Độc đáo Tết Ngô của người Cống ở Lai Châu

Mở đầu là màn trình diễn Tết Ngô của dân tộc Cống (xã Nậm Khao, huyện Mường Tè, Lai Châu).

Dân tộc Cống (hay còn gọi là Xá, Xá Cống), thuộc nhóm ngôn ngữ Tạng Miến, là một trong những dân tộc có dân số ít nhất của nước ta, đứng thứ 48 trên tổng số 54 dân tộc của cả nước. Ở Lai Châu có hơn 1.500 người Cống, con số này chiếm 0,36% dân số của tỉnh (Trích số liệu năm 2015). Người Cống ở Lai Châu cư trú ở 6 bản thuộc hai huyện Mường Tè và Nậm Nhùn.

Trong đó có đến 5 bản chỉ có người Cống sinh sống, không xen lẫn cùng các dân tộc khác. Tập quán định cư co cụm này vô tình đã trở thành điều kiện thuận lợi để người Cống bảo tồn được bản sắc văn hóa của mình, điều đó được thể hiện trong các di sản văn hóa như trang phục, kiến trúc nhà ở đến văn học, nghệ thuật dân gian… mà người Cống vẫn còn giữ được nguyên vẹn cho đến tận ngày nay.

Người Cống không có quá nhiều lễ hội trong năm, nhưng mỗi lễ hội đều có những điểm độc đáo, phản ánh lịch sử hình thành và phát triển tộc người Cống, cũng như đời sống tâm linh phong phú của họ.

Bà con người Cống coi trọng đời sống tâm linh và Tết Ngô là nghi thức tín ngưỡng lớn nhất trong năm. Tết Ngô lớn hay bé phụ thuộc vào mâm đồ cúng và sản vật bầy trên mâm cúng đều do bà con sản xuất ra.

Tết Ngô thường được tổ chức vào ngày mồng 1-6 âm lịch hằng năm, thời gian bắt đầu mùa mưa.

Theo phong tục của đồng bào, đây là dịp để họ trình báo với tổ tiên về những việc mà họ đã làm được trong năm; cảm ơn tổ tiên đã phù hộ cho con cháu khỏe mạnh, chăn nuôi, sản xuất gặp nhiều thuận lợi, mùa màng tươi tốt, thóc, ngô đầy nhà.

Sáng sớm ngày 1-6 âm lịch, mọi người diện những bộ trang phục mới và đẹp nhất đến sân nhà văn hóa bản để chuẩn bị nghi thức cúng Tết Ngô. Lễ vật do dân bản cùng nhau đóng góp, gồm: thịt lợn (thủ, đuôi, gan và ruột non); thịt gà, cơm ngô, bánh ngô, rau bí luộc và cua. Người Cống quan niệm, cua là con vật bảo vệ mùa màng. Khi hạt ngô gieo xuống đất, mọc mầm, chim chóc, chuột sóc đến phá hoại, cua sẽ dùng hai càng của nó đuổi chúng đi.

Một tục lệ không thể thiếu của người Cống trong ngày Tết Ngô đó là ra suối tắm và giặt giũ. Khi đi, ai cũng mang theo ít thuốc lào đề cúng ma rừng. Thuốc lào người Cống thơm ngon, theo quan niệm dân gian, ma rừng hút thuốc sẽ nhớ mặt người Cống, để không bắt người Cống đi. Vào ngày Tết Ngô, không cần biết trời nóng hay lạnh, cả bản người Cống cùng xuống suối tắm, để nước suối gột rửa hết bệnh tật, xui xẻo. Nước từ thượng nguồn sẽ mang theo sức khỏe, may mắn cho tất cả mọi người.

Tết Ngô của bản người Cống giờ đây đã có sự giao lưu, góp vui của bà con người Si La, người Mảng, người Lự ở các bản bên cạnh. Sân hội ngày một đông, bà con nhảy múa, hát hò và chơi các trò chơi dân gian.

Bên cạnh giá trị tâm linh, Tết Ngô của người Cống còn mang những nét văn hóa truyền thống độc đáo của tộc người, thể hiện qua trang phục, ẩm thực, văn nghệ, trò chơi dân gian... Phục dựng Tết Ngô tại không gian Ngày hội Văn hóa các dân tộc có số dân dưới 10.000 người lần thứ I đã mang lại cho du khách sự hứng khởi, trải nghiệm, hòa cùng các điệu múa dân tộc đầy tươi vui.

Duy trì các lễ hội truyền thống như Tết Ngô cũng giống như gìn giữ, phát triển văn hóa dân tộc Cống, là một nhiệm vụ cần được ưu tiên hàng đầu, để dân tộc Cống luôn giữ được bản sắc của mình trong bước đường phát triển tương lai.

Tết Ngô gắn liền với những sinh hoạt văn hóa tộc người, mang tính cộng đồng cao, là một kho tàng văn hóa dân gian với nhiều loại hình nghệ thuật, xứng đáng được quan tâm đầu tư, bảo tồn và phát huy góp phần vào việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc./.

Văn Thiện (t/h)