Sắc màu làng nghề chế tác đá ong Bình Yên

Bất cứ ai đến thăm xã Bình Yên đều sẽ không khỏi trầm trồ trước những sản phẩm được chế tác từ đá ong ở đây. Bắt đầu từ bức phù điêu bằng đá ong đề biển hiệu trụ sở UBND xã, rồi đến dãy tượng đá ong tạo hình đàn trâu thong dong giữa vạt cỏ xanh rì: Trâu mẹ thảnh thơi nằm nghỉ nắng, nghé con ngơ ngác quẩn bên chân mẹ…

Và ngay bên cạnh đó, là cặp sư tử được tạc từ đá ong chầu hai bên lối vào Nhà bia tưởng niệm liệt sĩ của xã. Đá ong càng đổ màu, chất phong sương, hoài cổ càng khiến lòng người bâng khuâng và ngẩn ngơ.

Từ đường lớn rẽ vào cổng thôn Yên Mỹ, nổi bật lên trước cánh đồng xanh ngắt là sắc nắng ươm trên tam quan chùa Đại Lợi. 

Theo các bà vãi trông chùa thì chùa Đại Lợi vốn có từ lâu đời nhưng trải qua chiến tranh, thời gian đã bị hư hại nhiều. Chùa mới được trùng tu năm 2021, không gian chùa được dựng lại và trau chuốt với nguyên liệu chính là đá ong, bởi bàn tay khéo léo của những người thợ trong vùng. Chính điện được dựng lại trên nền chùa cũ, có hậu điện thờ Mẫu ở phía sau. Và điểm nhấn của điêu khắc mỹ nghệ đá ong trong kiến trúc của chùa phải kể đến đôi tượng rồng trước thềm chính điện.

Ở Bình Yên, rẽ vào bất cứ lối ngõ thăm nhà nào hầu như đều sẽ bắt gặp giếng nước gia đình được xây đá ong bao quanh. Và giống như bao giếng nước gia đình trong làng, giếng nước trong chùa Đại Lợi cũng được xây bao bằng đá ong.

Giếng nước được xây bao quanh bằng đá ong ở Bình Yên ngoài dáng vuông còn có dáng tròn rất phổ biến:

Ông Văn Mỹ, trưởng thôn Yên Mỹ cho hay: Nghề chế tác đá ong ở Bình Yên có đã lâu đời, cũng đã được mấy thế hệ. Trước đây, hầu như trong đất vườn nhà ai cũng có sẵn đá ong, thế nên nhà nào cũng có tường đá ong và giếng đá ong là vì như thế. “Đình làng tôi cũng mới được tu sửa, tôn tạo năm 2017 và đẹp lắm. Đặc sắc là cặp ông rồng ở cổng đình, do đội điêu khắc đá ong trong vùng làm nên. Đình thờ Đức Thánh Tản Viên Sơn”, ông Mỹ tự hào.

Rẽ vào bất cứ đường làng ngõ xóm nào ở Bình Yên cũng có thể gặp những bức tường đá ong. Nếu là công trình mới xây dựng thì vàng ươm tươi rói và nổi bật rõ ràng. Còn những công trình lâu năm thì màu thời gian đã kéo những bức tường về hòa lẫn dưới bóng cây cối.

Thậm chí, không chỉ là chùa, đình hay nhà thờ họ, bờ tường hộ gia đình mà các nhà hàng ăn uống ở nơi đây còn nhấn nhá điểm tô không gian bằng chính đặc sản quê hương: Từ cổng vào cho đến cụm không gian của nhà hàng, các mái vòm hay tiểu cảnh, đều được xây dựng bằng nguyên liệu chính là đá ong. 

Có thể thấy rằng, đây là một ấn tượng khó quên đối với lữ khách khi ghé thăm đất Bình Yên.

Không chỉ là tạo tác tượng, những nghệ nhân khéo tay trên đất Bình Yên còn dựng nên những bức phù điêu với từng cảnh và vẻ rất riêng.

Anh Nguyễn Đại Lợi, chủ cơ sở sản xuất đá ong Đại Lợi ở thôn Cánh Chủ cho biết: “Đá ong là loại vật chất đặc biệt. Người thợ chế tác, điêu khắc mỹ nghệ trên đá ong mà không khéo léo, không hiểu kết cấu của đá thì sẽ làm hỏng, làm vỡ phiến đá đẹp. Nhất là với các bức phù điêu có khắc đẽo các hình dáng theo yêu cầu. Vì thế, để làm được sản phẩm mỹ nghệ từ chế tác đá ong, tác giả không chỉ là một người thợ khéo tay, mà còn là một người nghệ sĩ, một bậc thầy về điêu khắc và về đá ong”.

Tuy nhiên, để Bình Yên phát triển làng nghề chế tác đá ong hiện nay là một việc khó. Theo trưởng thôn Yên Mỹ thì các vỉa đá ong được khai thác nơi đây vốn có sẵn trên đất có sở hữu tại địa phương. Và những năm gần đây, đã có một số cơ sở sản xuất đá ong (nhỏ lẻ) trong vùng cũng phải dừng hoạt động. Lý do là vì hết nguồn nguyên liệu. 

Nghề chế tác đá ong chỉ có thể tồn tại trong một quãng thời gian nhất định, vì đặc thù nguyên liệu. Dù vậy, các sản phẩm được chế tác từ đá ong, nhất là các tác phẩm điêu khắc mỹ nghệ từ đá ong mà các nghệ nhân, những người thợ lành nghề đã tạo ra, đã góp phần điểm tô không gian địa phương. Và cũng là nét độc đáo, mang đến cảm giác gần gũi, thân thiện, yên bình trên quê hương Bình Yên./.

Bảo Nguyên