Lan tỏa giá trị của nghệ thuật Trúc Chỉ trong đời sống hiện nay

Từ dự án cá nhân đến phát triển ra cộng đồng

Trúc Chỉ là sản phẩm được bắt đầu từ một dự án cá nhân của họa sĩ Phan Hải Bằng (trường Đại học Nghệ thuật – Đại học Huế). Với nhu cầu tìm kiếm một loại giấy mới, trải qua quá trình dài nghiên cứu về giấy thủ công tại các làng nghề thủ công khắp mọi miền Việt Nam đã kích thích anh tới những ý nghĩ táo bạo: Giấy thủ công có phải chỉ có mỗi giấy dó? Liệu giấy có thể là một tác-phẩm-tự-thân hay không? Có thể tạo ra một môi trường cho nghệ thuật-giấy hay không? Từ đó, anh mong muốn mang lại cho giấy thêm khả năng, “thoát” khỏi thân phận làm nền để trở thành tác phẩm tự thân, độc lập. Và bắt đầu từ năm 2000, họa sĩ Phan Hải Bằng đã cùng các cộng sự nghiên cứu và phát triển Trúc Chỉ. Đội ngũ nghệ sĩ đã liên tục nghiên cứu và sáng tạo để mang thêm một lựa chọn thẩm mỹ thông qua nghệ thuật giấy cho Việt Nam và thế giới.

Dựa trên cơ sở giấy truyền thống, nghệ thuật-giấy, giấy-nghệ thuật Trúc Chỉ mang hàm ý tre trúc là biểu tượng của văn hóa và tinh thần Việt. Không chỉ mang chất liệu từ cây tre, một tác phẩm Trúc Chỉ còn có chất liệu là các xơ sợi từ trúc, giang, chuối, ngô, rơm, lục bình, dừa, bã mía… với độ óng và màu sắc khác nhau. Kết hợp với tính chất bề mặt, độ thấm hút khác nhau của từng loại giấy khác nhau (giấy dó, giấy tái chế…) mà cho ra những tác phẩm tranh Trúc Chỉ khác nhau theo ý đồ của người nghệ sĩ. Trúc chỉ vừa là chất liệu, vừa là phương tiện nghệ thuật trong một tác phẩm Trúc Chỉ.

Theo họa sĩ Phan Hải Bằng, chính hình ảnh nón bài thơ Huế với yếu tố nghệ thuật thị giác đã gợi cảm hứng cho anh để bắt đầu với tranh Trúc Chỉ. “Nón bài thơ là câu chuyện về chàng trai đã viết bài thơ tình của mình lên chiếc nón (mỏng) đặc biệt, để đến khi đưa chiếc nón lên cao dưới ánh sáng (mặt trởi) thì sự hiện diện còn lại duy nhất chính là bài thơ. Còn ở Trúc Chỉ, “bài thơ” ấy chính là một tác phẩm rõ rệt”, họa sĩ Phan Hải Bằng chia sẻ.

Để làm một tác phẩm Trúc Chỉ cần trải qua hai giai đoạn: làm giấy, sau đó là trúc chỉ. Mỗi tác phẩm đều mang tính sáng tạo cao với những thiết kế riêng biệt, sử dụng trong những không gian khác nhau. Vì thế, việc chọn loại giấy và làm giấy trong quá trình kết hợp với nước và sau đó là trúc chỉ cần nhiều công phu - để khi đặt tác phẩm trong không gian nào mới có thể bật lên vẻ đẹp của tác phẩm ấy thông qua các hiệu ứng ánh sáng.

Với góc nhìn của nghệ sĩ thị giác, họa sĩ Nguyễn Thế Sơn (Giảng viên Khoa Các khoa học liên ngành, Đại học Quốc gia Hà Nội) luôn muốn giới thiệu và lan tỏa tính nghệ thuật và tính thẩm mỹ trong Trúc Chỉ. “Cách sử dụng chất liệu trong Trúc Chỉ rất sáng tạo, đưa đến sự phát triển của nghệ thuật giấy. Đây là tác phẩm thiên về thiết kế/ desgin, và đáng quý là những con người thực hiện các tác phẩm này đã luôn âm thầm và kiên trì với những thực nghiệm đến cùng”, họa sĩ Nguyễn Thế Sơn nhận định.

Trúc Chỉ và những giá trị tự thân

Họa sĩ Phan Hải Bằng cho biết, tác phẩm Trúc Chỉ mang 3 giá trị cốt lõi: Thẩm mỹ, Giáo dục và Xã hội. Còn giá trị văn hóa của Trúc Chỉ là cống hiến, sáng tạo và chia sẻ.

Trong các giá trị cốt lõi, tiêu chí Thẩm mỹ được thể hiện bằng các tác phẩm, triển lãm, dự án… có tính quy mô, đi sâu vào đời sống nghệ thuật đương đại, tiếp cận với nghệ thuật thế giới; thể hiện thông qua cách ứng xử/ tiếp cận và kết nối với văn hóa truyền thống, với nghệ thuật đương đại, với tri thức và văn hóa nhân loại… nhằm tạo dựng một môi trường sáng tạo văn hóa, trung thực và thiện lương.

Tiêu chí Giáo dục thể hiện qua giáo dục tự thân và giáo dục cộng đồng.

“Tiêu chí Xã hội của Trúc Chỉ sẽ đạt được khi mà tiêu chí Thẩm mỹ và Giáo dục được đáp ứng đủ và đúng, để tạo ra một giá trị. Nếu thiếu một trong hai hoặc thiếu cả hai thì kết quả sẽ là một phiên bản lỗi”, họa sĩ Phan Hải Bằng nhấn mạnh.

Tại buổi tọa đàm, nhà báo Đào Mai Trang, một người đã gắn bó với Trúc Chỉ từ nhiều năm nay chia sẻ: Chị đã biết đến những tác phẩm Trúc Chỉ được đặt hàng để bày ở những nơi trang trọng, như trong văn phòng Chính phủ. Điều này cho thấy Trúc Chỉ đã được lan tỏa và công nhận những giá trị tự thân.

Song, trước thực trạng có nhiều cơ sở bán tranh Trúc Chỉ với cách truyền thông hướng tới không gian mang tính chất Phật giáo hay thiền đã gây nên những hiểu nhầm. Theo PGS. TS Nguyễn Nghĩa Phương (trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam), đây là một vấn nạn trong lĩnh vực thiết kế sáng tạo ở Việt Nam - đó là câu chuyện bản quyền. “Không chỉ riêng Trúc Chỉ, mà cả những sản phẩm sáng tạo khác ở Việt Nam, khi bản gốc chưa kịp được công bố rộng rãi thì đã có những bản tương tự xuất hiện tràn lan trên thị trường, dù công phu và giá trị thực của nó hoàn toàn chênh lệch rất nhiều”, PGS. TS Nguyễn Nghĩa Phương chia sẻ.

“Tác phẩm Trúc Chỉ tình cờ lại rất phù hợp với các không gian đó, nhưng ngẫu nhiên, nó không phải là ý đồ chính của người sáng tạo. Đôi khi đó là những chất liệu khác chứ không phải trúc chỉ. Và chúng tôi thực hiện triển lãm giới thiệu tác phẩm Trúc Chỉ lần này, để công chúng thấy rằng: bên cạnh những tác phẩm Trúc Chỉ cần đèn chiếu sáng từ bên trong mới bật lên vẻ đẹp thì vẫn còn những tác phẩm tự nổi bật lên và được xem nhờ ánh sáng từ bên ngoài. Và những giá trị thực sự của Trúc Chỉ là như thế nào”, nghệ sĩ Nguyễn Thế Sơn nhấn mạnh.

Đại diện phía UBND quận Hoàn Kiếm, bà Trần Thị Thúy Lan - Phó Trưởng ban Quản lý hồ Hoàn Kiếm và phố cổ Hà Nội cho biết, đây là lần đầu tiên quận Hoàn Kiếm tổ chức cuộc giới thiệu chi tiết về Trúc Chỉ. Bà cũng hi vọng thông qua buổi tọa đàm, công chúng yêu nghệ thuật sẽ có thêm nhiều góc nhìn/ hiểu biết về Trúc Chỉ và hi vọng góp phần lan tỏa những giá trị của Trúc Chỉ.

Kỹ thuật đồ họa Trúc Chỉ là công nghệ của nghiên cứu, đã được khai thác và phát triển bởi Công ty TNHH Nghệ thuật Trúc Chỉ Việt Nam. Xuất hiện tại Huế từ năm 2012, đến nay Trúc Chỉ đã hiện diện như một giá trị văn hóa nghệ thuật mới của Huế nói riêng và Việt Nam nói chung./.

Một số hình ảnh về tác phẩm Trúc Chỉ tại triển lãm "Thắm":

Yến Ly