“Mọc”, món ăn không thể thiếu trong lễ cúng rằm của người Thái miền Tây xứ Nghệ
Đến ngày 15 tháng 6 âm lịch trong năm, người Thái ở miền Tây xứ Nghệ nhộn nhịp sum họp tổ chức cúng rằm ở ngôi đền tổ tiên và trong mâm cúng không thể thiếu món “Mọc”.
Cứ đến ngày 15 tháng 6 âm lịch trong năm những bản làng người dân tộc Thái (xã Yên Khê và xã Chi Khê (huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An) lại trở nên tấp nập như lễ hội. Bởi nhiều người con đi làm ăn xa đều trở về sum họp cùng những người ở trong bản làng làm thịt gà, lợn, đồ xôi… để làm những món ăn truyền thống tạo nên mâm cơm dâng lên ngôi đền cúng tổ tiên. Những người Thái ở các bản tại xã Yên Khê và Chi Khê gọi là tục cúng rằm tháng 6.
Theo phong tục của người Thái nơi đây, các gia đình thường cúng xong trong nhà mình trước mới kéo đến đền thờ dòng họ. Lễ cúng thường được chuẩn bị từ sớm và “Mâm cúng trong ngày rằm tháng 6 thường có lợn, gà, rượu, trầu cau, nước chè xanh và một món bản địa của người Thái gọi là ‘Mọc’ - ông Lương Mạnh Hùng (trú bản Tờ, xã Yên Khê) cho biết.
Đền thờ của người Thái thường có kết cấu đơn giản với trong cùng là chỗ đặt hương, mâm cúng và phía trước bục để mâm cúng chính, cũng là nơi để các thành viên trong dòng họ làm lễ. Trong lễ cúng đền tổ tiên, thầy mo (thầy cúng – PV) sẽ là người thực hiện nghi thức cúng bái và mỗi gia đình trong nội tộc đặt mâm cúng tổ tiên lên thì thầy mo bắt đầu đọc bài cúng mời ông tổ.
Về cơ bản, thấy mo sẽ cúng nói về người đầu tiên đem con cháu đến lập bản làng và sau đó là những bậc sinh thành của các chi, nhánh, gia đình trong họ... Trong ngày lễ rằm, những người đi lễ thường tụ tập tại đền ăn uống hoặc về nhà trưởng họ sau lễ cúng dự bữa cơm chung.
Theo người dân nơi đây cho biết, “Mọc” được làm từ thịt lợn, gà hoặc cá băm nhỏ rồi đem trộn với những thứ gia vị như sả, ớt, mắm, muối và gạo đã ngâm kỹ rồi đem gói trong lá dong hoặc lá chuối và hấp chín. ““Mọc” là món không thể thiếu trong lễ cúng rằm của một số dòng họ ở địa phương này” - ông Lương mạnh Hùng cho hay.
Còn về mặt tâm linh, người dân tộc Thái ở huyện miền núi Con Cuông (Nghệ An) gọi không gian thờ cúng tổ tiên của dòng họ là đền thờ và tương tự như đền thờ họ của người Kinh cũng như nhiều các dân tộc khác. Đối với người Thái ở các huyện Tương Dương, Kỳ Sơn, Quỳ Châu, Quế Phong lại không có đền thờ dòng họ mà chỉ có đền thờ bản.
Việc cúng rằm tháng 6 gắn liền với sự tích xưa của người dân bản làng. “Dòng họ chúng tôi xưa nay luôn giữ tập tục này và không bỏ đi tục cũ cũng không thêm những tục mới. Rằm tháng 6 là dịp để anh em, họ hàng sum vầy bên nhau” - ông Lương Văn Quy (thầy cúng ở bản Tờ, xã Yên Khê) chia sẻ.
Theo giải thích của các cụ cao niên ở xã Yên Khê (huyện Con Cuông), lễ cúng rằm tháng 6 là dịp sum họp gia đình để họ hàng cố kết mối thân tình. Bàn xem đã đến lúc phải bầu trưởng họ hay thay thầy mo hay chưa. Một số dòng họ cũng nhân đây bổ sung thêm nhân khẩu để trưởng họ ghi vào gia phả.
Ông Lê Quốc Hoàng - Người nghiên cứu văn hóa Thái thông tin cho biết, tháng 6 là giữa năm và người Thái cho rằng đây là khoảng thời gian đẹp nhất của năm, đó có thể là nguyên do khiến cộng đồng này chọn cúng vào rằm tháng 6.
Ngày nay, nhiều dòng họ người Thái ở các bản vùng cao đã chú trọng việc xây dựng những ngôi đền khang trang và không gian để thờ phụng tổ tiên quy mô to lớn.