Lễ cầu mát ở đình Mơ Táo

Hơn 300 năm trước, Mơ Táo có tên là thôn An Việt với quần thể văn hóa tín ngưỡng hoàn chỉnh gồm đình, chùa, đền.

Đình Mơ Táo ở ngõ 139 đường Tam Trinh, quận Hoàng Mai thờ Thành hoàng làng là Đức thánh Tam Trinh, một danh tướng trong cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng chống lại sự cai trị hà khắc của nhà Đông Hán; ông còn là thầy dạy văn, võ và dạy nghề làm đậu phụ cho dân làng.

Không biết rõ đình Mơ Táo An Việt xây dựng vào thời gian nào nhưng hiện nay đình còn lưu giữ tấm bia niên hiệu Chính Hòa năm thứ 20 (1699) và bộ kiệu bát cống, chạm khắc long ngai còn khá nguyên vẹn và rất đẹp, niên đại khoảng thế kỉ 18.

Ở hai trụ cổng đình từ xa xưa đã ghi đôi câu đối liên quan đến công đức của thánh Tam Trinh:

Thành hoàng tổ nghiệp dân thừa tự

Đô úy triều phong thế vĩnh lưu.

Mỗi năm tại đình có hai lễ lớn, vào ngày mùng 5 Tết - ngày sinh thánh và ngày mùng 10 tháng Hai - ngày hóa thánh. Vào ngày mùng 5 Tết, lễ hội được tổ chức quy mô cho dân làng tham dự; còn ngày mùng 10 tháng Hai chỉ cúng tế chứ không tổ chức hội. Lễ vật ở hai ngày lễ này thường có mâm xôi trắng, thủ lợn luộc bày biện trang trọng, bây giờ làm xôi gà và làm cỗ cho nhân dân trong làng thụ lộc.

Ngoài hai lễ lớn trên, ban quản lý di tích đình Mơ Táo vẫn theo tục làng có từ đời xa xưa mà tổ chức lễ cầu mát vào ngày mồng 1 tháng Tư âm lịch hằng năm. Lễ cầu cho mưa thuận gió hòa và nhân dân qua nạn dịch bệnh thiên tai, phần do làng Mai Động xưa là nơi có rất nhiều dịch bệnh phát sinh. Từ mấy ngày trước, công việc chuẩn bị cũng như thời gian tổ chức ngày lễ đã được thông báo cho tổ dân phố biết để nhân dân sắp xếp công việc tham dự.

Năm nay, lễ cầu mát diễn ra đúng vào đợt nắng nóng nhưng là việc làng nên mọi người trong ban tổ chức buổi lễ đều có mặt đông đủ. Từ sáng sớm, sân đình đã vang lên tiếng nhạc với âm thanh náo nức của lễ hội, các ông trong hội lão làng gồm những người từ 70 tuổi trở lên đã có mặt, khăn áo chỉnh tề. Sau mấy tuần trà nước, chuyện trò, ông Nguyễn Thế Vinh, trưởng hội lão làng đứng dậy, xăng xái đi lại kiểm tra các công việc. Tổ bếp núc do các bà, các cô phụ trách đã lỉnh kỉnh nồi xoong, rau giá… chuẩn bị khai bếp, sắm sửa lễ vật dâng cúng. Ông Nguyễn Thế Bình - Trưởng ban di tích đình Mơ Táo cho biết trong lễ vật cầu mát ngày 1 tháng Tư âm lịch trước đây, nếu có điều kiện thì làng mua một con bê, làm thịt thui vàng để cúng thần, bây giờ sửa mâm cỗ đơn giản hơn nhưng vẫn có món bê và đủ bộ tam sinh.

Vào khoảng giờ Thìn (7 đến 9 giờ sáng), mâm lễ tươm tất đã được chuẩn bị xong gồm mâm xôi trắng đầy đặn và con gà trống với cái mào như một cánh hoa bên trên được bày biện đẹp đẽ, bên cạnh là chai rượu trắng. Trên các ban đã đầy đủ hoa, trái, bánh kẹo, và bát nước thanh… Các vị lão làng chỉnh trang lại bộ áo lễ màu xanh, mũ xanh; chủ tế trong trang phục áo màu tím đỏ in hoa văn và chiếc mũ đỏ khác biệt với các quan viên tế, trịnh trọng bê mâm lễ bước vào hậu cung đình với nét mặt thành kính.

Tiếng trống cái vang lên sau mỗi câu văn tế vọng ra ngoài sân đình như càng làm tăng thêm sự trang nghiêm của buổi lễ.

Sau các tuần tế, ngoài sân làm lễ cúng chúng sinh; ngô, khoai, sắn, gạo bỏng… bày la liệt dành cho các vong hồn lưu lạc.

Lễ tế ở đình Mơ Táo diễn ra gần hai giờ đồng hồ. Sau đó, dân làng sắp lễ vào dâng oản quả hương hoa tưởng niệm công đức vị thành hoàng làng và dự thụ lộc thánh trong không khí hoan hỉ, vui vẻ. Trong mâm cỗ ngày lễ ngoài những món xôi, thịt lợn, thịt gà… thì không thể thiếu đĩa bê tái chanh và đậu phụ rán chấm tương kèm chút rau kinh giới. Đó là hai đặc sản của làng nghề Mai Động mà từ xa xưa được thánh Tam Trinh truyền dạy và hiện nay còn nhiều nhà giữ nghề.

Nói đến đậu phụ ngon là người Hà Nội hay nhắc đến đậu phụ Kẻ Mơ, gốc tích là ở đây, do đậu được làm tại làng Mai Động nhưng làng này vốn thuộc Kẻ Mơ gồm: Hoàng Mai, Thanh Mai, Bạch Mai, Mai Động, Mơ Táo. Để làm được những khuôn đậu phụ thương hiệu đậu mơ những người thợ làng Mơ Táo cũng phải trải qua nhiều công đoạn rất kì công và khéo léo. Việc đãi đậu tương quyết định một nửa thành công của mẻ đậu. Sau khi chọn và sơ chế đậu kĩ càng, lúc chế biến cũng phải thật khéo để lấy được phần cốt đậu đạt tiêu chuẩn thơm ngon, béo ngậy. Chỉ cần nhìn miếng đậu phụ mơ Mai Động có màu trắng mịn, mềm mại, kích thước nhỏ trong lòng bàn tay, bìa đậu phụ không thẳng mà theo kiểu “vuông thành cong góc” là ta đã cảm nhận được sự khác biệt so với những loại đậu phụ khác. Mỗi cánh chế biến đậu phụ mơ mang lại những cảm nhận thú vị về hương vị khác nhau nhưng lại gắn liền với những mâm cơm gia đình, mâm cỗ sang trọng. Món đậu mơ dân dã, phổ biến nhưng vẫn luôn góp phần tạo nên nét đặc sắc của ẩm thực Hà Nội từ lâu nay.

Kỳ lễ cầu mát trong ngày đầu hè ở đình Mơ Táo có ý nghĩa thật tích cực, tăng thêm sự gắn kết cộng đồng và cùng lưu giữ, duy trì một cổ tục. Làng xưa đã lên phố từ lâu rồi, nhưng dù sau này dẫu làng có thay đổi thế nào thì mọi người vẫn tin rằng lễ cầu mát tháng Tư mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc vẫn được các thế hệ người dân nơi đây trân trọng giữ gìn./.

Bùi Phương Thảo