Nghề làm tôm khô là Di sản văn hoá phi vật thể
Ngề làm tôm khô là một trong những đặc sản nổi tiếng của Cà Mau được du khách trong và ngoài nước biết đến, tôm khô và nghề làm ra nó là một di sản dân gian được đúc kết gắn liền với lịch sử trăm năm qua của vùng đất Cà Mau.
Ngày 10/11/2023, Bộ trưởng Văn hóa - Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng đã ký Quyết định số 3441/ QĐ-BVHTTDL về việc đưa Nghề làm tôm khô tỉnh Cà Mau vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Với quyết định trên, thế giới biết đến làm tôm khô tỉnh Cà Mau là nghề thủ công truyền thống, tri thức dân gian được nhà nước Việt Nam công nhận và bảo hộ.
Theo lời truyền miệng của người dân Cà Mau, xa xưa nguồn hải sản địa phương rất phong phú, ngư dân đánh bắt tôm về tiêu thụ không hết đã luộc nên phơi khô, để ăn dần.
Thông tin từ các tư liệu ghi chép lại cho thấy, người dân Cà Mau đã biết cách bảo quản con tôm bằng phương pháp phơi khô từ hàng trăm năm qua. Các phương thức đánh bắt, khai thác con tôm đất trong tự nhiên theo phương pháp truyền thống từ xa xưa: Xây nò; Đặt đó; Cất vó; Đặt lú; Chài lưới; Đi trễ; Đóng đáy…
Cuối thế kỷ XVII, Cà Mau là mảnh đất cuối cùng trên con đường Nam tiến mở mang bờ cõi của người Việt. Nơi vùng đất phần lớn là nước nhiễm mặn ven biển, sông rạch chằng chịt với hai mặt giáp biển Đông và biển Tây (Vịnh Thái Lan), tôm - cá vô cùng phong phú, đa dạng nhiều vô kể. Do ăn tươi, bán tại chỗ không thể hết nên người dân địa phương thường tìm cách chế biến nhằm mục đích lưu trữ để dành ăn dần hoặc bán đi nơi khác.
Theo tiến trình phát triển, tôm khô của Cà Mau được thương lái các địa phương khác đến thu mua đưa đi tiêu thụ rộng rãi và nghề làm tôm khô hình thành.
Về sau, tỉnh Cà Mau phát triển nghề nuôi tôm, đặc biệt, mô hình nuôi tôm dưới tán rừng, với con tôm đất có chất lượng thịt ngon nên tôm khô Cà Mau ngày càng được biết đến rộng rãi.
Nghề làm tôm khô có mặt ở nhiều địa phương của Nam Bộ, nhưng nhiều người vẫn cho rằng, tôm khô ở thị trấn Rạch Gốc (huyện Ngọc Hiển), xã Khánh Hội (huyện U Minh) và thị trấn Năm Căn (huyện Năm Căn) của tỉnh Cà Mau là nổi tiếng hơn cả. Nơi đây, cộng đồng cư dân đã gắn bó với nghề thủ công truyền thống này từ hàng trăm năm nay.
Vào năm 2012, Cục Sở hữu Trí tuệ, Bộ Khoa học – Công nghệ đã công nhận “Tôm khô Rạch Gốc” là nhãn hiệu tập thể của người dân huyện Ngọc Hiển. Năm 2021, “Tôm khô Cà Mau” đã vào tốp 100 đặc sản quà tặng Việt Nam.
Toàn tỉnh Cà Mau, hiện có 280.000 ha đất nuôi tôm. Tôm khô được người dân nuôi tôm làm phổ biến để dùng trong gia đình, đặc biệt, phục vụ dịp Tết Nguyên Đán. Còn nghề làm tôm khô phát triển ở các huyện có thế mạnh nuôi tôm dưới tán rừng như Ngọc Hiển, Năm Căn.
Tính đến nay, tỉnh Cà Mau có 7 Di sản được Bộ Văn hoá - Thể thao và Du lịch công nhận Di sản văn hoá phi vật thể Quốc gia./.