Trường tư thục Thăng Long, trung tâm của phong trào thanh niên học sinh trước Cách mạng tháng Tám (quận Hoàn Kiếm)
Được thành lập từ năm 1928, 6 năm đầu trường có tên là Trường tư thục Hàng Cót, từ năm 1935 đến 1946 là Trường tư thục Thăng Long, nay là Trường Tiểu học Thăng Long thuộc phường Hàng Bông, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.
Theo lịch sử được ghi ở phòng truyền thống Trường Tiểu học Thăng Long thì “… tháng 9 năm 1928, trường khai giảng khoá đầu tiên tại số nhà 9 và 11 Hàng Cót” (nên có tên gọi là Trường Hàng Cót). Đến năm 1935, do quy mô phát triển, trường được chuyển về địa điểm hiện nay, trở thành trường Trung học tư thục Thăng Long, một trường tư thục lớn nhất ở Hà Nội thời đó. Trường có địa chỉ: 20 Ngõ Trạm, thuộc phường Hàng Bông, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Trước đây, Trường Thăng Long có 2 cổng: cổng chính nằm trên phố Ngõ Trạm, cổng phụ tại phố Phùng Hưng (Rue Henri d'Orleans).
Lịch sử Trường Thăng Long gắn liền với những sự kiện của lịch sử dân tộc đầu thế kỷ XX. Đây là thời kỳ phong trào đấu tranh yêu nước của nhân dân ta đã chuyển sang một giai đoạn mới, đặc biệt phong trào Đông Du do trường Đông Kinh nghĩa thục đề xướng đã được sự hưởng ứng tích cực của đông đảo học sinh, sinh viên. Việc dạy và học chữ quốc ngữ đã trở thành một nhu cầu mang tính xã hội. Hội truyền bá Quốc ngữ ra đời. Nhiều trường tư thục được thành lập.
Trong bối cảnh đó, năm 1928, trường tư thục Thăng Long ra đời do sáng kiến của một số nhà trí thức tiến bộ yêu nước. Mặc dù chịu sự chi phối của nền giáo dục thực dân nô dịch, nhưng trường tư thục Thăng Long vẫn có hướng giáo dục riêng. Mục đích chính của trường là chống chính sách ngu dân của thực dân Pháp và mong muốn có một nơi gửi gắm chí hướng hoài bão của mình: nối chí Đông Kinh nghĩa thục, mở mang trí tuệ cho con em Việt Nam, góp phần xây dựng nước nhà.
Sự ra đời của Trường tư thục Thăng Long đã được ghi nhận trong Lịch sử Đảng bộ thành phố Hà Nội 1930 - 2000 (NXB Hà Nội - 2004): “Cũng trong năm 1928, nhà giáo Hoàng Minh Giám đã thành lập Trường tư thục Thăng Long, các giáo viên là những trí thức yêu nước, như Đặng Thai Mai, Phan Thanh, Phan Mỹ... Ngoài việc truyền bá kiến thức, trường Thăng Long còn kết hợp giáo dục các thế hệ học sinh lòng yêu nước, tự hào dân tộc, không chịu làm nô lệ cho thực dân, đế quốc” (trang 39).
Lịch sử trường Thăng Long cũng cho biết, ngoài các thầy giáo kể trên, trường còn nhiều giáo viên có trình độ uyên bác, tâm huyết, là các học giả, nhà văn, nhà báo, nhà sử học nổi tiếng như Võ Nguyên Giáp, Vũ Đình Hoè, Vũ Đình Liên, Xuân Diệu, Nguyễn Lân, Nguyễn Bá Thúc, Nguyễn Văn Đệ, Phạm Huy Thông, Đặng Vũ Xích...
Từ năm 1935 - 1936, Trường Thăng Long đã trở thành cơ sở cách mạng, là một trong những trung tâm vận động thành lập Mặt trận Dân chủ (1936 - 1939) ở Hà Nội.
Khoảng tháng 4/1936, nhóm thanh niên tiến bộ tiêu biểu là Nguyễn Thường Khanh (Trần Mai Ninh), Nguyễn Khả Kế được các thầy giáo Phan Thanh, Võ Nguyên Giáp, Đặng Thai Mai khuyến khích và được tiếp xúc với các tài liệu sách báo mác xít, đã thành lập Chi bộ Thanh niên Cộng sản của Trường Thăng Long, sau đó phát triển ra các trường Gia Long, Bưởi, Cao đẳng tiểu học, ảnh hưởng đến cả Đại học Y và Đại học Luật. Tổ chức chi bộ Thanh niên Cộng sản của trường Thăng Long đã trở thành nòng cốt trong nhiều phong trào dân chủ yêu nước, đấu tranh cách mạng, truyền bá quốc ngữ...
Tới năm 1943, trong không khí khủng bố khốc liệt, nhiều tổ chức bị tan vỡ, nhiều thầy giáo và học sinh nhà trường bị bắt nhưng các thầy vẫn tranh thủ lấy lớp học làm diễn đàn để truyền bá những tư tưởng chính trị tiến bộ và tinh thần đấu tranh cách mạng. Tiêu biểu là các thầy Phan Thanh, Đặng Thai Mai, Võ Nguyên Giáp, Vũ Đình Hoè, Phan Anh.
Tháng 12/1946, trong cuộc chiến đấu chống thực dân Pháp, bảo vệ Thủ đô, trường bị phá huỷ. Năm 1951, trường được dựng lại trên nền cũ và được đặt tên là Thủ đô để tránh sự dòm ngó của địch. Thủ đô được giải phóng, trường được mang tên là Trường tư thục Lê Hồng Phong. Tháng 11/1955, trường được vinh dự đón Bác Hồ đến thăm.
Năm 1960, trên cơ sở Trường tư thục Thăng Long, Trường tiểu học quốc lập Thăng Long được thành lập. Trường là cái nôi của phong trào “Vở sạch chữ đẹp” và “Rèn nét chữ, dạy nết người”. Trường đã được thưởng 3 huân chương Lao động, cờ thưởng của Chính phủ, cờ và lẵng hoa của Bác Hồ, được phong tặng danh hiệu đơn vị “Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân”.
Hơn 70 năm tồn tại và phát triển, trường tiểu học Thăng Long đã tạo được một bề dày lịch sử và truyền thống đấu tranh cách mạng cùng những thành tích to lớn trong giảng dạy, học tập, xứng đáng là một địa chỉ đỏ, một di tích cách mạng kháng chiến ở thủ đô.
Hiện nay, trường được xây dựng trên diện tích 1.242m2 gồm 3 dãy nhà 3 tầng với 17 phòng học, 7 phòng làm việc, 1 phòng truyền thống, một sân chơi rộng với nhiều cây bóng mát.
Trường tư thục Thăng Long trước đây, nay là Trường Tiểu học Thăng Long đã được Uỷ ban nhân dân Thành phố Hà Nội gắn biển di tích cách mạng - kháng chiến./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02