Chùa Sơn Đồng (huyện Hoài Đức)
Chùa Sơn Đồng hiện nay tọa lạc tại xã Sơn Đồng, huyện Hoài Đức, Hà Nội.
Chùa Sơn Đồng có tên chữ là Diên Phúc tự. Xa xưa địa danh này thuộc tổng Sơn Đồng, huyện Đan Phượng, phủ Quốc Oai, trấn Sơn Tây. Sau chuyển sang huyện Hoài Đức. Chùa quay hướng nam, chung cửa ngoài với đền Thượng.
Tam quan đồng thời cũng là gác chuông, nằm ngay sát đường liên huyện gồm 3 gian 2 tầng 4 mái theo kiểu chồng diêm. Bộ khung làm bằng gỗ đặt trên những trụ gạch, chính giữa trổ 3 cửa xây cuốn. Tầng trên treo quả chuông đề chữ Hán: “Diên Phúc tự chung” cao 1,33m, đúc năm Thành Thái thứ 3 (1891) và chiếc khánh đồng đề chữ: “Diên Phúc tự khánh” cao 0,50m, rộng 1,19m đúc năm Minh Mệnh thứ 7 (1826).
Chùa chính được phân làm 2 khu riêng biệt, khu bên phải là điện Mẫu, nhà Tổ, nhà khách, trai phòng; khu bên trái là phần chùa cổ kính bao gồm Tiền đường, Thiêu hương, Thượng điện gắn kết với nhau tạo thành kiểu chữ “công”. Tiền đường 7 gian xây tường hồi bít đốc, vào bên trong các bộ vì đặt trên 5 hàng chân cột, hàng cột hiên rộng để tạo không gian thoáng đãng và chuyển tiếp. Trên 2 câu đầu ghi dòng chữ Hán: Càn nguyên hanh lợi trinh và Phú quý thọ khang ninh. Thượng lương ghi năm tu sửa là năm Nhâm Ngọ, niên hiệu Bảo Đại thứ 17 (1942). Đây là dấu ấn của lần tu sửa gần đây mà nhân dân địa phương mua một ngôi đình ở Phùng (Đan Phượng) về tu sửa lại, trong đó có tận dụng một số bộ phận cũ được dùng là kẻ và ván ; ở hiên chạm rồng, mây và hoa lá, có phong cách nghệ thuật thế kỷ XVII, XVIII. Điều đặc biệt là tại lần tu sửa này tấm ván dong trên kẻ giáp hồi phải chạm gia đình hổ đang âu yếm vui vầy.
Từ gian giữa Tiền đường về phía sau là 3 gian Thiêu hương và nối với Thượng điện 3 gian nhà ngang. Bộ khung của hai hạng này đều thuộc giai đoạn Nguyễn muộn, song trên 2 vỉ ruồi của Thượng điện còn giữ được những hình chạm hổ phù, rồng và mây lửa có phong cách đầu thế kỷ XVIII.
Trong chùa còn giữ được nhiều pho tượng, tất cả đều sơn son thếp vàng rực rỡ, bài trí từ nửa trong Thiêu hương vào Thượng điện. Ngoài ra, còn có các bộ tượng Hộ pháp, Đức ông và Thánh tăng ở Tiền đường. Trên Phật điện, lớp thứ nhất là bộ Tam thế uy nghi, tiếp xuống là bộ Di Đà Tam tôn rồi đến Thích Ca, Di Lặc, phía trước có 2 hàng tượng Cửu Long. Nếu hàng trước có Phạm Thiên và Đế Thích ở hai bên thì hàng sau có Đại Diệu tường và Pháp Hoa lâm là 2 vị Bồ tát ở hai bên. Dọc tường hồi Thượng điện là bộ Thập điện diêm vương. Cuối 2 gian bên Thượng điện là bộ tượng Quan Âm chuẩn đề và Quan Âm tống tử. Hầu hết các tượng ở đây đều mang phong cách thời Nguyễn muộn cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, song pho Quan Âm chuẩn đề có phong cách sớm hơn, đồng thời còn một ít mảng chạm cổ, tượng cao 1,6m ngồi trên đài sen, dáng thanh thoát, đầu đội mũ có những bông sen nổi cao, ngực đeo anh lạc, tóc mai rủ xuống vai mềm mại.
Chùa đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 1986./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02