Nhà số 312 phố Khâm Thiên, nơi thành lập Đông Dương Cộng sản Đảng (quận Đống Đa)
Di tích nhà số 312 phố Khâm Thiên, nơi thành lập Đông Dương Cộng sản Đảng hiện nay thuộc phường Thổ Quan, quận Đống Đa, Hà Nội.
Cuối tháng 3 năm 1929, những hội viên tiên tiến trong Kỳ bộ Bắc Kỳ của Việt Nam cách mạng thanh niên (tức Hội Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí) đã họp tại số nhà 5D phố Hàm Long, thành lập chi bộ Cộng sản đầu tiên. Chi bộ chủ trương đưa vấn đề thành lập Đảng Cộng sản tại Đại hội đại biểu của Việt Nam Cách mạng thanh niên toàn quốc họp ở Hương Cảng đầu tháng 5/1929, nhưng công việc không thành. Ba đại biểu của Kỳ bộ đã bỏ Đại hội ra về, ngày 1/6/1929 ra tuyên bố có đoạn: …“Song phàm đã là người chân chính cách mạng thì bất luận việc gì can thiệp đến công nông, đến vô sản giai cấp đều phải bàn cả. Thế mà Đại hội Việt Nam Cách mạng thanh niên lại không cho bàn đến vấn đề tổ chức Đảng Cộng sản là vấn đề rất cần thiết cho quần chúng vô sản giai cấp và nông dân nghèo ở Việt Nam. Đại hội không cho bàn đến vấn đề này tức là Đại hội này không phải là Đại hội đại biểu cho vô sản giai cấp. Chúng tôi không thể công nhận được mà phải tuyên bố bỏ Đại hội ra về.”
Chi bộ quyết định xúc tiến ngay việc thành lập Đảng Cộng sản. Ngày 17/6/1929, tại số nhà 312 phố Khâm Thiên, đại biểu của các tổ chức cộng sản mới thành lập ở các tỉnh Bắc Kỳ đã họp, quyết định thành lập Đông Dương Cộng sản Đảng.
Ban chấp hành Trung ương lâm thời gồm các đồng chí trong chi bộ 5D Hàm Long: Trần Văn Cung, Trịnh Đình Cửu, Ngô Gia Tự, Nguyễn Đức Cảnh, Đỗ Ngọc Du, Nguyễn Phong Sắc...
Hội nghị thông qua Chính cương, Tuyên ngôn, Điều lệ Đảng, lấy cờ đỏ búa liềm là Đảng kỳ, quyết định tổ chức Công hội đỏ, Nông hội, Sinh hội, Phụ nữ giải phóng và những hội ái hữu từ thiện biến tướng để hoạt động hợp pháp. Đảng cho xuất bản các tài liệu của cơ quan ngôn luận, ở Trung ương là tờ Búa liềm, ở Trung Kỳ là tờ Bôn sê vích, ở Nam Kỳ có tờ Cờ cộng sản.
Bản tuyên ngôn của Đảng viết:
“Đông Dương cộng sản Đảng là đảng cách mạng, đại biểu cho tất cả các anh chị em vô sản giai cấp, nhưng chỉ gồm những người nào giác ngộ cách mạng, tiên tiến hơn cả trong giai cấp vô sản”.
Đông Dương cộng sản Đảng tổ chức đại đa số và thực hành công nông liên hiệp, mục đích để:
Đánh đổ đế quốc chủ nghĩa
Đánh đổ tư bản chủ nghĩa
Diệt trừ chế độ phong kiến
Giải phóng công nông
Lập thành vô sản giai cấp chuyên chính để tiêu diệt giai cấp, thực hiện xã hội thật sự bình đẳng, tự do, bác ái, tức là xã hội cộng sản...
Đảng còn quyết định lấy những ngày lịch sử cách mạng thế giới làm những ngày kỷ niệm và đấu tranh để nâng cao lòng yêu nước, tinh thần quốc tế vô sản, rèn luyện đảng viên và tập hợp quần chúng.
Sau đó hơn một tháng, Tổng công hội đỏ Bắc Kỳ đã được thành lập, ra báo Lao động và tạp chí Công hội đỏ do đồng chí Nguyễn Đức Cảnh, Uỷ viên Trung ương lâm thời phụ trách.
Thành bộ Đông Dương cộng sản Đảng Hà Nội cũng ra đời gồm 3 đồng chí. Đồng chí Đỗ Ngọc Du, Bí thư Xứ uỷ Đông Dương cộng sản Đảng Bắc Kỳ kiêm Bí thư Thành bộ Hà Nội.
Việc thành lập Đông Dương cộng sản Đảng đã mở ra thời kỳ mới cho cách mạng Việt Nam đi lên, tiến tới hợp nhất 3 tổ chức cộng sản ở ba kỳ thành Đảng Cộng sản Việt Nam ngày 3/2/1930.
Nhà 312 Khâm Thiên trước đây một tầng lợp ngói, nằm ngay mặt phố, giáp với ngõ Tiến Bộ cạnh số nhà 310. Phía sau nhà hoặc vào ngõ có thể đi thông sang các ngõ ngách khác trong làng Thổ Quan và sang làng Văn Chương.
Sau ngày giải phóng Thủ đô, ngôi nhà còn nguyên vẹn. Thành phố đã cho gắn biển ở tường cạnh nhà ghi: “Tại đây, ngày 17/6/1929, Đông Dương cộng sản Đảng đã được thành lập”.
Đêm 26/12/1972, trong đợt 12 ngày đêm đánh phá Hà Nội, máy bay B52 Mỹ đã ném bom dọc phố Khâm Thiên làm sập đổ và hư hại hàng nghìn ngôi nhà, trong đó có ngôi nhà lịch sử 312 Khâm Thiên. Ngôi nhà này vốn của gia đình ông Nguyễn Tài Thủ, một công nhân hoả xa được giác ngộ cách mạng. Nay, ngôi nhà đã chuyển sang các chủ hộ mới.
Cần khôi phục lại tấm biển ghi sự kiện thành lập Đảng tại ngôi nhà này nhằm góp phần giáo dục truyền thống cho nhân dân Hà Nội, trước hết là nhân dân phường Thổ Quan - Khâm Thiên thêm tự hào về mảnh đất từng là cái nôi ra đời của Đảng./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02