Tạo “đất sống” cho tuồng trong đời sống đương đại
Nằm trong khuôn khổ các hoạt động của Tuần lễ Thiết kế sáng tạo 2023, tọa đàm “Ứng dụng chất liệu tuồng trong đời sống đương đại” do Ban Quản lý hồ Hoàn Kiếm và phố cổ Hà Nội và Nhà hát tuồng Việt Nam tổ chức sáng ngày 25/11 đã thu hút đông đảo các nhà nghiên cứu, giới chuyên môn. Những ý kiến, chia sẻ tại tọa đàm góp phần khẳng định giá trị của nghệ thuật tuồng đồng thời gợi mở những giải pháp tạo “đất sống” cho nghệ thuật tuồng trong đời sống đương đại.
“Gia phả” của văn hóa Việt Nam
Đề cập tới giá trị của nghệ thuật tuồng, NSND Lê Tiến Thọ, nguyên Thứ trưởng Bộ VHTT&DL, nguyên Giám đốc Nhà hát tuồng Việt Nam đã nhắc lại nhận định của nhà văn hóa, nhà thơ Cù Huy Cận rằng “tuồng, chèo chính là gia phả của văn hóa Việt Nam”.
NSND Lê Tiến Thọ nhấn mạnh: Nghệ thuật tuồng mang tính bác học, ước lệ, trong đó đặt ra các vấn đề về quân quốc, xung đột xã hội, giá trị Chân Thiện Mỹ và cả những bài học ý nghĩa. Xưa, nghệ thuật tuồng được triều đại phong kiến coi trọng. Kho kịch bản của sân khấu tuồng có hàng trăm tác phẩm, đặc sắc nhất là vở tuồng Sơn Hậu. Trong đó nhiều hình tượng nghệ thuật góp phần đưa sân khấu tuồng ngang tầm quốc tế.
Trải qua các giai đoạn với không ít những thăng trầm, có lúc tưởng như không thể ở cùng thời đại, cho đến nay nghệ thuật tuồng vẫn hiện diện, đó cũng là những tín hiệu vui với những “người trong cuộc”.
Tại tọa đàm, cùng với việc điểm lại lịch sử hình thành, phát triển của nghệ thuật tuồng, bà Chu Thu Phương, thành viên Ban Thư ký, Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam cũng đã đề cập tới các yếu tố tạo nên sức hấp dẫn, đặc sắc của nghệ thuật tuồng, từ kịch bản mang tính văn chương, múa tuồng, hát tuồng, nhạc tuồng, trang phục tuồng, mặt nạ tuồng, đạo cụ tuồng đến tính đạo lý của tuồng, địa điểm diễn tuồng...
Bà Chu Thu Phương cho hay, hiện nay “chất liệu” tuồng cũng đã được ứng dụng khá nhiều trong đời sống. Có thể kể tới ứng dụng nhạc tuồng vào múa hiện đại; ghép múa tuồng với kịch câm; ứng dụng chất liệu tuồng trong thời trang và ứng dụng trong tạo đồ lưu niệm...
Tạo “đất sống” cho tuồng trong đời sống đương đại
Dõi theo những chuyển động của sân khấu tuồng nhiều năm qua, TS. Lư Thị Thanh Lê, giảng viên Khoa các khoa học Liên ngành (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho hay, càng nghiên cứu, tiếp xúc chị càng thấy được vẻ đẹp của nghệ thuật tuồng, từ phục trang, nhân vật, diễn xuất... Đặc biệt, khi giới thiệu tuồng với sinh viên chị đã cảm nhận được sự yêu thích của các em.
Tuy nhiên, thực trạng của sân khấu truyền thống nói chung, nghệ thuật tuồng nói riêng cũng đang đặt ra nhiều thách thức. Theo TS. Lư Thị Thanh Lê, để đưa tuồng đến gần hơn với công chúng, giúp công chúng tiếp nhận những tinh hoa của nghệ thuật tuồng thì cần tôn vinh nghệ thuật tuồng bằng cách thường xuyên giới thiệu các vở tuồng kinh điển cũng như những vở được dựng mới. Bên cạnh đó, cần có thêm những trích đoạn tuồng ngắn để giới thiệu với du khách, giúp họ hiểu thêm nét đặc sắc của tuồng; đem tuồng vào công nghiệp văn hóa, tạo ra sinh kế bền vững cho các nghệ sĩ...
Tại tọa đàm, họa sĩ Nguyễn Thế Sơn, họa sĩ Trịnh Minh Hải, họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức cũng đưa ra những minh chứng cho việc thực hành nghệ thuật tuồng trong đời sống đương đại, và cả những giải pháp tạo "đất sống" cho nghệ thuật tuồng.
Theo họa sĩ Nguyễn Thế Sơn, tuồng là một trong những “chất liệu” đã được ứng dụng trong thực hành mỹ thuật công cộng. Điều này được thể hiện rõ qua các dự án nghệ thuật công cộng trên phố Phùng Hưng, phường Phúc Tân hay câu chuyện vẽ nhân vật tuồng ở ngõ Cấm Chỉ...
Họa sĩ Triệu Minh Hải nhấn mạnh: “Ngoài giá trị văn hóa, tuồng còn giá trị ứng dụng có khả năng bao chứa nội lực, thúc đẩy ngôn ngữ nghệ thuật, nâng tầm nghệ thuật đương đại. Chất liệu tuồng có vị trí tiếng nói nhất định, giúp các nghệ sĩ tạo sự khác biệt trong phong cách”...
Tuồng là một trong những bộ môn nghệ thuật truyền thống cần nhân rộng, lan tỏa. Muốn phát huy giá trị của nghệ thuật tuồng trong đời sống đương đại, họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức cho rằng cần phải hiểu về tuồng, tìm thấy giá trị trong nghệ thuật tuồng. Ngoài đón nhận thì rất cần nghiên cứu, sử dụng, biến tính khuôn mẫu, hoành tráng của tuồng thành sáng tạo nghệ thuật...
Từ thực tế tuồng đang bị mai một và xa rời khán giả, bà Chu Thu Phương bày tỏ mong muốn tới đây tuồng sẽ sớm được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể. Bởi nếu được ghi danh đây sẽ là cơ sở để di sản này được bảo vệ và phát huy giá trị trong đời sống đương đại./.