Nhà số 90 phố Thợ Nhuộm, nơi Tổng Bí thư Trần Phú viết Luận cương Chính trị (quận Hoàn Kiếm)

Mùa xuân năm 1927, đồng chí Trần Phú được cử sang Liên Xô học trường Đại học Phương Đông. Sau khi học xong, đồng chí xin về nước hoạt động. Tháng 4/1930, đồng chí về đến cảng Hải Phòng, sau đó về Hà Nội, được đồng chí Trịnh Đình Cửu đưa về ở nhà số 47 Trần Nhân Tông, rồi chuyển về số 4 Hàng Rươi. Trước sự săn lùng gắt gao của bọn mật thám, Trung ương đã có một quyết định táo bạo: lấy nhà số 90 Bông Nhuộm, nhà của Đuyô (Duot), một tên công chức cao cấp làm thanh tra tài chính thuộc Phủ Toàn quyền Đông Dương làm nơi ở và làm việc của đồng chí Trần Phú.

Người được phân công chuẩn bị chỗ ở cho đồng chí Trần Phú là hai người làm công cho Đuyê: đồng chí Tạ Văn Bân, đầu bếp và anh bồi Hai Dung.

Đồng chí Trần Phú được bố trí ở căn buồng xép, chỉ vừa đủ kê một tấm phản. Căn buồng có một cửa sổ nhỏ cuốn vòm trông ra phố Quang Trung, cách hè phố một rặng râm bụt và hàng rào sắt.

Những ngày sống tại căn phòng trong tầng hầm này, đồng chí Trần Phú đã có nhiều cuộc gặp gỡ, trao đổi với các đồng chí trong Trung ương. Tại đây, vào tháng 7/1930 đã tổ chức Hội nghị thường vụ Trung ương lâm thời gồm các đồng chí Trịnh Đình Cửu, Nguyễn Phong Sắc, Nguyễn Đức Cảnh, Trần Văn Lan và Trần Phú.

Trên cơ sở chính cương vắn tắt, sách lược vắn tắt của Đảng do đồng chí Nguyễn Ái Quốc trình bày tại Hội nghị thành lập Đảng (3/2/1930), vận dụng những nguyên lý phổ biến của chủ nghĩa Mác - Lênin vào hoàn cảnh thực tế của cách mạng Đông Dương, bản Luận cương do đồng chí Trần Phú dự thảo đã xác định rõ kẻ thù là thực dân Pháp và bọn phong kiến địa chủ tay sai cho đế quốc, nêu rõ nhiệm vụ của cách mạng là phải đánh đổ bọn chúng, giành lại độc lập cho dân tộc, ruộng đất cho dân cày...

Đồng chí Tạ Văn Bân kể lại: Khi viết bản Luận cương, đồng chí Trần Phú thường ngồi bệt xuống nền nhà, lấy phản làm bàn viết. Thỉnh thoảng đồng chí dừng lại, bóp trán suy nghĩ. Có những lần đồng chí đặt bút, đi tìm các đồng chí khác để trao đổi ý kiến thêm. Hàng ngày, sau khi tên Đuyô đi làm, đồng chí Tạ Văn Bân cẩn thận khoá cổng lại, vừa bổ củi, nấu ăn, vừa canh gác cho đồng chí Trần Phú ngồi viết.

Vào khoảng tháng 9/1930, đồng chí Trần Phú sang Thượng Hải để báo cáo với lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc về tình hình trong nước và xin chỉ thị về bản dự thảo luận cương. Đồng chí Nguyễn Ái Quốc và các đồng chí ở Hương Cảng đã góp ý kiến sửa chữa bản dự thảo trước khi đưa ra thông qua ở Hội nghị lần thứ nhất của Trung ương (10/1930).

Luận cương chính trị của Đảng năm 1930 với tên đầy đủ là Luận cương cách mạng tư sản dân quyền là sản phẩm của trí tuệ tập thể, trong đó có phần đóng góp xứng đáng của đồng chí Trần Phú.

Sau hội nghị Trung ương (10/1930), Ban thường vụ Trung ương quyết định đóng trụ sở tại Sài Gòn. Đồng chí Tổng Bí thư Trần Phú lại được bố trí ở nhà một tên đốc học người Pháp. Ngày 1/4/1931, vì bị phản bội, đồng chí Trần Phú đã bị bắt.

Do bị tra tấn dã man và bệnh lao tái phát, đồng chí đã trút hơi thở cuối cùng tại nhà thương Chợ Quán ngày 6/9/1931 khi mới ở tuổi 27.

Tại di tích 90 Thợ Nhuộm, mọi tư liệu, hình ảnh, hiện vật liên quan đến sự kiện lịch sử đồng chí Trần Phú viết dự thảo Luận cương Chính trị đã được thẩm tra, sưu tầm và phục chế, bảo đảm tính khoa học, trung thực, khách quan. Trong căn hầm lịch sử còn trưng bày 2 tấm phản gỗ là bàn làm việc của đồng chí Trần Phú và của các đồng chí Trung ương đến làm việc, bộ quần áo (áo dài thâm, quần trắng, khăn xếp) của đồng chí Trần Phú khi đi ra ngoài, các giấy tờ tài liệu liên quan đến đồng chí Trần Phú... Năm 1964, di tích đã được xếp hạng cấp quốc gia. Năm 1980, nhân dịp kỷ niệm 50 năm ngày thành lập Đảng, tại đây đã khánh thành bức tượng đồng chí Trần Phú bằng đồng, cao 0,60m, đặt trên bệ đá cao 1,5m, xây dựng ở phía trong di tích.

Di tích lưu niệm 90 Thợ Nhuộm hiện nay do Ban quản lý di tích danh thắng Hà Nội (đóng trụ sở tại đây) trực tiếp quản lý. Di tích mở cửa phục vụ khách tham quan, đặc biệt là trong các ngày kỷ niệm về Đảng, về đồng chí Trần Phú./.

Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02

Sơn Dương (t/h)