Di tích lịch sử kháng chiến Cầu Giẽ (huyện Phú Xuyên)
Cầu Giẽ nằm ở địa đầu phía nam huyện Phú Xuyên, bắc qua sông Nhuệ, giữa một vùng chiêm trũng lầy thụt. Phía đông giáp xã Đại Xuyên. Phía tây bắc tiếp giáp xã Phú Yên. Phía tây nam là xã Châu Can. Tuy cầu không lớn nhưng có vị trí quan trọng, nằm ở cửa ngõ ra vào Thành phố Hà Nội, trên con đường giao thông huyết mạch Bắc - Nam và là trọng điểm quân sự trên tuyến đường Quốc lộ số 1.
Theo truyền thuyết dân gian địa phương, địa danh Cầu Giẽ đi vào lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc từ mùa xuân năm 1789, khi đại quân của vua Quang Trung tiến ra Bắc diệt quân xâm lược Mãn Thanh đã đi qua đây và địa danh Cầu Giẽ bắt nguồn từ sự kiện trên.
Cuối năm 1942, trong thời kỳ đấu tranh giành chính quyền (1939 - 1945), nhân dịp kỷ niệm Cách mạng tháng Mười Nga, lực lượng cách mạng ở khu vực Nam Ứng Hòa đã tổ chức treo cờ đỏ sao vàng tại Cầu Giẽ, đã gây ảnh hưởng cách mạng sâu sắc đối với nhân dân quanh vùng và những người qua lại.
Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1946 - 1954), năm 1946, thực hiện kế hoạch tiêu thổ kháng chiến, quân dân ta đã phá hủy cây cầu này nhằm ngăn cản bước tiến của quân thù. Đến giữa năm 1950, thực dân Pháp đánh chiếm khu vực đồng bằng hữu ngạn sông Hồng, Cầu Giẽ được dựng lại nhằm nối thông Quốc lộ số 1 từ Hà Nội xuống Phủ Lý, Nam Định.
Để bảo vệ vị trí giao thông trọng yếu này, ngay đầu Cầu Giẽ thuộc địa phận thôn Bài Lễ, xã Châu Can, thực dân Pháp đã cắm vị trí, xây dựng đồn bốt để bảo vệ vị trí giao thông trọng yếu này. Tại bốt Cầu Giẽ bọn Pháp đã gây bao tội ác đối với nhân dân các làng xã xung quanh. Nhưng chúng đã ăn không ngon, ngủ không yên, chịu nhiều tổn thất trước những đòn tiến công quân sự, những cuộc đấu tranh binh vận, chính trị, kinh tế của quân dân Phú Xuyên mà trực tiếp là các xã xung quanh như Đại Xuyên, Châu Can... Trên đoạn đường số 1 từ Cầu Giẽ lên cầu Guột và từ Cầu Giẽ xuống Đồng Văn luôn luôn diễn các trận đánh mìn, phục kích của bộ đội dân quân du kích địa phương, gây cho địch nhiều khó khăn tổn thất. Chiến thắng điển hình là trận phục kích ngày 15/5/1950, một đại đội bộ đội chủ lực phối hợp cùng bộ đội du kích địa phương đã tiêu diệt và bắt sống một trung đội lính Âu - Phi, thu nhiều vũ khí, trong đó có 4 khẩu súng trung liên, 2 khẩu súng cối.
Trong những năm chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ (1965, 1968, 1972), Cầu Giẽ là một trong những biểu tượng về tinh thần chiến đấu kiên cường, quyết chiến, quyết thắng của quân dân Phú Xuyên.
Ở vị trí cửa ngõ ra vào Thủ đô Hà Nội, trên con đường huyết mạch chi viện chiến trường miền Nam, Cầu Giẽ trở thành một trọng điểm đánh phá có tính hủy diệt của máy bay Mỹ, nơi diễn ra cuộc đối đầu quyết liệt, đầy hy sinh gian khổ nhưng cũng rất kiên cường vẻ vang của quân dân. Chúng đã huy động hàng trăm chiếc máy bay, trút xuống khu vực Cầu Giẽ hàng trăm quả bom, rốc két, tên lửa. Chúng đánh ngày, đánh đêm quyết phá sập chiếc cầu nhỏ bé nhưng quan trọng này. Chỉ có trong ba ngày từ ngày 12 đến ngày 14/7/1966, giặc Mỹ đã huy động 39 chiếc máy bay, đánh phá nhiều đợt với những thủ đoạn cực kỳ thâm độc, có đợt trút 32 quả bom và hàng chục quả rốc két, 750 quả bom bi chưa nổ đã rải đặc trên các cánh đồng thôn Cổ Trai, phía bắc Cầu Giẽ.
Dân quân khu vực Cầu Giẽ phối hợp cùng bộ đội địa phương, bộ đội chủ lực đã chiến đấu kiên cường, quyết tâm bảo vệ cầu, bảo đảm giao thông trong bất kỳ tình huống nào. Trong suốt 5 năm máy bay Mỹ bắn phá liên tục, quyết liệt, Cầu Giẽ vẫn kiên cường đứng vững, nối liền đôi bờ Nam - Bắc sông Nhuệ. Hàng chục máy bay Mỹ bị tan xác khi lao vào bầu trời khu vực Cầu Giẽ. Chỉ riêng ngày 14/7/1966, quân dân bảo vệ Cầu Giẽ đã sáng lên nhiều tấm gương mưu trí, dũng cảm thể hiện tinh thần quyết chiến, quyết thắng như Đại đội 4, Đại đội công binh bộ đội địa phương, như các đơn vị dân quân xã Đại Xuyên, Phú Xuyên, Châu Can, như xạ thủ Tạ Văn Bắc, chiến sĩ Giang Hồng Tư, đại đội trưởng Bùi Văn Tuấn, như 6 cô gái thôn Cổ Trai... Nhân dân các xã khu vực Cầu Giẽ hết lòng giúp đỡ, tiếp sức cùng bộ đội, dân quân tự vệ chiến đấu bảo vệ cầu, bảo đảm giao thông thông suốt với tinh thần “Đường chưa thông, nhà không tiếc”. Chỉ trong một đêm, 1.320 dân quân tự vệ, nhân dân Phú Xuyên đã vận chuyển, đào đắp 2.500m3 đất đá để xây dựng, tu sửa hầm hào, trận địa chiến đấu bảo vệ cầu. Chỉ trong một thời gian ngắn 35.120m3 đất đã được đào đắp, vận chuyển để làm hai đường nhánh, hai cầu phụ và bến phà dự phòng nhằm đảm bảo giao thông trong bất kỳ tình huống nào.
Tinh thần phục vụ chiến đấu của nhân dân Phú Xuyên ở cụm Cầu Giẽ đã khích lệ bộ đội, dân quân du kích “đánh giỏi bắn trúng”. Chỉ trong 6 ngày (từ ngày 12 đến 18/7/1966), cụm chiến đấu Cầu Giẽ đã bắn rơi 5 máy bay giặc Mỹ. Bom đạn của Mỹ đào phá nhiều lần nhưng giao thông ở khu vực Cầu Giẽ vẫn được bảo đảm thông suốt.
Cầu Giẽ - xứng đáng là địa danh ghi dấu sự kiện lịch sử oai hùng của quân và dân Phú Xuyên trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ của dân tộc./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02