Viện Pasteur - âm vang chiến công đêm 19/12/1946 (quận Hai Bà Trưng)
Viện Pasteur (Viện Vệ sinh dịch tễ) ở tại số 1 phố Yecxanh, phường Phạm Đình Hổ, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội.
Đúng 20 giờ 3 phút đêm 19/12/1946 cả Hà Nội vùng lên chiến đấu, mở đầu cuộc toàn quốc kháng chiến.
Tại Liên khu II, ngay đêm 19/12/1946, một Trung đội của C14 và Trung đội cảm tử thuộc Tiểu đoàn 212 phối hợp với Tự vệ Lò Đúc được lệnh tiến đánh Viện Parteur, nơi đóng quân của thực dân Pháp. Lúc 21 giờ 45 phút, quân ta nổ súng tấn công. Bọn địch chống trả quyết liệt, chúng đặt một khẩu trung liên tại cổng chính khống chế đường Tăng Bạt Hổ và một đại liên tại góc phải của Viện bắn dọc đường Lê Thánh Tông. Một số tên được bố trí trên gác 2 của Viện nã súng vào quân ta. Ngoài ra, quân Pháp còn chia hai tổ nhỏ mỗi tổ gồm 3 tên gác phía sau Viện đề phòng quân ta vượt tường tấn công.
Bị hoả lực dày đặc của địch cản lại, Trung đội 1 - C14 phải chuyển vào khu nhà, nay thuộc Viện Giải phẫu, trung đội cảm tử phải dạt vào khu vườn hoa Nguyễn Huy Tự - Lê Quý Đôn. Trong lúc ta đang không có cách tiến đánh trước hoả lực dày đặc của địch, một chiến sĩ trong trung đội cảm tử tên là Dần, nguyên là lính thợ trong quân đội Pháp cũ phát hiện thấy một nắp cống có đường ống dẫn thẳng vào bệnh viện. Đồng chí cùng với cán bộ trung đội và dẫn theo hai chiến sĩ nữa mang lựu đạn chui xuống đường cống vào viện. Các chiến sĩ bật nắp cống chui lên tung lựu đạn diệt gọn 3 tên giặc ở vị trí cổng chính rồi tiến lên định tiêu diệt tiếp khẩu đại liên ở góc phải viện. Địch thấy tiếng lựu đạn nổ sau lưng, đã quay đại liên lại xả một băng rồi khiêng súng tháo chạy theo cổng sau về Đồn Thuỷ. Đồng chí Dần trúng đạn hy sinh, Trung đội 1 - C14 thấy hai hoả điểm địch bị dập tắt đã ào lên tấn công vào viện, lính Pháp cố thủ ở tầng 2. Trung đội cảm tử vòng ra sau viện nhanh chóng tiêu diệt 2 tổ địch gác ở đây, Trung đội 1 tấn công chiếm được cầu thang, ném lựu đạn vào các phòng có lính Pháp đang bắn ra. Một số bình ête bị nổ, hơi ête bốc lên nồng nặc khiến địch không sao mở mắt được, quân ta xông lên tiêu diệt toàn bộ quân Pháp, làm chủ hoàn toàn trận địa. Cờ Pháp bị hạ xuống, cờ đỏ sao vàng tung bay trên tầng 2 viện Pasteur.
Kết quả: Trận đánh tại Viện Pasteur quân ta tiêu diệt 11 tên địch, bắt sống 5 tên, phá hỏng 1 trung liên, thu 14 súng tiểu liên và súng trường... Ngoài ra, ta còn thu được một số lớn thuốc men và thực phẩm.
Trận chiến đấu của tiểu đoàn 212 tại Viện Pasteur đêm 19/12/1946 là trận chiến phối hợp tiêu biểu giữa quân đội chính quy và tự vệ thành (tự vệ Lò Đúc), góp phần vào thắng lợi chung của quân dân Hà Nội trong những ngày đầu toàn quốc kháng chiến.
Viện Pasteur là một dinh thự kiên cố ba tầng, có chiều dài trên 100m nằm trên một khuôn viên rộng lớn, mặt tiền chính hướng về phía tây bắc. Phía trước dinh thự là sân, vườn trồng cỏ và hàng rào bê tông ngăn cách giữa khuôn viên Viện với đường Yecxanh và vườn hoa Pasteur. Mặt sau toà nhà nhìn theo hướng đông nam là một khu rộng có nhiều nhà phụ nối liền với khu vực chợ Lê Quý Đôn. Căn cứ vào kiểu dáng, kiến trúc thì rất có thể Viện được xây dựng trong khoảng thời gian từ năm 1911 đến 1915. Hiện nay, Viện vẫn giữ được tương đối nguyên vẹn công trình kiến trúc và cảnh quan xung quanh di tích.
Do có những đóng góp lớn trong việc phục vụ cho các cơ sở phòng dịch của cả nước, Viện đã được Đảng và Chính phủ tặng thưởng rất nhiều Huân chương và danh hiệu cao quý.
Năm 2000, Viện Pasteur đã được Uỷ ban nhân dân Thành phố Hà Nội gắn biển lưu niệm và xếp vào danh mục di tích cách mạng - kháng chiến. Tại khuôn viên di tích, Viện đã dựng tượng đài kỷ niệm để tưởng nhớ công ơn các liệt sĩ Tiểu đoàn 212 và Tự vệ khu Lò Đúc - những người đã anh dũng hy sinh trong đêm 19/12/1946 để bảo vệ Thủ đô./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02