Chùa Lý Triều Quốc Sư (quận Hoàn Kiếm)

Đền Lý Quốc Sư hay đền Tiên Thị, được xây dựng từ thời Lý để thờ quốc sư Minh Không. Ngài họ Nguyễn, huý Chí Thành sinh ngày 14 tháng 8 năm Bính Ngọ, niên hiệu Long Chương Thiên Tự thứ nhất triều Lý Thánh Tông (1066) tại làng Điềm Xá, phủ Trường Yên (nay thuộc thôn Quốc Thanh, xã Gia Thắng, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình).

Năm 11 tuổi (1077), ngài từ biệt song thân dốc lòng xuất gia tu Phật, cầu đạo với Thiền sư Từ Đạo Hạnh, được thầy khen tài giỏi thông minh và ấn chứng sau sẽ trở thành bậc “Pháp khí” trong Thiền môn, ban pháp danh Minh Không, đời thứ 13 dòng Tỳ Ni Đa Lưu Chi. Qua thời gian dài theo thầy học đạo, chứng ngộ chân không Bát Nhã, ngài về trụ trì chùa Giao Thuỷ (Nam Định).

Không chỉ là bậc đại sư thông tuệ Phật pháp, được giới tăng ni ngưỡng vọng, danh tiếng của ngài còn vang xa và được quốc vương kính trọng tháng 5 năm 1131 đích thân vua Lý Thần Tông sai dựng nhà cho ngài (Đại Việt sử ký toàn thư, tập 1 - Nxb. KHXH. H., 1983, tr. 322). Ngôi nhà là nơi Quốc sư thường nghỉ lại trong những lần về kinh chữa bệnh cho vua, quan và bách tính cũng chính là vị trí của ngôi đền Tiên Thị sau này.

Tương truyền lúc còn đang học đạo, trong khi dạo chơi ở khu rừng, Thiền sư Đạo Hạnh hoá hổ doạ, ngài nói: “Nếu thầy muốn vậy, sau này chắc sẽ phải chịu quả báo như thế”. Từ Đạo Hạnh hối hận: “Xưa kia đức Thế Tôn tạo quả viên thành còn chịu báo kim sương, mã mạch, huống chi ta sinh thời mạt pháp đâu có thể tránh được, đời sau sẽ làm Quốc chủ và sẽ chịu báo này, ông với ta có nhân duyên thầy trò lúc đó sẽ cứu ta”. Sau khi Thiền sư Đạo Hạnh hoá, đầu thai làm Dương Hoán con Sùng Hiền Hầu được vua Nhân Tông yêu quý lập làm Hoàng thái tử và kế vị ngai vàng tức Thần Tông hoàng đế. Lên ngôi không được bao lâu, tháng 3 năm 1136 vua Lý Thần Tông bị bệnh nặng, lông lá mọc khắp cơ thể, gầm thét như hổ suốt ngày, các danh y tài giỏi được triệu đến chữa, nhưng bệnh không thuyên giảm, chính Đại sư Minh Không là người chữa khỏi bệnh cho vua. Sau khi khỏi bệnh, cảm phục tài năng, vua Lý Thần Tông phong ngài làm Quốc sư, tha thuế dịch cho vài trăm hộ. Trong quốc sử còn ghi rằng: “Tục truyền khi sư Từ Đạo Hạnh sắp trút xác, trong khi ốm đem thuốc niệm thần chú rồi giao lại cho học trò là Nguyễn Chí Thành, tức Minh Không, dặn rằng 20 năm sau nếu thấy quốc vương bị bệnh lạ thì đến chữa ngay, có lẽ là việc này”.

Ngày 1/8 niên hiệu Đại Định thứ 2 - Tân Dậu (1141), sau khi phó chúc môn đồ, Quốc sư an nhiên ngồi hoá tại chùa Giao Thuỷ, thọ 76 tuổi. Để ghi nhớ công ơn, vua Lý Anh Tông và nhân dân đã lập đền thờ ngài tại đền Tiên Thị (nguyên là Tinh xá vua Thần Tông ban cho ngài). Không chỉ khi còn tại thế mà cả khi đã thác hoá, ngài vẫn luôn luôn hộ quốc cứu dân, Đại Việt sử ký toàn thư chép rằng: “Quốc sư Minh Không rất linh ứng. Phàm khi có tai ương hạn lụt, cầu đảo đều nghiệm cử”. Trải qua gần 9 thế kỷ, nhân dân vẫn hương khói phụng thờ, cầu đảo linh ứng.

Năm 1930, Hoà thượng Thích Thanh Định tự Quang Huy đến trụ trì đã tôn trí thêm tượng Phật, Bồ tát và đổi đền thành chùa “Lý Triều Quốc Sư.

Cùng với những biến động của lịch sử, thời gian trôi qua làm cho ngôi đền không còn giữ được dáng vẻ của buổi khởi nguyên và đã được nhiều hệ tiền bối bảo quản, giữ gìn. Hiện còn thấy dấu vết của hai lần sửa lớn, đó là vào mùa xuân năm Giáp Dần niên hiệu Dương Đức thứ 3 1674) thời Hậu Lê mà các di vật tiêu biểu còn để lại là hệ thống tượng dung được tạc bằng đá rất đẹp gồm tượng phụ mẫu Quốc sư Minh Không, tượng Thiền sư Từ Đạo Hạnh và Thiền sư Giác Hải. Đây là những tác phẩm tiêu biểu cho loại tượng này trong kho tàng nghệ thuật điêu khắc Việt Nam. Một di vật nữa còn lại cũng có niên đại thời Hậu Lê là cột trụ đá trước sân, trên đỉnh nóc an trí tượng Quan Thế Âm Bồ tát cùng Thiện Tài, Long Nữ. Thời gian gần đây, khi đào đến độ sâu 1 mét ở chân móng toà Chính điện đã phát hiện được khá nhiều những viên gạch vô lớn, mầu đen giống với loại gạch vồ thời Lê ở một số di tích khác có niên đại thế kỷ XVII.

Lần trùng tu lớn thứ 2 của đền Tiên Thị vào năm 1855. Lần này đền được xoay lại hướng đông như cũ và mở rộng quy mô kiến trúc với 3 gian Tiền tế, 5 gian Hậu cung, 2 dãy dải vũ mỗi dãy 3 gian, xây thêm Tam quan phía trước và sơn thếp lại tượng thờ trong đền, tạc lại tượng Quốc sư Nguyễn Minh Không.

Trải qua thời gian, các hạng mục công trình đều đã bị mối mọt, hư hỏng xuống cấp nghiêm trọng. Từ năm 1992 được sự ủng hộ của các cấp chính quyền Trung ương và địa phương, cùng với sự đóng góp của các phật tử và nhân dân, chùa dần dần được sửa chữa các hạng mục như nhà Tàng kinh, điện Mẫu, Tổ đường...

Ngày 5/6/2000 đã chính thức khởi công trùng tu Đại hùng bảo điện. Lần tu sửa này, những đặc điểm kiến trúc, trang trí kiến trúc... vốn có của chùa đều được giữ nguyên, đặc biệt phần trang trí trên kiến trúc được chú ý, vẫn là các đề tài tứ linh, tứ quý nhưng đều được chạm khắc rất tỉ mỉ, công phu bởi những người thợ giỏi trong làng chạm khắc nổi tiếng vùng Nam Định.

Ngày 13/11/2000 (tức 18/10 năm Canh Thìn) đã chính thức làm lễ cắt băng khánh thành Đại hùng bảo điện chùa Lý Triều Quốc Sư. Đây là một trong những công trình được gắn biển “Công trình chào mừng Kỷ niệm 990 năm Thăng Long - Hà Nội”.

Chùa Lý Triều Quốc Sư đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật năm 1995./.

Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02

Sơn Dương (t/h)