Chùa Cấn Xá Thượng (huyện Quốc Oai)
Chùa mang tên địa danh làng Cấn Xá Thượng, nay thuộc xã Cấn Hữu, huyện Quốc Oai, Hà Nội.
Chùa Cấn Xá Thượng là tên gọi theo tên làng, ngoài ra chùa còn có tên chữ là “Sùng Hưng tự”. Vào thời Lê, Cấn Xá Thượng thuộc xã Kinh Xá sau đổi là Cấn Xá, tổng Cấn Xá, huyện Yên Sơn, phủ Quốc Oai, trấn Sơn Tây, thời Nguyễn thuộc tỉnh Sơn Tây, năm 1946 Cấn Xá Thượng hợp nhất với Cấn Xá Hạ thành xã Cấn Xá. Năm 1948, xã Cấn Xá hợp nhất với xã Hữu Quang thành xã Cấn Hữu.
Chùa Cấn Xá Thượng cách trung tâm Hà Nội khoảng 28km về phía tây. Từ Hà Nội theo đường cao tốc Láng - Hoà Lạc đến thị trấn Quốc Oai, tới ngã ba (hiệu sách), rẽ trái vào con đường liên xã khoảng 6km, qua chợ Bương, chợ Cấn là tới di tích.
Hiện tại, chùa có Tam quan, chùa chính, nhà Tổ và khu vườn chùa. Cổng Tam quan kiến trúc kiểu chồng diêm 2 tầng 8 mái. Bề mặt có hai trụ cột, trên mặt đắp nổi bốn chim phượng. Ngôi chùa có kết cấu hình chữ “công”, gồm Đại bái, ống muống và Thượng điện với quy mô bề thế, rộng rãi. Nhà Đại bái gồm 5 gian 2 dĩ, với kích thước: dài 21,3m, rộng 7m, xây kiểu tường hồi bít đốc. Thượng điện gồm 3 gian 2 dĩ với kích thước dài 9m, rộng 7,5m, kiến trúc các bộ vì kiểu thượng chồng rường giá chiêng hạ kẻ hiện với 6 hàng chân cột. Nối Thượng điện với Tiền đường bằng nhà cầu ống muống. Phía sau, là ngôi nhà Tổ, gồm 4 gian, kiến trúc bộ mái theo kiểu kèo cầu quá giang.
Nhìn chung, kiến trúc chùa Cấn Xá Thượng đậm đà phong cách dân gian, chủ yếu bào trơn, đóng bén và một vài hoạ tiết hoa văn mây lá, với nét chạm phóng khoáng, mềm mại. Ở câu đầu, kẻ hiện có các tấm lá che bằng đất nung với hoa văn khắc chìm. Loại tấm lá che bằng đất nung này ít gặp ở các ngôi chùa khác.
Chùa hiện tại được sửa chữa nhiều lần, song khu vực chùa chính vẫn còn giữ được dấu tích thời Lê với loại gạch vồ, hoạ tiết trang trí hoa lá khắc chìm tiêu biểu ở thế kỷ XVIII. Điều nổi bật hơn cả ở đây là hệ thống tượng Phật, có 60 pho tượng tròn được bài trí trên Tam bảo trong nhà Thượng điện và Tiền đường. Các pho tượng tròn được thể hiện ở tư thế khá tự nhiên với khuôn mặt đầy đặn, mũi cao, trên diện tượng có nhiều hoạ tiết trang trí khá điển hình ở thế kỷ XVIII - XIX như các đài sen cánh mập thu gọn về đầu hoa văn xoắn hình chữ S ...
Cùng với đình, văn chỉ làng, chùa Cấn Xá Thượng góp phần tô đẹp thêm cảnh quan của một làng quê ven sông Tích thơ mộng. Chùa có quy mô lớn được tạo dựng từ thời Lê, với hệ thống tượng Phật phong phú của các thời Lê - Nguyễn. Nơi đây, là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng của làng, đồng thời là cơ sở hoạt động bí mật của các nhà hoạt động cách mạng thời kỳ tiền khởi nghĩa năm 1945.
Chùa đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 1995./.
Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 02