Di tích lưu niệm Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ ở thôn Hà Lỗ (huyện Đông Anh)
Di tích lưu niệm đồng chí Nguyễn Văn Cừ hiện thuộc thôn Hà Lỗ, xã Liên Hà, huyện Đông Anh, Thành phố Hà Nội.
Năm 1928-1929 sau khi tham gia các phong trào yêu nước, Nguyễn Văn Cừ bị đuổi học ở trường Bưởi. Qua sự quen biết giữa cụ đồ Quán (cha của Nguyễn Văn Cừ) và cụ cử Duy (người thôn Hà Lỗ, xã Liên Hà), Nguyễn Văn Cừ được đưa sang nhà cụ Dương Tuấn Duy để lẩn tránh bọn mật thám và gây dựng cơ sở cách mạng tại địa phương. Vốn là một người yêu nước, cụ cử Duy đã che chở và bảo vệ cho đồng chí Nguyễn Văn Cừ dưới hình thức đón thầy về dạy học cho con cháu và một số anh em học sinh ở trong thôn.
Trong thời gian ở nhà cụ cử Duy, Nguyễn Văn Cừ vẫn liên hệ với tổ chức Hội Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí ở Hà Nội qua đồng chí Nguyễn Công Miều (tức Lê Văn Lương), bạn học cũ ở trường Bưởi. Tháng 7/1929 mật thám Pháp dò hỏi đến làng Hà Lỗ tìm bắt đồng chí Nguyễn Văn Cừ. Vào nhà cụ cử Duy, không thấy đồng chí, chúng lùng sục sang nhà bên cạnh và bắt đồng chí tại đây. Trong lúc đó cụ cử Duy cùng cháu tên là Kiểm đã mở tủ của đồng chí Cừ lấy tài liệu mang xuống bếp đốt hết. Đến khi quay lại chúng không lục soát được tài liệu gì. Nguyễn Văn Cừ bị bắt, giam giữ tra hỏi trong 12 ngày tại Sở Mật thám Hà Nội nhưng không có chứng cớ gì để buộc tội. Cuối cùng mật thám Pháp phải thả anh. Sau khi được trả tự do Nguyễn Văn Cừ trở về thôn Hà Lỗ tiếp tục dạy học che mắt địch, chờ quyết định của tổ chức.
Trong thời gian dạy học ở nhà cụ cử Duy, Nguyễn Văn Cừ tiếp xúc với đồng chí Ngô Gia Tự, lúc đó là Bí thư Tỉnh bộ Hội Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí. Trực tiếp được nghe đồng chí Tự giảng giải hướng dẫn nghiên cứu nhiều tài liệu quan trọng, Nguyễn Văn Cừ càng hiểu những tư tưởng cơ bản, những vấn đề lý luận trong cuốn “Đường kách mệnh” của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. Qua đó anh đã nhận thức sâu sắc hơn, muốn làm cách mạng phải đánh đuổi thực dân Pháp, đập tan chế độ phong kiến phản động, phải dựa vào lực lượng đông đảo quần chúng nhân dân. Đến cuối tháng 7/1929, đồng chí Nguyễn Văn Cừ được đồng chí Ngô Gia Tự, Uỷ viên Ban Chấp hành Trung ương lâm thời Đông Dương Cộng sản Đảng cử đi “vô sản hoá” tại mỏ than Vàng Danh. Đây cũng là một bước ngoặt lớn trong cuộc đời hoạt động cách mạng của đồng chí Nguyễn Văn Cừ.
Thời gian Nguyễn Văn Cừ dạy học và hoạt động cách mạng ở nhà cụ cử Duy thôn Hà Lỗ, xã Liên Hà tuy ngắn nhưng đã gây được tình cảm yêu nước sâu sắc tới một số cụ có học vấn và một số thanh niên trong thôn. Những tình cảm đồng chí Nguyễn Văn Cừ dành cho nhân dân nơi đây được thể hiện bằng sự tận tuy dạy trẻ học, quý mến gần gũi trẻ nên được học trò rất mực kính yêu. Ngoài giờ dạy học đồng chí Nguyễn Văn Cừ thường đến thăm hỏi những người nghèo trong làng, giúp họ thấy được nguồn gốc, nỗi thống khổ của họ là chế độ thực dân phong kiến, và gợi cho họ có ý chí đứng lên tự cứu lấy mình. Ảnh hưởng của Nguyễn Văn Cừ và cụ cử Duy có giá trị lưu truyền cho nhân dân thôn Hà Lỗ nói riêng, nhân dân xã Liên Hà nói chung.
Di tích lưu niệm đồng chí Nguyễn Văn Cừ tại thôn Hà Lỗ, xã Liên Hà có một vị trí quan trọng trong lịch sử cách mạng của Đảng ta. Đây là bằng chứng ghi lại mốc son quan trọng trong quá trình đấu tranh cách mạng vẻ vang của đồng chí nguyên là Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam. Đặc biệt là thế hệ trẻ sẽ mãi mãi có tấm gương sáng ngời về truyền thống cách mạng của cha ông và của quê hương.
Di tích lưu niệm Nguyễn Văn Cừ đã được UBND Thành phố Hà Nội quyết định xếp hạng năm 2006 và gắn biển DTCMKC./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02