tuổi thơ tôi là nơi cất giữ những ký ức về làng trong tâm thức của một người con xa xứ, về những kỷ niệm thời thơ ấu bên gia đình và những ngọn khói lam chiều mang đầy vị nhớ.

Những năm tháng xa quê, có lần tôi đi chợ phiên ngày Tết của người dân tộc Dao. Trong tất cả những sắc màu của lễ hội, sự vội vã, tưng bừng của ngày Tết, bỗng đụn khói nhà ai đốt lá trong vườn níu ánh nhìn tôi. Tự dưng lòng tôi chùng xuống, những ký ức về làng, về bà tôi gom lá trong vườn chiều ngày ba mươi Tết cứ hiện dần trong kí ức như một thước phim quay chậm. Hình ảnh bà lụi cụi trong vườn quét từng chiếc lá tre, lá ổi, lá khế rồi vun thành một đống rấm to cuối vườn và châm lửa đốt. Lửa bén dần vào từng chiếc lá. Khi những ngọn khói bay lên cao và tan loãng ra bà mới bảo: Đốt lá vườn cũng là một tục lệ tâm linh ngày cuối năm con ạ, đốt đi những chiếc lá vàng vừa là để dọn vườn, cũng là để chờ đợi những mầm xanh hy vọng trên cành khi mùa xuân đến. Đốt lá cũng là để xua đi những điều không may mắn còn sót lại trong một năm cũ và làm ấm khu vườn trong đêm cuối năm.

Tôi chợt nghĩ, đời người tưởng dài mà cũng thật ngắn ngủi như đời lá, khi chiếc lá còn xanh thì được rễ cây nuôi dưỡng và xanh hết mình cho tháng năm xanh, con người cũng vậy, cống hiến hết mình cho cuộc đời, cho cộng đồng rồi lại làm một cuộc hành hương trở về nguồn cội. Có ai trong cuộc đời này chống lại được quy luật của thời gian, có chiếc lá nào mãi xanh được trên cành. Biết yêu quý cuộc đời, biết hướng về quê hương chính là trân trọng và tôn vinh các giá trị truyền thống cho thế hệ tiếp theo. Những giá trị đó giúp chúng ta sống tốt hơn, có trách nhiệm hơn với cuộc đời, biết yêu thương, san sẻ, biết lan tỏa lá lành đùm lá rách trong những ngày cuối năm, phải chăng đó cũng chính là cội nguồn nơi khởi sinh sự sống.

Trở về quê, mỗi lần thắp nụ trầm hương lên bàn thờ tổ, trong khói hương nghi ngút tôi lại nhớ lời bà dạy: Phật không những ở nơi đền, chùa, miếu mạo, mà Phật còn ở trong tâm mỗi người. Thắp hương là dâng nén tâm nhang, khói hương linh thiêng nơi cửa chùa, nơi thư phòng là nơi dẫn lối cho con người làm những điều thiện, nhắc nhở chúng ta chớ để thời gian trôi qua vô ích.

Cuộc sống ở quê tôi bây giờ đã khá giả, hiện đại hơn rất nhiều, một số gia đình đã sử dụng bếp từ, bếp ga, bếp điện. Nhà tôi, mẹ vẫn dùng bếp củi để luộc bánh chưng vào ngày áp Tết, vẫn dùng bếp trấu để xào, nấu thức ăn, có lẽ mẹ đã quen nếp nhà xưa từ rất lâu rồi. Mỗi lần trở về, nhìn ngọn khói lam chiều cuộn bay trên gác bếp tôi lại bồi hồi nhớ bà, nhớ những ngọn khói chiều trong Tết làng xa./.

Tản văn của Đinh Tiến Hải